Türk Ocağı'ndan tiyatro salonuna: Konak Sahnesi

Sahne mimarisinin temeline baktığımızda Yunan tiyatrolarına dayanıyor. Antik Yunan tiyatrolarında, sahne genellikle oval biçimde olup yamaçta seyircilerin izlediği basamaklı bölüm bulunuyordu. Sahnenin etrafını U biçiminde sararak yükselen basamaklı oturma bölümleri sayesinde her izleyici rahatlıkla sahneyi görüyordu.

Bu sahne düzeni zaman içerisinde kapalı mekanların içerisinde de kullanılmaya başlandı. Antik Yunanlıların amfi tiyatro mimarisi geleneği günümüzde de halen örnek alınarak tiyatro sahneleri, sinema salonları ve futbol stadyumları inşa ediliyor.

İzmir Devlet Tiyatrosu Konak Sahnesi, İzmir’in Konak ilçesinde Mithatpaşa Caddesi üzerinde İzmir Körfezi’ne ve Kordon Yolu’na bakıyor. İzmir’in simge yapılarından olan Konak Sahne, belediye mimarı olan Necmettin Emre’nin tasarımıyla 1926 yılında yapımına başlanarak bir yılın sonunda tamamlanıyor. Ancak yapının yapılış amacı şu anki kullanımından farklı olarak Türk Ocağı’na hizmet vermekti. Türk Ocağı’nda Türkçülüğün yayınlaşmasın amaçlanıyordu. Bir süre Türk Ocağı olarak kullanılmasının ardından Cumhuriyet Halk Parti’sinin yapıyı himayesiyle Halkevi olarak işlevlendirildi. 1951 yılına kadar Halkevi olarak kullanılan bina, bu yıldan itibaren İzmir Şehir Tiyatrosu’na verilerek belli düzenlemelerin ardından 14 Nisan 1957 yılında da tiyatro salonu olarak kullanılmaya başlandı.

Öncelikle bölge tiyatrosu olarak açılan Konak sahnesi, pek çok farklı amaç için kullanılsa da genel olarak yapı korunabilmiştir. İzmir Konak Sahne, T şeklinde uzanan batı etkili bir plana sahiptir. Yapı bodrum katının üzerinde tiyatro sahnesinin yer aldığı giriş katı ve loca bölümünün yer aldığı ikinici kattan oluşuyor. Yapı betonarme olarak inşa ediliyor.

Sahnenin yer aldığı salon dikdörtgen biçimde olup yapının denize bakan cephesinde dairesel formlara yer veriliyor. Salon dışında küçük küçük kümelenmiş odalar bulunuyor. Yapıya girişin bulunduğu bölümün üzeri kubbeli köşe kulesi biçiminde yapılarak girişin de belirginleştirilmesi sağlanıyor.

Konak Sahne Tiyatrosu, birinci ulusal mimarlık akımı bir diğer adıyla da neoklasik Türk üslubunun etkilerini barındırıyor. Bu akım 1908-1930 yılları arasında inşa edilen yapılarda Selçuklu ve klasik Osmanlı yapılarında kullanılan süslemelerin kullanılarak Türk mimarisinde yeni bir tarz oluşturması hedefleniyor. Akıma örnek olarak; Sirkeci Büyük Postane binası, Laleli Tayyare Apartmanı ve Ankara Etnografya Müzesi verilebilir.

Konak Tiyatro Sahnesi bahsedilen neoklasik Türk üslubuna uygun biçimde anıtsal büyüklükte olup simetrik cephe düzenlemesine sahiptir. Denize bakan cephede çok sayıda pencere açıklığına yer veriliyor. Cephelerde ince uzun pencerelere ve pencere alınlıklarında da çini pano süslemeleri kullanılıyor. Firuze renkli bitkisel süslemeleri olan çini panoların Kütahya’da üretildiği düşünülüyor. Neoklasik Türk üslubunun etkileriyle kullanılan çini süslemelerin yapıyla eş zamanlı olarak uygulandığı biliniyor. Çini süslemeler bugüne sağlam bir şekilde ulaşabilmiştir.

Yapı içerisinde sahnenin yer aldığı tiyatro salonuna girildiğinde ilk olarak tam karşıda yer alan betonarme sahne dikkat çekiyor. Yapı tiyatroya çevrildikten sonra eklenen koltuklarda ışığı yansıtma oranın az olan kırmızı renk tercih ediliyor. Salonda toplamda 203 koltuğa yer veriliyor.

Konak Tiyatro Salonu’nda en dikkat çekici unsurlarda birisi ise tavan ve duvarlarda yer alan Türk İslam sanatında sıklıkla gördüğümüz geometrik ve bitkisel kalem işleri. Kare ve dikdörtgen bölmelere ayrılan tavanın tamamı süslemelerle kaplanıyor. Duvarlarda ise üçlü pencere düzeni çevresinde ve duvarlarda kıvrım dallı bitkisel süslemelere yer veriliyor. Salonda bulunan süslemelerin yapıyla eş zamanlı yapıldığı düşünülüyor.

Sahnenin tam karşısında bulunan duvarda loca bölümü yer alıyor. Köşelerde yer alan iki birim balkon gibi dışa çıkıntılıyken ortada bulunan birim, iki sütun üç kemerli bir düzenlemeye sahiptir. Konak Tiyatro Sahnesi bugün aktif bir şekilde kullanılmaya devam ediyor.

Büyük ağaçların bulduğu peyzaja sahip bahçesinde bir de kafeteryası bulunuyor. İzmir Konak Sahne Tiyatrosu’nda oyun izlerken yapıyı da incelemenizi tavsiye ediyorum.