Seyfi Arkan Tasarımı: Florya Atatürk Deniz Köşkü

1935 tarihinde, birçok yorumcuya göre “ilk gerçek Türk Modernisti” olan Seyfi Arkan tarafından tasarlanmış olan Florya Atatürk Deniz Köşkü günümüzde, Bakırköy’ün, Basınköy mahallesinde, Çekmece İstanbul caddesi 23 numarada, denizin üzerinde konumlanıyor. Köşk, karaya doksan metrelik bir köprü ile bağlanan deniz üzerinde birbirini dik kesen iki dikdörtgen kütlenin kompozisyonu olarak tanımlanabiliyor. Yapının mimarı Seyfi Arkan, Atatürk’ün Hariciye Köşkü’nün inşası sürecinde kendisinin çalışmasını beğenmesi üzerine Atatürk tarafından bizzat görevlendiriliyor. Atatürk'ün son yıllarında, denize yakın bir konumda olmasıyla iyileşme sürecine katkı sağlamak için tasarlanmış olan köşk, Marmara Denizi kıyısında, Florya’da inşa ediliyor. Mustafa Kemal Atatürk’ün, 1935 senesinden itibaren bahar aylarından yaz bitimine kadar resmi ve hususi hayatını ağırlıklı olarak bu köşkte geçirdiği biliniyor. Florya, 1930’lu yıllarda, İstanbulluların modern anlamda plaj kültürüyle ilk kez karşılaştıkları, kırsal ve mevsimlik bir yerleşim bölgesi olarak öne çıkıyor. Florya’da tasarlanacak olan Atatürk köşkü için üç proje arasından Seyfi Arkan’ın tasarımı seçiliyor. Arkan’ın köşk tasarımında, halkın da fayda sağlayabileceği bir halk plajının bulunuyor olması, bu projenin seçilmesinin en önemli nedenlerinden biri oluyor. Mustafa Kemal Atatürk, Seyfi Arkan’ın Florya Atatürk Deniz Köşkü tasarımı hakkında “Projenizde beni vatandaşlarımla bir arada etüt etmiş olmanızdan çok mütehassis oldum”dediği biliniyor.

Tek katlı ahşap yapının geometrik formu, kesişen iki dikdörtgenden meydana geliyor. Atatürk’ün çalışma odası, resepsiyon salonu ve misafir odaları birincil öneme sahip olup, Marmara Denizi’nin geniş manzarasına bakıyor. Servis alanları ise ikincil öneme sahip olup, kıyıya açılan kanatta yer alıyor. Karaya dik bir şekilde konumlanmış olan 46m x 9m ölçülerindeki dikdörtgen kütlede personel ve servis hacimleri, diğer manzaraya bakan 50m x 11,25m ölçülerindeki kıyıya paralel dikdörtgen kütlede ise Atatürk’ün özel odası, salon, çalışma odası ve misafir odası yer alıyor. Erken Cumhuriyet Dönemi’nin modern ve yenilikçi felsefesini yansıtan Florya Atatürk Köşkü, teras çatı kullanımı, planın işlevselliği, yalın ve geometrik konsepte sahip olması ile fonksiyonalist ve rasyonalist öğretide tasarlanmış seçkin bir yapı olarak öne çıkıyor. Tamamıyla ahşaptan inşa edilmiş olan yalın ve soyut, prizmatik bir kompozisyona sahip köşkün, iç mekânı mobilyaları ile birlikte 2 Temmuz 1935 tarihinde, yaz aylarında başlayan inşası, Seyfi Arkan ve arkadaşları, Ziya Erdem ve Sadi Bey tarafından, 14 Ağustos 1935 tarihinde, 43 günde tamamlanıyor. Köşkün inşası sırasında Güzel Sanatlar Akademisi’nde mimarlık eğitimi alan Fazıl Aysu’nun da köşkün mobilya tasarımlarında rol almış olduğu biliniyor.

Köşk, özgün tasarımında çelik konstrüksiyon üzerine oturtuluyor. 1959 ile 1961 yılları arasında ise çelik konstrüksiyon bugünkü 238 adet betonarme ayağa dönüştürülüyor. Tümüyle ahşap konstrüksiyona sahip tek katlı köşk, 626 metrekarelik bir alana oturmakta ve balkonları, iskelesi ve yapıyı karayla birbirine bağlayan beton ayaklar üzerine oturan 4 x 90 metrelik köprüsü ile toplam 1534 metrekare olarak karşımıza çıkıyor. Yapının ahşap dış cephesi beyaza boyanıyor. Köşkün yalıtımı, cam yünü ve heraklit ile sağlanıyor. Köşkün iç duvarlarının orijinal malzemesinin ise kumaş olduğu biliniyor. Modernist bir yapı olan Atatürk'ün İstanbul Florya'daki yazlık konutu, 1920'lerdeAvrupa'daLe Corbusier tarafından popüler hale getirilen Modern Hareket'in okyanus gemisi estetiğine örnek olan 1930’lu yıllar İstanbul’unun özel bir yapısı olarak dikkat çekiyor. Marmara Denizi’ne bakan, panoramik manzaraya sahip köşkün ön cephesinde, Arkan tarafından geniş teraslar tasarlanıyor. Köşkün tasarımı, İngiltere'de Bexhill kasabasında, Erich Mendelsohn ve Serge Chermayeff tarafından 1930 yılında tasarlanmış olan, De La Warr pavyonu gibi diğer ünlü çağdaş modern binaları hatırlatıyor. Arkan’ın "gemi yapısı" niteliğindeki köşk tasarımı, betonarmenin estetik potansiyellerini ortaya çıkararak, modern yeni üslubun dikkat çekici bir örneği oluyor.

Köşkün, karanın deniz ile birleştiği kesişim noktası dikey bir eleman ile işaretleniyor. Köşkün ana mekânın tamamen camla kaplı dairesel çıkması, düz çatının ince konsollu çıkmaları, beyaza boyanmış duvarları inşa edildiği zamanın modernist estetiğinin tipik elemanları olarak dikkat çekiyor. Bir teknenin güvertesi gibi Florya Atatürk Köşkü tasarımında bulunan uzun açık koridor, dairesel pencereler (lombozlar) ve güvertelerde bulunan beyaz metal korkuluklar bu yapıyı okyanus gemilerinin görüntüsüne benzetiyor. Yüzen bir gemi gibi deniz üzerinde konumlanan köşk yapısının tasarımı, özellikle “güverte” boşlukları, lombozları ve metal korkulukları ile Le Corbusier’in “okyanus gemisi estetiğine” gönderme yapıyor. Afife Batur tarafından köşk, “Florya Atatürk Köşkü farklı fonksiyonların bir araya getirildiği parçalı bir plana, geniş cam açıklıkları bulunan, Bauhaus etkisinde, gösterişsiz düz dış cephe tasarımına sahiptir.” şeklinde tanımlanıyor. Florya Atatürk Köşkü’nün birbirinden farklı fonksiyona sahip mekânlarını bir araya getiren parçalı plan tasarımı ve geniş açıklıklara sahip pencereleri, Bauhaus öğretisinde tasarlanmış yapılarda görülen karakteristik özelliklere örnek teşkil ediyor. Atatürk’ün köşkteki banyosundaki donatım elemanları Bauhaus tasarımlarını hatırlatıyor. Geniş cam yüzeylerinin yanı sıra sade dış cephe tasarımıyla Florya Atatürk Köşkü yapısında Alman Bauhaus Okulu’nun etkileri görülüyor. Köşkün kabul salonunun şekillenişi, dönemin karakteristik özelliklerinden prizmatik kütlelere eşlik eden yuvarlatılmış köşelere örnek teşkil ediyor.

De La War pavyonu yapısı gibi, Bauhaus öğretisinde Carl Fieger tarafından 1929 ile 1930 yılları arasında tasarlanmış Dessau şehrindeki Kornhaus yapısını da andıran Florya Atatürk Köşkü’nün kabul salonunun dairesel biçimlenişi, tasarıma plastik bir etki katıyor. Köşkün üslubu belirgin bir şekilde modernist olmasının yanı sıra, çarpıcı geometrik formu, geniş pencere bölmeleri, resepsiyon salonuna hizmet veren kavisli terası ve servis kanadındaki lomboz tarzı pencereleri ile Art Deco hareketinin geç bir kolu olan “Streamline Moderne” anlayışını yansıtıyor. Transatlantik gemi tasarımlarına öykünen dairesel pencereler ve cephedeki yatay şeritler (silmeler), köşkün Bauhaus öğretisindeki tasarımına Art Deco etki katıyor. Köşkün kuzey cephesinde bulunan kulenin, karaya bakan dış yüzünde 1,70 m x 7,00 m boyutlarında, içerideki aydınlatma elemanlarını andıran ve üzerinde yatay hareketlenmeler bulunan dekoratif amaçlı aydınlatma panosu da yapıya Art Deco etki katan başka bir eleman olarak karşımıza çıkıyor. Mustafa Kemal Atatürk’ün vefatından sonra Cumhurbaşkanları tarafından 1988 yılına kadar yazlık dinlenme yeri olarak kullanılıyor. 16 Eylül 1988 tarihinde Milli Saraylar idaresine devredilen Florya Atatürk Deniz Kökü, restorasyondan sonra 1993 yılında Müze Köşk olarak ziyarete açılıyor.