Renk ve forma yeni bir soluk: Johannes Itten

Itten, 1888’de İsviçre’nin Südern-Lindern kentinde dünyaya geldi. 1904-1908 yılları arasında aldığı eğitimin ardından ilkokul öğretmeni olarak görev yaptı. Bu sırada Cenevre Sanat Akademisi’ne kaydoldu ancak kendi anlayışına ters olan geleneksel eğitim yöntemlerinden dolayı, kısa bir süre sonra oradan ayrıldı.

1910-1912 yılları arasında matematik, fizik ve kimya alanlarında ortaokul öğretmenliği eğitimini tamamlayan Itten, aynı yıl; Almanya, Hollanda ve Fransa’ya yaptığı gezilerde dönemin sanat akımlarının örneklerini inceledi. Özellikle Der Blaue Reiter ve Kübizm’den etkilenerek ressam olmaya karar verdi. 1913 yılında Adolf Hölzel’in dersini takip etmek üzere Stuttgart’a gitti.

Hölzel’in renk, gölge-ışık teorileri ve eski ustalar üzerine analizleri, Itten’in Bauhaus’ta işleyeceği derslerin temelini oluşturdu. 1916’da davet üzerine Viyana’ya özel bir sanat okulu kurdu. Bu okulda Gillard ve Hölzel’den öğrendiklerini pratiğe dökme fırsatı bulan Itten, pedogojik ve sanatsal açıdan bu süreçte olgunluğa ulaştı.

1919 yazında, Alma Mahler Gropius aracılığıyla Bauhaus’un kurucusu Walter Gropius ile tanışan Itten, Gropius tarafından Vorkurs’u yürütmek üzere Bauhaus’a davet edildi. Itten, Gropius’un teklifini kabul ederek, Viyana’daki okulunda izlediği pedagojik yöntemleri Bauhaus’a uyarlamaya koyuldu.

Bauhaus’un en etkili isimlerinden olan Johannes Itten, kendine özgü eğitim anlayışıyla diğer ustalardan ayrılıyordu. Dersleri genel olarak üç bölümden oluşuyordu: Doğal nesneler - malzemeler üzerine etütler, sanat tarihinin başyapıtlarını analiz ve çizim. Bunlar dışında teorik konuları da işleyen Itten; biçim, renk, karşıtlık gibi kavramlar üzerine yoğunlaştı.

Karanlık-aydınlık, yumuşak-sert, büyük-küçük, ağır-hafif gibi zıtlıkların işlenmesi ileri aşamadaki atölye eğitimi için gerekli görülüyordu. Itten’in biçim teorisi ise daire, kare, üçgen gibi temel geometrik biçimlere dayanıyordu. Öğrencilerine kendi üslubunu öğretmek yerine, öğrencilerin kendi tarzlarını ortaya çıkarmayı hedefliyordu.

1921 yılının sonlarına doğru Gropius ve Itten arasında bir anlaşmazlık oluştu. Itten, Bauhaus’un para karşılığında dışarıdan sipariş kabul etmesinden rahatsızlık duyuyordu ve bunun öğrencilerin kişisel gelişimini olumsuz yönde etkileyeceği düşüncesindeydi. Gerek Itten’ın mistik dünya görüşünün yönetim katında rahatsızlık oluşturması, gerekse okulun işleyişine dair fikir ayrılıkları, Itten’ın Bauhaus’tan ayrılmasıyla sonuçlandı.1926’da Berlin’de kendi modern sanat okulunu açtı.

Johannes Itten ve renk teorileri

Itten’in çalışmaları, günümüz renk teorisi üzerinde önemli bir yere sahip. Renkleri duygularla bağdaştırarak rengin, insanların ruh hali üzerindeki etkisini inceleyen ilk isimlerden biriydi. Mottosu şöyleydi: "Renkler, farkında olsak da, olmasak da bizi olumlu ya da olumsuz etkileyen kuvvetlerdir, parlak enerjilerdir." Itten'e göre, renkler, yaşamın parlak ve iyi yönlerini temsil ederken; gölgeler, karanlık ve negatif yönlerini temsil ediyordu.

Bireylerin renkleri nasıl algıladıklarına dair incelemeler de yapan Itten, yedi temel kontrast kategorisi oluşturdu: Doygunluk kontrastı, açık ve koyu, genişleme, tamamlayıcı kontrast, eşzamanlı kontrast, ton kontrastı ve sıcak ve soğuk renkler arasındaki kontrast.

Itten, renklerin birbirleriyle ilişkilerini ve insanlar üzerindeki fiziksel ve psikolojik etkilerini tanımlamak için sıcak ve soğuk gibi renk nitelikleri belirledi. The Art of Color adlı kitabına, Bauhaus'ta verdiği ders içerikleri ve renk teorilerini aktardı.

Renklerin mevsimlerle ilişkilendirilmesiyle ilgili de çalışmalar yaptı. İlkbaharı, genç ve ışıltılı olarak tanımladı ve sarı, açık yeşil, pembe ve leylak gibi parlak renklerle ifade etti. Yaz renkleri olarak,mavi, alt tonlara sahip kırmızı, royal mavisi, zümrüt yeşili, menekşe ve macentayı belirledi; sıcak, doygun ve aktif olduğunu vurguladı. Sonbaharı tanımlamak için kullanılan renkler, baharı temsil edenlerin zıtlarıydı; deniz mavisi, somon, avokado yeşili, hardal, tuğla kırmızısı ve bej. Kışı beyaz, odun kömürü, leylak rengi, bordo gibi gri tonlu soğuk renklerle eşleştirerek buzlu, sessiz ve bastırılmış kelimeleriyle ifade etti.

Günümüzde sanat ve renk eğitimlerinde sıkça kullanılan renk çemberi, Johannes Itten tarafından oluşturuldu. Bu datada, ana renkler; sarı, kırmızı ve mavi, ortadaki eşkenar üçgenlere yerleştirilir. Onların etrafındaki ikizkenar üçgenlerde ise ara renkler yer alır. Dairedeki 12 parçaya bölünmüş yerlerde ise bir ana rengin, bir ara renkle karıştırılmasından oluşan üçüncül renkler bulunur.