Mimar Sinan’ın restore edilen eseri: Kılıç Ali Paşa Hamamı

Osmanlı İmparatorluğu’nun başkentinde, şehrin en önemli limanında yer alan eser; kültürel bir miras olarak günümüze ulaşıyor. Liman külliyesi, Kılıç Ali Paşa tarafından Osmanlı Sultanı adına, kazanılan zaferler anısına kuruluyor. Hamam ise külliyeye bir gelir kaynağı olması amacıyla inşa ediliyor.

2006 yılında restorasyonun tasarımına başlanan proje, 2015 yılında aynı işleviyle kullanıma yeniden açılıyor. Eser, özgün kagir yapısı, çatılardaki kurşun kaplaması ve iç mekanda kullanılan doğal taş detayları ile kendini gösteriyor. Bu detaylar eserin inşasından bu yana pek çok sebepten deformasyona uğruyor. Örneğin; ağır çimento, sıva, bitüm ve kiremit tabakası, orijinal kurşun kaplamanın değişmesine ve 16. yüzyıl tuğla işçiliğinin ciddi anlamda zarar görmesine sebep oluyor.

Bina üzerine binen ekstra ağırlıklar, zamanla yapısal bütünlüğü bozarak asimetrik oturmaya sebep oluyor. Bu durum, günümüze kadar yaşanan depremlerin olumsuz etkilerinin daha fazla hissedilmesi ile sonuçlanıyor.

Yapının ilk inşa edildiği dönemde sahip olduğu mekânsal özellikler zamanla ve değişen yaşam şartlarıyla bozuluyor. Bu sebeple proje restore edilirken aynı zamanda günümüz şartlarına ve taleplerine de uyarlanıyor. Günümüz teknolojisi, proje ile harmanlanıyor ve yapının özgün mimarisinin bozulmamasına özen gösteriliyor.

Örneğin; günümüz ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla yapının arka bahçesine, bahçe duvarı hizasından altta kalan ve servis mekanlarını içeren bir bina ekleniyor. Mevcut su deposu ve ısıtma alanında, orijinal mimari hatlara dokunmadan yeni mekanik ve elektrik tesisatları kullanılıyor.

Klasik hamam tipolojileri ile karşılaştırıldığında oldukça sıkışık bir plana sahip olan Kılıç Ali Paşa Hamamı, orijinaline sadık kalınması amacıyla birçok özel işçilik gerektiren tekniklerle restore ediliyor. Özel yapım tuğlalar, geleneksel süslemeler, özel pencereler ve Osmanlı mimarisinde önemli bir yere sahip ‘horosani’ harç karışımı bu proje için tasarlanıp üretiliyor.

Ana kubbe altında kalan ve camegah olarak adlandırılan mekanda, zaman içinde birçok değişiklik ve deformasyon meydana geliyor. Yapının orijinal halinde, kullanıcılar için banyo sonrası elbiselerini duvarlardaki kancalara asıp ardından dinlenebilecekleri duvara yaslanmış taş sedir bir platform bulunuyor. Zamanla, kullanıcıların giyinmesi ve özel eşyalarının muhafazası için kişiye özel alan talepleri camegahın mimarisinde değişikliklere sebep oluyor. Bu alana eklenen ahşap soyunma odaları, 1950’lere kadar gelen süreçte iki katlı bir yapıya dönüşüyor.

Tüm bu yapısal müdahalelerin değerlendirilmesi sonucunda, restorasyon projesi kapsamında camegahta bulunan eklentiler kaldırılıyor. Böylece Mimar Sinan’ın oluşturmuş olduğu mekânsal deneyim geri kazanılıyor. Yapının ilk halinde bulunan taş oturma platformu görünür kılınıyor ve günümüz ihtiyaçları göz önünde bulundurularak bir üst kata soyunma birimleri ekleniyor.

Camegahın (girişte yer alan dinlenme ve giyinme bölümü) ana kubbesinin tepesinde bulunan ışıklık, mekanda var olan havanın yükselerek dışarıya atılmasını sağlıyor. Zemindeki pencereler ise temiz hava girişini yardımcı oluyor. Böylece yapıda, doğal havalandırmayla taze hava sirkülasyonu sağlanıyor.

Cafer Bozkurt Architecture ekibi, yapının tahrip edilen ögelerini tek tek değerlendirmek yerine eseri bir bütün olarak ele alıyor. Çeşitli bilim dallarından uzmanlarla (sanat ve mimarlık tarihçileri, arkeologlar, kimyagerler) birlikte çalışılan Kılıç Ali Paşa Hamamı restorasyonuyla, Mimar Sinan’ın özgün eserlerinden biri daha günümüze kazandırılıyor.