Mimar Kemaleddin’den Art Nouveau tarzının eşsiz örneği: Çamlıca Kız Lisesi
Çamlıca Kız Lisesi veya Ahmet Ratip Paşa Köşkü, 1903 yılında Hicaz Umumi Valisi Müşir Ahmet Ratip Paşa tarafından Mimar Kemaleddin’e yazlık köşk olarak yaptırılıyor. Acıbadem’de yer alan art nouveau tarzındaki beyaz ahşap yapı, dört katlı ve geniş bir bahçeye sahip.
1908 yılında, meşrutiyetin ilanından sonra yapı; bütün eşyaları, müştemilatı ve bahçesiyle birlikte dönemin Maarif Nazırı Şükrü Bey tarafından bakanlık adına satın alınarak kamulaştırılıyor. Yapı ilk senesinde Viyana Theresianum Kolejleri model alınarak kurulan özel bir kız okuluna ev sahipliği yapıyor. Almanya’dan eğitmenler getiriliyor ve köşkün içi, eğitim kurumuna uygun eşyalar ile yeniden düzenleniyor.
Bu kısa denemenin ardından 1913 yılında Şükrü Bey’in girişimleriyle ülkedeki diğer okullara benzer Çamlıca İnas Sultanisi -lisesi- açılıyor. Böylece yapı, İstanbul’un ilk yatılı kız okulu olma özelliğini taşıyor. 16 Ekim 1922’de İstanbul’un kurtuluşuna kadar eğitim faaliyetlerine devam ediyor. 1923-1934 yılları arasında kız orta okulu olarak faaliyet gösteriyor.
1938 yılında tekrardan Çamlıca Kız Lisesi olarak açılıyor ve yatılı olarak faaliyete devam ediyor. 1970 yılında köşkün bahçesine eğitim için yeni bir bina inşa ediliyor. Günümüzde de köşk değil, sonradan inşa edilen bina lise olarak kullanılıyor.
Köşk, art nouveau tarzının ahşaba uygulanmasında Türkiye’deki önemli örneklerden biri. Cephede çeşitli öğelerde kullanılan çiçek figürlü bezemeler, blok ahşaptan yontularak Viyana’da yapılmış ve İstanbul’da monte edilmiş.
Köşk, dikdörtgen tabana oturan, horizontal ve simetrik plana sahip. Yapısında ağırlıklı olarak geleneksel bağdadi strüktür ve sıva tekniği uygulanmış olsa da çelik, cam ve ahşap bir arada kullanılıyor. Aynı zamanda orta aksta yer alan salon kısmında, metal strüktür sistemi yer alıyor.
Köşk; bodrum, zemin, birinci kat ve çatı katından oluşuyor. Bodrum katı kagir, diğer üç kat ahşap yapıda inşa ediliyor. 54 odalı yapıda; ana giriş kapısı, giriş cephesinin orta aksında yer alıyor ve üç kollu merdiven grubuyla vurgulanıyor. Giriş kapısı, haçvari bir giriş holüne açılıyor ve tam karşısında çift kollu art nouveau tarzında bir merdiven yer alıyor.
Giriş holünün iki yanına doğru, binayı uzunlamasına kat eden geniş koridor ve koridora açılan odalardan oluşan eş planlı yan kanatlar uzanıyor. Tüm mekanlar holü dik kesen simetrik iki koridora açılıyor. Bu koridorların giriş ve yan cephelerine bakan kısımlarında oda ve salonlar; arka cephe yüzlerinde ise ikincil merdivenler ve servis mekanları yer alıyor. İkinci katta giriş holünün üst kısmı boş bırakılarak çatı kısmından birinci kata bakan galeri boşluğu oluşturulmuş. Çatı kısmında vitraylı tepe penceresi ise aydınlatma sağlıyor.
Köşk, ihtişamlı iç mekanıyla da dikkat çekiyor. Bakara kristalinden merdiven trabzanlarına, değerli avizelerden Viyana ve Paris’ten getirilen mobilyalara, şömineler ve ahşap süslemelerle köşkün iç mekanı, sarayları andırıyor. Som kristalden korkuluk dikmeleri, ahşap kapılar ile pencerelerin oyma üstleri, kristal ışıklandırma öğeleri, sahanlık vitrayları, iç mekanda yer alan renkli-kabartma motifli fayansları Viyana'dan; pirinç kapı menteşeleri ve tokmakları Macaristan'dan getirilmiş.
Mimar Kemaleddin’in art nouveau tarzında tasarlamış olduğu tek yapı olan köşk, mimarın eşsiz bir örneği olmakla birlikte pek bilinmeyen ilk çalışmalarının yanında ayrıca önem taşıyor. Art nouveau mimarisinin ahşap malzemeyle uyarlanması adına önemli bir örnek olan yapı, İstanbul’da bu tarzda tasarlanmış diğer yapılara da öncülük ediyor. Köşkün günümüzde restorasyon çalışması devam ediyor.