Kullanıcı Deneyimi (UX) ve Kullanıcı Arayüzü (UI) tasarımlarının arasındaki fark nedir?

Kullanıcı Arayüz Tasarımı (User Interface Design (UI)) ekran, sayfa ve görsel verilerin tasarımından oluşur. Bir uygulamada karşılaşılan tuşların, ikonların yerinin belirlenmesi ve kullanıcının ürün veya hizmet ile etkileşime geçtiği alanların tasarlanmasını kapsar.

Kullanıcı Deneyimi Tasarımı (User Experience Design (UX)) kullanıcının ürün veya hizmet karşısında gerçekleştireceği olası davranışlarını tasarlar. Bir internet sayfasının arayüz tasarımında var olan konumunun, kullanıcı açısından erişilebilirliğini ölçer. Buna göre UI tasarım ekibine geri bildirimde bulunarak kullanıcının üründen/hizmetten en yüksek verimliliği almasını sağlar. Özetle UI; kullanıcının dijital ürünü veya servisi kullanırken etkileşime girebileceği basamakları tasarlar. Bu basamaklar ekranlar, tuşlar, sesler, görseller ve hatta ışıklardan oluşur.

1970’lerde bilgisayar kullanmak için komut satırı arayüzünü kullanarak kod yazmak gerekirdi. 1980’lerde ilk grafik kullanıcı arayüzü; GUI, Xerox PARC tarafından tasarlandı. Böylelikle kullanıcılar kişisel bilgisayarları ile kod yazmadan da iletişime geçmeye başladı. İkonlar, linkler, menüler ve tuşlar yardımı ile görselleşen arayüz tasarımı kullanıcılar tarafından erişilebilirlik oranını arttırdı. Bu inovasyon sonucunda bilgisayarların kişiselleşmesi de giderek arttı.

1984 yılında Apple, mouse içeren Macintosh bilgisayarı tasarladı. Macintosh kullanılan arayüz tasarımının ilk versiyonunu tüketiciye sundu.

Kişisel ve ofis bilgisayarlarının arayüz tasarımının elverişli olarak kullanılması ile doğru orantılı olarak kişisel bilgisayara olan talep giderek arttı. Kullanıcılar, kolay bir şekilde etkileşime geçemediği elektronik cihazları satın almayı tercih etmediğinden zamanla kullanıcı arayüz tasarımı ortaya çıktı.

Büyüyen her teknolojide olduğu gibi UI tasarımcısının rolü; sistemleri, tercihleri, beklentileri ve erişilebilirliği kapsıyor. Elektronik cihazlara olan talebin artması ile UI tasarım ihtiyacı da genişleyerek farklı tasarım alanlarını ortaya çıkarıyor. Artık UI tasarımcıları sadece bilgisayar arayüzlerini değil, cep telefonlarını, artırılmış ve sanal gerçeklik alanlarını ve hatta ses, hareket ve ışık gibi "görünmez" veya ekransız arayüzleri (sıfır kullanıcı arayüzü olarak da bilinir) dahi tasarlıyor.

Dijitalleşmenin artması ile beraber UI tasarımcıları birçok alanda aktif olarak çalışabiliyor. Web siteleri, mobil uygulamalar, akıllı ev aletleri gibi gündelik hayatta sık sık karşılaşılan farklı ekranların, tuşların, ürün ve hizmetlerin tasarımlarını gerçekleştiriyorlar. Bilgisayarlar günlük hayatın bir parçası olmaya devam ettiği sürece, her yaştan, altyapıdan ve teknik deneyimden kullanıcının etkin bir şekilde kullanabileceği arayüzlerin tasarlanmasına ihtiyaç duyulmaya devam ediyor olacak.

UX tasarım nedir?

UX, UI tasarımında gerçekleştirilmesi gereken iyileştirmeler sonucunda meydana gelir. Kullanıcıların etkileşimde bulundukları ürün, sistem hakkında oluşan olumlu, olumsuz veya tarafsız deneyimleri UX tasarımı olarak ortaya çıkar.

Profesör Don Norman, 1990'ların başında Apple'da çalışırken "kullanıcı deneyimi" terimini ortaya atıyor ve bunu şöyle tanımlıyor: 'Kullanıcı deneyimi', son kullanıcının şirket, hizmetleri ve ürünleri ile etkileşiminin tüm yönlerini kapsar.

Bu tanımlama kullanıcının sadece dijital deneyimini değil aynı zamanda ürün/hizmet/servis ile arasında gerçekleşen etkileşimin tamamını da içine alır. Bazı UX profesyonelleri bu alanı ‘müşteri deneyimi’ olarak tanımlasa da diğer kesim bir adım ileri atarak bunu ‘deneyim tasarımı’ olarak nitelendirir.

Norman’ın tanımında UX, insan odaklı tasarımın etkileşimde bulunduğu her alanı kapsıyor. Peter Moreville ise, etkili UX tasarımının neler içermesi gerektiğini belirlemek amacı ile bir görsel tasarlıyor. Bu "kullanılabilirlik peteği" UX profesyonellerinin, aşağıdakiler dahil olmak üzere, kullanıcıyla birden fazla temas noktasında, çabalarını yönlendirmelerine yardımcı olacak en iyi uygulamaların temeli haline geliyor:

• -Şirketinizin ürününü nasıl keşfedecekler?
• -Arayüzle etkileşime girerken gerçekleştirdikleri eylemlerin sırası nasıl olmalı?
• -Görevlerini yerine getirmeye çalışırken ortaya çıkan düşünce ve duygular nelerdir?
• -Etkileşimden bir bütün olarak aldıkları izlenimler nelerdir?

UX tasarımcıları, müşterin ihtiyaçlarını karşılayan ve istenen sonuca sorunsuz bir şekilde ulaşılmasını sağlayan bir ürün veya hizmet sunmaktan sorumlu olarak tanımlanırlar. Aynı zamanda, araştırma ve deney yoluyla kullanıcılarını anlamak için UI tasarımcıları; UX araştırmacıları, pazarlamacıları ve ürün ekipleriyle iş birliği içinde çalışır. Hem nicel hem de nitel kullanıcı araştırmasına dayalı olarak ortaya çıkan deneyimleri sürekli yinelemek ve iyileştirmek için edinilen bilgileri kullanırlar.

UI ve UX tasarımı arasındaki fark nedir?

Kullanıcı arayüzü (UI), kullanıcının bir ürün veya hizmetle etkileşime girmesini sağlayan unsurların bütününden oluşur. UX ise, o ürün veya hizmetle etkileşime giren bireyin tüm deneyimlerinin sonucu olarak ortaya çıkar.

Don Norman ve Jakob Nielsen: “UI tasarımın son derece önemli bir parçası olsa da, toplam kullanıcı deneyimini kullanıcı arayüzünden (UI) ayırt etmekte önemlidir. Örneğin, film incelemeleri olan bir web sitesinde bir filmi bulmak için kullanıcı arayüzü mükemmel olsa bile, temeldeki veri tabanı yalnızca büyük stüdyolardan filmler içerirse; küçük bağımsız bir sürüm hakkında bilgi isteyen bir kullanıcı için UX zayıf kalacaktır.”

Google ele alınırsa, sade arayüzüyle başarılı bir deneyimin çok veri içermeden de olabileceği vurgulanıyor. Kullanıcıya odaklanan Google, siteye gelindiğinde kullanıcıların sadece ‘bilgi’nin peşinde olduğunu biliyor ve deneyimini tasarlıyor. Düz, beyaz bir ekranda sadece bir arama çubuğu yer alıyor. Farklı yaş gruplarından, farklı kullanıcıların siteye girer girmez karşılaştığı tek şey, talep ettiği bir bilgiyi yazabileceği arama kutucuğundan ibaret. Erişilebilirliğin yüksek olması ve kullanıcının talep ettiği hizmeti direk sağlaması UX açısından Google’ı başarılı kılıyor.

Bir kişinin bilmek istediği hemen hemen her şeye göz açıp kapayıncaya kadar erişilebilmesi, halk arasında ‘googlelamak’ kelimesinin ‘bir bilgiyi aramak’ fiili yerine kullanılması, şirketin bu deneyimi ve beklentiyi ne kadar iyi bir şekilde yerine getirdiğini gösteriyor.

Google'da yapılan her aramanın 15 saniyede sonuçlandığını varsayalım; artık sorulara anında yanıt alınamaz. Arayüz aynı kalsa bile, Google ile olan deneyim önemli ölçüde değişir ve 15 saniye gibi kısa bir bekleme süresi zamanla kullanıcıları başka arama motorlarına yönlendirir.

Alanında uzman tasarımcı ve yöneticilere UI ve UX tasarımları arasındaki farkı nasıl tanımladıkları soruluyor. Google’ın eski ürün müdürü, Google Ventures Partnerlerinden Ken Norton bu soruyu; ‘UX, kullanıcının bir sorunu çözme yolculuğuna odaklanır. UI, bir ürünün yüzeylerinin nasıl göründüğüne ve çalıştığına odaklanır.’ diyerek yanıtlıyor.

Google’ın bir önceki ürün stratejisti Scott Jenson ise; ‘UI, ürünün zaman içinde bir dizi anlık görüntüsüne odaklanır. UX, kullanıcıya ve üründeki yolculuğuna odaklanır.’ şeklinde belirtiyor.

UX (en azından kurumsal düzeyde) ilk kullanılmaya başlandığında, terimler karıştırılıyor ve birbirlerinin yerine kullanılıyordu. Günümüzde ise kullanıcı deneyimi tasarımı alanı, dijitalleşme ile beraber artarak gelişmeye devam ediyor. Bir bilgisayar ekranının grafik arayüz tasarımı ile başlayan UI yolculuğu, yapay zekanın sonsuzluğunda ilerleyerek devam ediyor.