Kamusal alanda nitelikli renovasyon: İskender Bey Meydanı

Arnavutluk'un başkenti Tiran'ın merkezindeki İskender Bey Meydanı’nın yeniden düzenlenmesi için açılan uluslararası yarışmayı 2008 yılında 51N4E kazanıyor. Arnavutluk tarihinde bu meydanda ülkeyi ilgilendiren birçok sembolik olay yaşanıyor. Meydan ilk kez 1920’lerde İtalyan nazım planına göre oluşturuluyor. Ardından Arnavutluk’ta idareye geçen komünist yönetimin organizasyonlarında merkez olarak kullanılıyor, sonraki yönetimler de alana müdahale ediyor.

51N4E, Tiran’a ilk kez geldiklerinde İskender Bey Meydanı’nın çevresinde karmaşık şekilde gelişen şehre oranla oldukça boş ve farklı düzene sahip bir alan olarak gördüklerini belirtiyor. Mimarlar karmaşık ve yoğun bir kentsel bağlamın ortasındaki meydanda Tiranlıların şehrin karmaşasından uzaklaşıp soluk alabilecekleri, şehre dönüp bakabilecekleri bir kurgu hedefliyor. 51N4E, projede Arnavut sanatçı Anri Sala ile ortak çalışıyor.

Meydan, tarihin farklı dönemlerinden kamusal alanların ve onu çevreleyen binaların bahçelerinin bir araya gelmesiyle oluşuyor. Merkezdeki asıl meydan alanı basık bir piramit formu olarak tasarlanıyor. Geniş kamusal boşluk yoğun bitki örtüsüyle çevriliyor. Meydanı çevreleyen yeşil alanlar, şehir ile meydan arasında bir geçiş sağlıyor.

Meydanın basık piramit formu, çevredeki baskıcı komünist mimarinin etkisini kırıyor. Meydandaki hafif eğim sayesinde bir uçta duran insanlar meydanın karşı ucundaki kide üzerinde oturan bina ile aynı seviyede bulunuyor. 51N4E, meydanın bu mevcut halini avantaja çevirerek insanların Arnavutluk'un geçmişini okumalarına yardımcı olacak bir düzen planlıyor.

Zemin taşları piramit formu işaret eden renklerde döşeniyor. Yerel taş ocaklarından çıkarılan doğal taşlar, Arnavut bağlamının zenginliğini ülkenin ana meydanında yaşatıyor. Diğer yandan yerel malzemelerin tercih edilmesi ile taş ocaklarına ciddi iş kaynağı sağlanıyor ve proje açısından lojistik kolaylık oluyor. Zemindeki su çıkışları dört yönlü eğime sahip meydanda bakış açılarını işaret ediyor.

51N4E, meydanı saran yeşil alanları da içine dahil eden meydandan daha büyük bir kare tanımlıyor. Bu kare, mevcut veya inşa edilecek binalar ile yeşil alanlar baz alınarak çiziliyor. Meydan çevresindeki yeşil alanların biyolojik çeşitliliği en az binaların tarihi ve mimari çeşitliliği kadar zenginliğe sahip olmasıyla daha fazla önem kazanıyor.

51N4E’nin önerdiği kare alan, şehirden meydana geçerken bir karşılama alanı olarak tasarlanıyor. Burası şehrin karmaşası ile meydanın açıklığı arasında çeşitli yollarla bir geçişi tanımlıyor. Bu sayede meydanın boşluğu ile şehrin karmaşası yumuşak bir şekilde bütünleşiyor.

Çevre düzenlemesinde oluşturulan ekosistemde yerel bitkiler tercih ediliyor. Yerel türler küresel çapta etkili olan iklim değişikliğine karşı doğal direnci artıyor. Ağaçlar ve uzun ömürlü bitkiler, kentsel biyolojik çeşitliliği desteklerken Tiran merkezinin mikro iklimini kontrol ediyor.

Meydanı çevreleyen yeşil kuşak, kamu veya özel kuruma bağlı 12 bahçeden meydana geliyor. Bu bahçelerde yer yer açık hava etkinlik alanları, bar ve kafe gibi kamusal alanlar düzenleniyor. Bir dizi bağlamsal altyapı üzerine kurulan bahçelerdeki düzenleme, şehir ile meydan arasındaki geçişi dolu ve boş arasındaki kontrast ile sağlıyor.

2010 öncesinde dönemin belediye başkanı Edi Rama tarafından desteklenen proje, 2011’de görev değişikliği sebebiyle rafa kaldırılıyor. 2015 yılında göreve gelen yeni belediye başkanı Erion Veliaj eski projeyi tekrardan uygulamaya başlıyor. Aradan geçen yıllardan sonra yönetim mevcut koşulları tekrar değerlendirip projeyi güncelleme fırsatı sunuyor. Projenin 2015 yılında uygulamasına başlanıyor; 2017 yılında ilk kısmı, 2019 yılında ise ikinci kısmı tamamlanıyor.

Meydanın yeniden düzenlenmesinde meydan çevresindeki yaya akışı, hareketlilik, geçirgenlik gibi sorunlara çözümler üretiliyor. Yaya, bisiklet akışı geliştiriliyor ve mevcut toplu ulaşım ağına bağlantılar kuruluyor. Meydanın birden fazla işlevi karşılaması ve merkezi konumunun önemi sebebiyle bir yeraltı otoparkı inşa ediliyor.

51N4E’nin İskender Bey Meydanı’nda geliştirdiği yenileme projesi, 2018'de Avrupa Kentsel Kamusal Alan Ödülü’ne ve ve Avrupa Birliği tarafından 2019 Çağdaş Mimarlık dalında ikincilik ödülüne layık görülüyor.