Jeodezik kubbelerin dikkat çeken örneği: Biyosfer Montreal

AYŞE RÜMEYSA AKBÜLBÜL 26/01/2021 SALI, 11:00

Biyosfer Montreal, 1967 yılında Kanada’da düzenlenen Dünya Fuarı için tasarlandı. Sürdürülebilirlik kavramını ilk kullanan mimarlardan biri olan Buckminster Fuller’in bu eseri; günümüzde, ekosistemi korumayı teşvik eden bir müze olarak kullanılıyor.

Biyosfer Montreal Saint Helen’s adasında yer alıyor.

Adını Kanada’nın Montreal kentinden alan Biyosfer; Expo fuarının bitiminden hemen sonra, Amerika Birleşik Devletleri tarafından Kanada’ya hediye edildi. Jeodezik kubbelerin en önemli örneklerinden biri olan yapı, Buckminster Fuller’in yirmi yıllık çalışmasının bir ürünü olarak tasarlandı.

Fuller, geleceğin şehirlerinde, hatta Ay'da bu tür kubbelerin altında bir yaşam sürdürüleceğine inanıyordu.

Tasarımlarında, az malzemeyle daha sürdürülebilir yaşam alanları oluşturmayı hedefleyen Fuller; geleneksel mimarinin dışına çıkarak jeodezik yapılara yöneldi. Üçgenlerin kombinasyonuyla oluşan bu formda, yapısal elemanlar minimumda tutularak maksimum verimlilik sağlanıyor.

Jeodezik kubbeler; az yüzeyle çok fazla hacim kaplıyor ve iç basınca karşı dayanımları da oldukça yüksek oluyor.

Yetmiş altı metrelik çapa sahip olan kubbenin içinde, sonradan inşa edilen yedi katlı bir sergi binası bulunuyor. Kubbenin strüktürü; altıgenlerden oluşan çerçeveye, beşgen birimlerin serpiştirilmesiyle oluşuyor.

Çelik çubukların birleşim detayı.

Biyosfer Montreal’ın içerisindeki yapı, farklı kotlardaki platformlardan oluşuyor.

Kubbenin taşıyıcı elemanı olan çelik borular,akrilik panellerle kaplanıyor. Böylece yapının içerisindeki ısı ve ışık miktarı kontrol altına alınıyor.

Çerçevede kullanılan çelik borular.

Altıgen ve beşgen birimlerin birleşmesiyle 20 kenarlı, ikosahedron olarak adlandırılan bir şekil ortaya çıkıyor. Eşkenar üçgenlerin tekrarından oluşan bu form sayesinde yapı; dışarıdan bakıldığında daha karmaşık ve dikkat çekici duruyor.

Biyosfer’in içinden bir görsel.

Yapıda, 7.62 cm (3 inç)’lik çelik borular kullanılıyor. Sistemin, kuvvetleri daha iyi dağıtabilmesi için yapıda yukarıya doğru çıkıldıkça kullanılan malzemelerin ağırlığı azaltılıyor.

Dünya fuarı için özel olarak tasarlanan Minirail ray sistemi, kubbenin ortasından geçerek ziyaretçilere farklı bir perspektif sunuyor.

Kubbe içerisindeki sergi binası.

Yapı, kullanıma açıldıktan sonra, neredeyse dokuz yıl boyunca, birçok sergi ve etkinliklere ev sahipliği yapıyor. 1976 yılında, Biyosfer Montreal’ın yapısal tadilatı esnasında bir yangın çıkıyor.

Biyosfer Montreal’ın, 1976 yılında çıkan yangından bir görsel.

Yangında, yapıyı kaplayan akrilik yüzeyin tamamı yanıyor. Yaşanan durumun tekrarlanmaması için dış cephede yeni bir kaplama yapılmamasına karar veriliyor. Yangından kısa bir süre sonra kapatılan yapı, on beş yıl boyunca kullanıma açılmıyor.

Yapı, Parc Jean-Drapeau arazisinde yer alıyor.

1990 yılında, Environment Canada tarafından satın alınarak yapının misyonu değiştiriliyor ve bir çevre müzesi olmasına karar veriliyor. Bu karar, Buckminster Fuller’in sahip olduğu düşünce yapısı için büyük önem taşıyor.1992 yılında, Kanadalı mimar Eric Gauthier tarafından, Biyosfer’in iç kabuğu yeniden tasarlanıyor.

Yapı, 20 katlı bir bina yüksekliğine sahip.

5 Haziran 1995’te yeniden açılan çevre müzesi; farkındalığı artırmak ve çevresel sorunların anlaşılmasını sağlamakla görevlendiriliyor. Aynı zamanda müzenin açılışıyla birlikte; hava, su, biyolojik çeşitlilik, iklim değişikliği, sürdürülebilirlik gibi konuların ziyaretçiler tarafından daha iyi anlaşılması amaçlanıyor.

Biyosfer’de gün batımı.

Richard Buckminster Fuller, değişim ile ilgili şu ifadeleri kullanıyor:

Mevcut gerçeklikle savaşmak bir şeylerin değişimi için yeterli değildir. Değişim için gerekli olan şey; mevcut modeli geçersiz kılan yeni bir model oluşturmaktır. - R. Buckminster Fuller

Archives de la Ville de Montreal’dan alınan görseller:

1968 yazından bir görsel.

Biyosfer Montreal’ın 1968 yılından bir görseli.

Pavyonun içindeki yürüyen merdiven, Haziran 1967.

Projenin 25. Yılına özel hazırlanan videosuna linkten ulaşabilirsiniz: