İletişim tarihine tanıklık eden yapı: Büyük Postane

Her şehirde o şehrin hikayelerine ortak olan ve hem şehir sakinlerinin hem de gezginlerin mutlaka bildiği yapılar bulunur. Bu yapılar dönemlerinde hakim olan anlayışı yansıttıkları ve “yeni bir söz” söyleyebildikleri için inşa edildikleri zamanı aşarak bir nevi ölümsüzlük kazanırlar. Türlü zorluklarla inşa edildiklerinden dolayı da değerleri kat be kat artıyor ve hikayeleri nesiller boyu anlatılmaya devam ediyor. Sirkeci sokaklarında heybetli duruşu ve modern ama bir yandan da geleneksel tarzı ile dikkat çeken Büyük Postane yapısı da hikayesi dilden dile dolaşan yapılardan biri.

Büyük Postane ya da namıdiğer Posta ve Telgraf Nezareti’ni özel kılan Osmanlı Devleti’nin son Cumhuriyet’in ilk dönemlerinde hakim olan Birinci Ulusal Mimarlık akımının örneklerinden biri olması. Mimar Kemaleddin ile Vedat Bey’in (Tek) öncüsü olduğu akımda Osmanlı mimarlığının çağdaşlaştırılarak ulusalcı bir mimarinin hâkim kılınması amaçlanıyor. Selçuklu ve Osmanlı’nın geniş saçak, çini kaplama, mukarnaslı başlık, kubbe gibi bazı özellikleri yeniden kullanılıyor ve Vedat Tek bu anlayışla Büyük Postane binasını tasarlıyor.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde yer alan bilgilere göre Eminönü’ndeki Postane-i Amire (günümüzde İş Bankası Müzesi) ile Telgrafhane-i Amire’nin yetersiz kalması, telgraf işleri için yeni bir yapı yapılmasını gerekli kılıyor ve II. Abdülhamid’in isteği üzerine 1903 yılının sonlarına doğru binanın inşaatına başlanıyor. Maddi problemlerin yanı sıra o yıllarda yaşanan bazı sıkıntılardan dolayı inşa süreci uzuyor ve Vedat Bey bu durumu anılarında şöyle anlatıyor:

"...beni çağıran Posta Nazır Hasip Efendi, Meydancık’taki tanzifat (temizlik) ahırlarının bulunduğu yerde yapılacak Yeni Posta Nezareti Binası’nın tarafımdan inşaası münasip görüldüğünü ve derhal işe başlamamı tebliğ etti. Kolları sıvadık, fakat o devrin hali malûm. Adım başına bir müşkülat; vaktinde para vermezler, günlerce durur bekleriz. Tam yarı yerde akıllının biri çıkar ‘efendim der, üst katlar ahşap olsa!’ Bir münakaşa mücadeledir, gider. Böylece uğraşa, çabalaya nihayet beş senede binayı bitirdik..."2

Yapının inşaatında sorunlar çıksa da 1908 yılına gelindiğinde sürecin hızlandırılmasına karar veriliyor ve yapı 23 Temmuz 1909 tarihinde kullanıma hazır hale geliyor. İnşaatın başladığı süreçte Sanayi-i Nefise Mektebi’nde Fenn-i Mimarî dersleri veren Tek’in, yapının inşaatının ardından ünü artıyor. Kendini kanıtlaması için önemli bir adım olan bu yapı sayesinde Mecidî ve Osmanî nişanları ile birlikte Altın Sanayi madalyasını almaya hak kazanıyor.

Gelelim yapının mimari özelliklerine. Girişleri merdivenlerle yükseltilmiş olan Büyük Postane binasının cephesi simetrik bir düzene sahip. Cephede malzeme olarak yontma taş ve mermer tercih edilirken bunlara ek olarak kemerler, korent başlıklı sütunlar ve çiniler de kullanılıyor. Ayrıca belirtmekte fayda var ki çiniler Vedat Tek’in Vakıf Han tasarımlarında da kendisiyle birlikte çalıştığı Kütahyalı Mehmed Emin Efendi’ye ait.

Kuzey cephesindeki 3 giriş bulunuyor ve ortadaki giriş yarı açık bir mekanı tanımlıyor. Ayrıca bu girişin olduğu bölümde yer alan 5 büyük kemer merdivenlerle birlikte yapının anıtsal duruşunu sağlıyor. Ortadaki kemerin üzerindeki çinilerde Osmanlı Türkçesiyle “Posta Telgraf Nezareti” yazıyor. Ana cephesi olan kuzey cephesinin yanı sıra batı ve güney cephesinde de girişler yer alıyor. Bazı kaynaklarda ana cephede kubbelerin altındaki girişlerin görevliler için tasarlandığı bilgisi yazıyor. Bu girişler günümüzde kullanılmıyor.

90x40 m boyutunda dikdörtgen planlı yapı; zemin, normal düzende 3 kat, çatı katı ve bodrum kat olmak üzere toplam 6 kattan oluşuyor. Cephedeki simetrik anlayış içeride de devam ediyor ve giriş yönüne göre birbirine paralel koridorlar ve bu koridorlara bağlanan yan koridorlar yer alıyor. Koridorlara yerleştirilmiş pencerelerden posta hizmet avlusu görülebiliyor.

Yapının diğer katlarına ulaşımı sağlamak adına doğu ve batı yönüne yerleştirilen çift kollu merdivenlerin korkuluklarında beyaz Marmara Mermeri göze çarpıyor. Ayrıca Selçuklu’nun önemli motiflerinden olan sekiz köşeli yıldız motifi korkuluklarda kendini gösteriyor. Vedat Tek bu geleneksel yaklaşımının yanı sıra o dönemde Avrupa’da kamu yapılarında görülen cam tavan ve çelik strüktür uygulamasını projesinde kullanarak yapıya çağdaş bir görünüm kazandırıyor. Ayrıca avlunun ışık ihtiyacını doğal yollarla karşılama çabası gösteriyor.

Merkezi ısıtma ve havalandırma tesisatının projede yer alması, mobilyaların yapının mimari diline uygun şekilde tasarlanması yapıyı öne çıkarıyor. Anıtsal duruşu, Osmanlı klasik üslubunun yanı sıra çağdaş yapıları örnek alan planlamaları ile Vedat Tek ile bütünleşen yapı, hikayelerini anlatmak için sizi bekliyor. Bir dönem İstanbul Radyo Evi olarak da hizmet veren yapıyı pazartesiden cumaya ziyaret edebilir ve müzede iletişim tarihine dair bilgilere ulaşabilirsiniz.