Bir dijital sanat nesnesi: Ayasofya

İnceleyeceğimiz çalışmalardan ilki Taha Alkan’a ait ‘’Ayasofya’’ isimli eser. Tarih dergisinin 26. sayısının konsept kapak çalışmalarından olan bu eser İstanbul’u fetheden Osmanlı’ların bir bazilika olan Ayasofya’yı cami haline getirmesini konu ediniyor. Mimar Sinan’ın minareleri inşa etme hikayesini anlatan çalışmada üç boyutlu modelleme ve dijital çizim tekniklerinden detaylar görülmekte. Osmanlı sanatı ve oryantal dokuların kullanıldığı çalışmalara imza atan sanatçının eserleri, gerçek kaynaklarda karşılığı olmayan bir sahnenin gerçeğe yakın bir bağlamda canlandırılması konusunda incelenmeye değer görseller olarak karşımıza çıkmakta.

Albert Camps’ın bilindik modellerinden birisi olan Ayasofya için oluşturduğu çalışma tekil bir mimari çalışma. Sanal gerçeklik çalışmaları kapsamında modellenen Hagia Sophia modeli, tüm detaylarıyla gerçek Ayasofya’nın dijital karşılığı olmayı amaçlamakta. Mimari ve iç mimari sektörlerinde sıkça kullanılan tekniklerin yardımı ile oluşturulan bu model, gerçeğe yakın bir sanal mekan oluşturmasının yanı sıra mimari koruma bağlamında arşiv niteliği de taşımaktadır.

Tarihi, modern ve fütüristik birçok çalışmasını farklı mecralarda gördüğümüz Ali Can Meydan’ın İsometric City isimli koleksiyonunun parçalarından biri de Ayasofya’dır. Kendi cümleleri ile tasarım sürecini ‘’Ayasofya ve dış mekanı... %100 kesinlikte olmasa da eskiz de değil. Aslında mükemmel bir Ayasofya yapma fikriyle başlamıştım ancak yeterli kaynak olmadığı için (web'de çok plan var ama kesitler yok) bu yüzden gerçek boyutlarıyla tamamlayamadım, havadan çekimler yaptım. Sonunda, son çıktıyı beğendim.’’ şeklinde açıklayan Meydan, başarılı çalışmalara imza atmakta. İstanbul’a ve ülkemizin farklı noktalarına ait başka mimari eserlerimizin izometrik modelleri üzerine çalışmaları bulunan sanatçı, dijital sanat evreninin mimari kısmında oldukça aktif olarak çalışmalar sürdürmekte.

Ayasofya gibi birçok medeniyetin kültürel mirasına dahil olmuş mabetlerin ortak özelliklerinden biri, bilindik video oyunlarında ve animasyon çalışmalarında sahne olarak kullanılmalarıdır. Tarihi konular işlenen bu tip tasarılarda Ayasofya gibi anıtsal yapıların varlığı, bağlamı pekiştirmekte ve ticari kaygılar da taşıyan bu çalışmalara tanınırlık katmaktadır. Malte Madsen’e ait bu çalışma da Ayasofya’nın Assassin’s Creed isimli oyundan alınan sahnelerinin dijital olarak görselleştirilmesi ile oluşturulmuştur. Bir yağlı boya tablosu gibi görünse de Madsen’e ait çizimler, dijital yazılımlar ile oluşturulmuş dijital sanat ürünleridir.

Ayasofya-i Kebir Cami-i Şerifi isimli bu eser, illüstrasyon sanatçısı Ebru Çakır’a ait bir çalışma. Ayasofya’nın ana kubbesini merkezden bölen kesiti referans alan çizim, bir dijital sanat eserinin nasıl çok boyutlu olabileceğini de bizlere gösteriyor. Mimari kesit tekniklerinin kullanıldığını gördüğümüz çalışma aynı zamanda renk, perspektif ve doku seçimleriyle minyatür sanatına göndermeler içeriyor. Tezhip sanatının en yaygın figürlerinden olan bulut figürü ile tamamlanan görselde iç mekana ait detaylar göze çarpmakta.

Ayasofya, İstanbul’un tanıtımı için hazırlanan gerek iki boyutlu gerek üç boyutlu tüm görsel çalışmalarda başrolde bulunmaktadır. Kız Kulesi, 15 Temmuz Şehitler Köprüsü, Sultan Ahmet Camii ve Galata Kulesi gibi birçok anıtsal yapının da kullanıldığı bu çalışmalar, temel olarak kentin turistlere tanıtılmasını amaçlamaktadır. Bahsi geçen mekanların fotoğraflarının yanı sıra illüstrasyonları ve animasyonları da bu tip turistik görselleştirme çalışmalarında sıkça kullanılmakta ve beğeniyle karşılanmaktadır. Ayşe Tak’a ait bu görsel, Ayasofya’nın bu tip turistik çalışmalarda kullanılan illüstrasyonlarına bir örnek teşkil etmektedir.

Sana Freeman’ın bir karakalem çalışmasını dijital ortamda geliştirmesi sonucu finalize ettiği bu çizim, Ayasofya’nın fantastik bir evrendeki halini yorumlamakta. Tercih edilen renkler, ışık ve oluşturulan atmosfer gerçek ötesi olsa da Ayasofya’nın mimari elemanları gerçek haline en yakın şekilde çizime aktarılmış. Dijital sanat dünyasında ‘’Soft Anime’’ tarzı olarak da bilinen bu stil, Ayasofya gibi tarihi anıtlar üzerine uygulandığında bu örnekte olduğu gibi özgün ve estetik sonuçlar ortaya çıkmakta.

Dijital görsel sanatların görece eski ve klasik yöntemlerden daha özgür bir tavır takınmasını sağlayan sebepler, teknolojik imkanlar ve yayın kolaylığı olarak gösterilebilir. Klasik resim sanatında yeni yeni göremeye başladığımız bu ‘’contemporary’’ tavır, dijital sanatların temelini oluşturmaktadır.

NFT dünyasının temelini oluşturan dijital sanat, mimariden ve gerçek mimari eserlerden fazlasıyla beslenmektedir. Anıl Karyağar isimli sanatçı tarafından tasarlanan bu Ayasofya modeli mimari eserlerin dijital dünyaya aktarımında izometrik tercihlere bir örnek teşkil etmektedir. Anlaşılırlık ve dijital dünyanın atmosferine uygunluk bağlamında izometrik perspektif, sanatçılar tarafından daha çok tercih edilmekte ve bu teknik ile oluşturulan eserler beğeni toplamaktadır. Bazı izometrik mimari modeller beğeni toplamanın yanı sıra NFT olarak yayınlanmakta ve satışa sunulmaktadır. Son yıllarda kendi habitatını oluşturan dijital sanat evreninde bilindik sanatçıların eserleri, dışarıdan bakıldığında sadece bir üç boyutlu model olarak görülse de bir ev fiyatına dijital dünyada alıcı bulabilmektedir.

Ayasofya’nın gerek klasik görsel sanatlarda gerek dijital dünyada ortaya konan sanat eserlerinde bu denli konu edilmesinin başlıca sebeplerinden birisi de farklı kültürlere farklı dönemlerde veya bağlamlarda entegre oluyor olmasıdır. Hristiyanlık ve İslam kültürleri için kutsal bir mabet niteliğindeki Ayasofya, Bizans ve Osmanlı medeniyetleri için de kente ve coğrafyaya hakimiyetin sembolü niteliğindedir.

Yabancı sanatçıların Türkiye temalı çalışmalarında Ayasofya’yı sıkça resmetmelerinin sebepleri arasında bu kültürel kesişim olma durumu açıkça kendini göstermektedir. Reidun Rian’a ve Souray Dalui’ye ait bu eserler ise ütopik bir evrende Ayasofya’yı betimlemekte.