Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Osmanlı Devleti’nde Spor Basını

Osmanlı, sadece bu kadarı ile kalmamış aynı zamanda ilerici padişahlar döneminde diğer spor dallarıyla ilgili kitapların yayınlanmasını da öngörmüştür. Örneğin; Türkiye ve Osmanlı basın tarihinde ilk jimnastik kitabı ‘Bahçe ve Salonlarda Jimnastik Talimi Yahut Sıhhatnuma’ adı ile Nazım Şerafettin Bey tarafından 1886 yılında kaleme alınmıştır. Bu kitabı Osmanlıca ’ya çeviren ise Mustafa Hamdi Bey’dir. Avrupai anlamda ilk spor kulübü ise Sultan Abdülaziz döneminde kurulmuştur. 1867 yılında kurulan bu kulübün başkanı İngiliz Emekli Amirali Hobart Paşa’dır. Bu kulüp su sporları ile ilgilenmiştir. Selim Sırrı Tarcan, Faik Üstünidman gibi spor adamları da spor konusunda kitaplar yazmışlar, yurt dışında gördükleri beden eğitimi metotlarını imparatorluğa taşımışlardır. Faik Üstünidman’ın 1891’de kaleme aldığı "Jimnastik yahut Riyâziyâtı Bedeniyye" adlı kitap da ilkler arasında yer almaktadır.

1900’lü yıllara gelindiğinde ise; ilk sutopu gösterileri Robert Kolejinde 1904’te yapılmıştır. 1911 yılında ise Ahmet Robenson, ilk basketbol kitabını çevirmiştir. Futbolla tanışmada ise 1869 yılında basılan bir kitap dönüm noktası olmuştur. Sultan Abdülaziz zamanında Paris’e gönderilen gençler, 1869 yılında orijinali Fransızca olan “Ordu ve Mekteplerde Futbol” isimli kitabı basarak Osmanlı Devleti’ni futbolla tanıştırmışlardır.

Osmanlı Devleti’nde basında yer alan ilk spor yazılarından biri ise Ali Ferruh Bey’in 14 Mart 1891 tarihinde Serveti Fünûn Dergisi’nde yayımlanan "Eskrim" makalesidir. Ali Ferruh Bey tarafından yazılan bu makale eskrim sporunu tanıtan bir köşe yazısıdır. Ali Ferruh Bey ilk spor yazısını yazan öncülerden biri olarak kabul edilir. Âtıf Kahraman bu tarihi daha da geriye götürür. Kahraman’a göre spor konulu ilk haber Takvîm-i Vekâyî gazetesinin 1 Aralık 1831 tarihli 5. sayısında çıkmıştır. Haber II. Mahmut’un okçuluğu ve okçuluğa verdiği önemle ilgilidir.

Osmanlı basınında spora yer veren ilk gazete ise Asır oldu. Selânik’te yayımlanan bu gazetenin 30 Mart 1895 tarihli 4.sayısında, ikinci sayfada görülen "Yeni Bir Müsabaka" başlıklı yazı İngiltere kaynaklıydı. Bisiklet ve at yarışından söz eden bu gazete, 16 Aralık 1895 tarihli sayısında ise daha geniş kapsamlı bir spor olayını inceledi. Bu olay, ertesi yıl düzenlenecek, tarihin ilk modern olimpiyat oyunlarıydı. Asır Gazetesi, Atina Oyunları hakkında geniş bilgi veriyordu.

Post-Osmanlı döneminde Spor yazarlığının öncü isimlerden biri de Selim Sırrı Tarcan’dır. Tarcan, 1897 yılında İzmir’de yayınlanan Hizmet gazetesinde ilk spor yazılarını yazmaya başlamıştır. Bir futbol maçının ilk defa gündelik bir gazetede yer alması ise Meşrutiyet’in ilânından sonra, 1911 yılında, Galatasaray Kulübü nün ilk üyelerinden olan Abidin Daver’in Tasvir-i Efkâr’da Galatasaray-Tamsvar (Macar) maçını yayınlatması ile gerçekleşecektir.

1913’ün Tasviri Efkâr Gazetesi’nde bir futbol maçının takdimi şöyle yapılıyordu: "Kadıköy Union Club’da önümüzdeki 23 Mart Pazar günü saat 2’de, mübaşeret olmak üzere iki müsabaka icra edilecektir. Köprüden Kadıköy’üne zevalî saat 1.45’te hareket eden vapur, spor meraklılarını vakti muayyende Union Club’a yetiştirir.”

Spora karşı gittikçe artan ilgi, toplumda bir hayli yankı yapmıştır. 15 Haziran 1914 tarihli Ermenice yayımlanan "Azadamard" adlı günlük gazetede şöyle bir yazı yayımlanmıştır: "Biz Türk vatandaşlarımızdan ibret almalıyız. Onlar ne kadar zevk ve hevesle izci cemiyetlerine kaydoluyor. Biz de onlarla beraber yürüyelim."

Spor haberlerine ilgi göstermek ve bunları yayımlamak sadece İstanbul’a özgü bir davranış değildi. 1913’te İzmir’de yayımlanan "Ahenk", "Anadolu" ve "Köylü" gazetelerinde futbol haberleri yer almıştı.

II. Meşrutiyet’in yarattığı özgürlük havası ile birlikte, spor da gelişme imkânı bulmuş ve bu sayede spora ilişkin yayınlar da yaygınlaşmaya başlamıştır. Bu dönem, gerçekten de basın hayatında herkesin kalemi eline aldığı, yayınlar çıkardığı bir dönem olmuş, bu durumdan spora dair yayınlar da etkilenmiştir. Tüm yayınlar kamuoyu oluşturmak amaçlı ortaya çıkmış ve spor basını da bunun etkisi altına girmiştir. Bu dönemde spora ilginin artması, spor dergiciliğine aynı ölçüde yansımamıştır. Bunu fark eden bazı yayıncılar kendi kişisel çabalarıyla bazı yayınlar çıkartmaya başlamışlardır. Hemen her dergi, spora hizmet etmek amacıyla yayın hayatına girdiğini belirtmektedir. 1910’da yayınlanan ilk gazete Futbol adını taşımaktadır. “Futbol” ve ardı ardına pek çok derginin yayın hayatına girmesiyle birlikte 'spor basını' kavramı, basın yaşamında kendine yer edinmeye başlayacaktır. Terbiye ve Oyun, İdman, Sipahi Mecmuası, Spor Âlemi ilk dergilerdendir. Zengin bir içeriğe sahip olan bu dergiler; futbol, su topu, izcilik, avcılık, jimnastik vb. farklı spor dalları hakkında haberler verirken, sağlık, ahlak ve beden gelişimi açısından sporun önemini vurgulayan yazılar da yayımlamışlardır. Dönemin yabancı spor basınını oldukça yakından takip ettikleri anlaşılan dergilerde, sunuş yazılarında da belirtildiği gibi, yabancı dillerden tercümeler de yapılmıştır.

Şimdi bu dönemde yayımlanan spor dergilerine ve gazetelerine daha yakından bakalım:

FUTBOL

İlk spor gazetesi “Futbol” adıyla 11 Ekim 1910’da çıkmıştır. Mustafa Ziya tarafından çıkarılan bu ilk spor gazetesi, yedi sayı sonra ilgisizlik nedeniyle kapanmışsa da II. Meşrutiyet döneminin oluşturduğu serbesti bir hava içerisinde spor konusunda diğer yayınların çıkışı için de öncü olmuştur. Sporun yaygınlaşması ve gelişmesine de önemli bir katkıda bulunmuştur. Bu gazetenin etkisi ile çıkan diğer dergiler; Terbiye ve Oyun, İdman, Sipahi Mecmuası, Spor Âlemi, ve Şa Şa Şa’dır. Tüm bu dergilerin yayım tarihleri 1911-1920 yılları arasına denk düşmektedir.

Yayın tarihi: 28 Eylül 1326 – 17 Teşrin-i sani 1326 (11 Ekim 1910 – 30 Kasım 1910)

Sayı: 7

Yayın aralığı: Haftalık

Sahibi: Mustafa Ziya

Başyazarı: Ali Macid

Sayfa Sayısı: 4

Yazar Kadrosu: M.Nasuhi, Burhaneddin(Burhan Felek), İhsan Ziya, Ali Faik

Futbol gazetesi, yayın hayatı boyunca futbolu sevdirmeyi ilke edinmiş ve futbola karşı olan eleştirilere de cevap niteliğinde olmuştur. Öte yandan futbolun sağlığa, ahlaka ve beden gelişimine olan yararlarından bahsederek toplumun futbola olan bakış açısını değiştirmeye çalışmıştır. Ayrıca gazete Futbol ’un ülkemizde yeni olması dolayısıyla futbol kurallarını anlatan İngilizce çevirilere de yer vermiştir. Gazetenin belki de en önemli hizmetlerinden biri Türk diline yapmış olduğu katkılardır. Futbolla ilgili İngilizce terimlerin Türkçe karşılıklarını bulmaya çalışması ve bu kapsamda bir yarışma başlatarak Türkçe karşıtlarını bulan okuyuculara 6 aylık gazetenin ücretsiz verileceğini duyurması da anlamlıdır. Günümüzde kullanılan kaleci, sağ arka, sol arka, sağ orta, sol orta, iç sağ, iç sol, dış sol, ileri gibi Türkçe terimleri, 1910’da Türk spor literatürüne “Futbol” gazetesi kazandırmıştır.

İDMAN

Yayın tarihi: 15 Mayıs 1329 (28 Mayıs 1913) – 3 Temmuz 1330 (16 Temmuz 1914)

Sayı: 35

Yayın aralığı: On beş günde bir

Sahib-i İmtiyazı: Cemi Kitabhanesi Sahibi Cemi [Halid]

Başyazarı: (Belirtilmemiş)

Sayfa Sayısı: Bilinmiyor

Yazar Kadrosu: Aka Gündüz, Ali Sami, Faik, A. Şükrü, M. Sami, A. Seyfi, Abidin Daver

Futbol dışındaki spor dalları hakkında bilimsel bilgiler veren dergide; sporun bir kurum olduğu görüşüyle hareket edilmiş ve bu kurumu geliştirme yolunda neler yapılabileceği düşünülmüştür. Bu dergide yayımlanan "Osmanlı Spor Federasyonu Nasıl Olmalıdır ?" başlıklı yazı, spor yöneticiliği ve federasyonlar konusunda oldukça ilginç görüşler ileri süren bir yazıdır. İdman dergisi, spor bilmeceleri yayımlayan ilk dergidir. Bu bilmecelerde çeşitli spor dallarının adları ve önemli temsilcileri sorulmuş, yanıtları bilen kişilere ödül verileceği açıklanmıştır. İdman, Türk spor basınının ilk kapsamlı dergisi olarak nitelendirilebilir. Kapsamlı bir spor dergisi olduğundan o günlerde var olan tüm spor dallarına ilişkin haber ve yorumlara sayfalarında geniş yer ayırmıştır. Türkçe bir spor dili oluşturulmasına büyük katkıları olmuştur. Dergi, yayın hayatı boyunca sporun benimsenmesine, yaygınlaşmasına ve gelişmesine ciddi katkılar sağlamıştır.

TERBİYE VE OYUN

Yayın tarihi: 1 Ağustos 1327 (14 Ağustos 1911) – 24 Mayıs 1328 (6 Haziran 1912)

* Dergi bu ilk yayınından sonra Temmuz 1922 – Haziran 1923 tarihinde bir kez daha yayımlanmıştır.

Sayı: 21 (ilk yayın döneminde) – 12 (ikinci yayın döneminde)

Yayın aralığı: On beş günlük (ikinci kez ise aylık olarak)

Sahibi: Selim Sırrı

Başyazarı: Selim Sırrı

Sayfa Sayısı: Bilinmiyor

Yazar Kadrosu: Selim Sırrı, Osman Fahri, Doktor İhsan, Mesud Fani, Ali Ulvi, Edhem Necdet, İbrahim Alaaddin, Ahmed Robenson, Eva Rudo, A.Kazım, Mehmed Sadık

Türkiye’nin ilk spor dergisi olan Terbiye ve Oyun, sadece bu özelliği ile değil, bilimsel spor yazılarına yer vermesi nedeniyle de alanının en önemli süreli yayınıdır. Terbiye ve Oyun dergisi, ilk yayımlandığında 21 sayı, ikinci yayın döneminde de 12 sayı çıkmıştır.

Selim Sırrı’nın birçok makalesini yayınladığı bu dergi, spora bilimsel açıdan yaklaşmış, Batı dillerinden çok sayıda tercümeye yer vermiştir. Fotoğraf ve şekil bolluğu ile nitelikli spor yayıncılığının da öncüsü olmuştur.

SPOR ÂLEMİ

Yayın tarihi: 6 Teşrin-i Sani 1335 – 9 Kânunuevvel 1929 / 8 Kasım 1919 – 9 Kânunuevvel 1929 [daha sonra düzensiz olarak yayınlanan derginin son sayısı 12 Mart 1931 tarihinde çıkmıştır.]

Sayı: 121

Yayın Aralığı: 15 günlük

Sahibi: Çelebizade Said Tevfik Bey

Başyazarı: Burhaneddin Bey

Sayfa Sayısı: 20

Yazar Kadrosu: Raşid Bey, Burhaneddin Bey, Yusuf Ziya Bey, Tahir Bey, Fuad Bey, Saim Bey.

Dergide futbol, kadınlar için spor, sporcuların hayat hikâyeleri, av silahları, spor alanları, bilardo ve çim hokeyi, Galatasaray ve Fenerbahçe spor kulüplerinin tarihi hakkında bilgilere yer verilmiştir.

Bugün kimileri için unutulmuş bir bilgi, kimileri için ise hiç var olamamış bir bilgiyi de derginin sayfalarından öğreniyoruz: Mütareke yıllarında İstanbul’da yedi takımlık bir çim hokeyi ligi varmış. İlk modern spor dergisi olarak bilinen dergi, aynı zamanda eski harfli Türkçe spor dergileri içinde en hacimli olanıdır. Spor Alemi’ni diğer dergilerden ayıran fotoğraflarının ve çizimlerinin oldukça kaliteli olmasıdır.

SİPAHİ MECMUASI

Yayın tarihi: 10 Ağustos 1333 (1917) – 10 Temmuz 1334 (1918)

Sayı: 12

Yayın aralığı: Aylık

Sahibi: Keçecizade İzzet Fuat

Başyazarı: Keçecizade İzzet Fuat

Sayfa Sayısı: 16

Yazar Kadrosu: Ali Rıza Bey, Halil Edhem Bey, Miralay Şerif Bey, Ahmed Mithad Efendi, Faik Bey, Hamid Ali Bey

Aylık ilk spor dergisi olan bu derginin ilk olan bir başka özelliği de binicilik sporları konusunda yayımlanan ilk dergi olmasıdır. Adından anlaşılacağı üzere dergi, öncelikle binicilik sporları ile ilgili yayınlar yapmış, bundan arta kalan yerlerde de diğer spor dallarına yer ayırmıştır.

Yararlanılan Kaynaklar:

- OSMANLI VE GENÇ TÜRKİYE CUMHURİYETİ DÖNEMİNDE SPORDA BATILILAŞMA HAREKETLERİ (Makale)

- İdman 1913-1914, İlk Kapsamlı Spor Dergisi Üzerine Bir İnceleme (Makale)

-Spor Tarihi Ansiklopedisi - Cem Atabeyoğlu (Ansiklopedi)