Venezuela’nın petrol endüstrisi yeniden toparlanabilecek mi?

Yaklaşık 303 milyar 200 milyon varil kanıtlanmış petrol rezervlerine sahip olan Venezuela, bu rezerv ile dünya petrolünün yüzde 17,7’sini elinde bulunduruyor. Buna karşın ülkenin küresel petrol üretimindeki payı yalnızca yüzde 2,3 seviyesinde. Venezuela doğalgaz rezervleri bakımından da dünyanın önde gelen ülkeleri arasında yer alıyor. Ülke 6,4 trilyon metreküp doğalgaz rezerviyle dünyada yedinci sırada bulunuyor. Petrol İhracatçısı Ülkeler Organizasyonu (OPEC) 1960 yılında; İran, Irak, Kuveyt, Suudi Arabistan ve Venezuela tarafından kuruldu. OPEC kurulduğu zaman, Venezuela, bu beşlinin içinde günlük 2.8 milyon varil petrol üretimi ile lider konumda yer alıyordu.

Ülke petrolünün 1976’da başlayan bir süreçle millileştirilmesinin ardından, Venezuela hidrokarbon kaynaklarına giderek daha fazla bağımlı hale geldi. Ülkede diğer sektörler ekonomik açıdan giderek küçüldü. Bu zengin ham petrol rezervine karşın ülke ekonomisi, gıda ve ilaç gibi temel ihtiyaç maddelerinin ağır bir ithalatçısı olurken, aynı zamanda petrol sektöründeki dalgalanmalara karşı savunmasız hale geldi.

Ekonomisinin yüzde 90’dan fazlası petrole dayanan Venezuela’da, güvenlik sorunları gerekçe gösterilerek ülkenin batısında protestoların başladığı 2014 yılı bir dönüm noktası olarak görülüyor.

Petrol zengini olan ülkenin 2014 yılından itibaren sürüklendiği bu derin krizin altında; ülke ekonomisinin ağırlıklı olarak ham petrol ihracatına dayanması, petrol fiyatlarında aşağı yönde yaşanan dalgalanmalarla birlikte petrole dayalı ülke gelirinin darbe alması ve ABD tarafından sergilenen yönetim karşıtı tavırların yatırımcı üzerinde oluşturduğu negatif algı yatıyor.

Washington yönetimi Maduro’yu devirebilmek için bir dizi yaptırım uygulamaya sokarak 2019’da da ülke gelirlerinin yüzde 96’sını oluşturan ham petrol ticaretine ambargo koymuştu.

2019 yılında ülkedeki siyasi krizde ABD, Maduro’nun istifasını isteyerek kendisini başkan ilan eden Juan Guaido’yu desteklemişti. Diplomatik ilişkilerin kesilmesinin ardından Maduro’yu muhatap almayan ABD, muhalefet lideri Juan Guaido’yu ülkenin meşru devlet başkanı olarak gördüğünü açıkladı. ABD ile birlikte yaklaşık 60 ülke, 2018’deki devlet başkanlığı seçimlerine hile karıştığı gerekçesiyle Maduro’nun seçim galibiyetini tanımamış ve Guaido’yu muhatap olarak gördüğünü bildirmişti.

Washington hükümetinin 2019’da PDVSA’ya ve şirketle iş yapan tüm şirketlere yaptırım kararı alması, Venezuela’nın petrol ihracatının ve üretiminin düşmesine neden oldu. 2014’ten itibaren insani bir krizin yaşandığı ülkede gıda ve ilaç kıtlığı, hiperenflasyon ve siyasi yozlaşmanın sürüklediği ekonominin çöküşü sonucunda ülkeyi altı milyondan fazla insanın terk ettiği tahmin ediliyor. Venezuela Suriye’den sonra en fazla göç veren ülke olmasıyla da dikkat çekiyor.

Venezuela’ya yatırımların durması petrol üretimini ve satışını olumsuz etkiledi

Petrole dayalı bir ekonomisi olan Venezuela, petrol üretim ve fiyatlarında yaşanan gelişmelerden ciddi şekilde etkilendi. Venezuela’dan yapılan petrol ihracatı, 1996 ile 2010 yılları arasında üretimde yaşanan oynaklığın ardından 2011 yılından itibaren düşüş gösteriyor. Yaptırımların ardından çıkardığı petrolü satmakta zorlanan Venezuela hükümeti, satamadığı petrolü depolarında muhafaza etmeye başladı. Ancak depoların da dolmaya yüz tutması hükümeti petrol üretimini düşürmeye zorladı. Venezuela’da ham petrol üretimi 2000’li yılların başında günlük 3 milyon varil iken yatırım eksikliği nedeniyle 2017 yılında günlük 2 milyon varile ve 2018 yılında günlük 1,4 milyon varil seviyesine geriledi. 2019 yılındaki yaptırımlar nedeniyle üretimde keskin bir düşüş yaşayan ülkede takip eden yıllarda da petrol üretiminde düşüş eğilimi sürmeye devam etti.

Resmi veriler ve OPEC tarafından yayımlanan veriler karşılaştırıldığında petrol ihracatı günlük 379 bin varile, günlük petrol üretimi ise 2020’nin ilk çeyreğinde 821 bin varile, Haziran ayında da 393 bin varile kadar düştü. Dünyanın en zengin petrol rezervlerine sahip ülkesi Venezuela’da günlük petrol üretiminin 400 bin varilin altına düşmesiyle son 77 yılın en düşük seviyesini gördü. Ülkedeki petrol üretimi en son İkinci Dünya savaşı sırasında, 1943 yılında 353 bin varile inmişti. ABD’nin sert ambargoları sebebiyle 2019’dan beri Avrupa’ya petrol sevkiyatı yapılamayan Venezuela’da petrol üretimi 2020 yılına kıyasla bir toparlanma yaşayarak Mayıs 2022’de günlük 700 bin varile ulaştı.

Venezuela, 2020’de 942 milyon dolar petrol ithal ederek dünyadaki 81. en büyük petrol ithalatçısı oldu. Aynı yıl rafine petrol Venezuela’da en çok ithal edilen birinci ürün oldu. Venezuela, en fazla rafine petrol ihracını 662 milyon dolarla Hindistan’a gerçekleştirdi. Hindistan’ı sırasıyla 135 milyon dolarla İspanya, 90,4 milyon dolarla İtalya, 26,2 milyon dolarla Amerika Birleşik Devletleri ve 6,64 milyon dolarla Birleşik Arap Emirlikleri izledi.

Dünyanın en büyük petrol rezervlerine sahip olan Venezuela’da petrol üretimi; zayıf altyapı, siyasi yolsuzluk, petrol sektöründeki yetersiz yatırımlar, sektöre uygulanan yaptırımlar ve kalifiye eleman eksikliği gibi nedenlerden dolayı büyük oranda düşerken, yaptırımlar petrol endüstrisinin felce uğramasına neden oldu. Venezuela dünyanın en zengin petrol rezervlerine sahip ancak ülkede yerli imkanlarla petrolden benzin üretilememesi ve devletin petrol şirketi PDVSA’ya uygulanan uluslararası yaptırımlar, ülkede benzin kıtlığının yaşanmasına neden oluyor.

Venezuela petrol şirketi, borçlarını ödemekte zorlandığı gibi yatırım da yapamadı. Petrol ticaretine uluslararası yaptırımlar uygulanan Venezuela’nın ham petrolü işleyerek akaryakıta dönüştürecek kimyasalları ve rafinerilerde ihtiyaç olan makine ve yedek parçaları üretememesi birçok rafinerinin kapanmasına ya da kapasitesinin çok altında üretim yapmasına neden olurken, halkın kullandığı benzinin neredeyse tamamı İran’dan ithal ediliyor.

Venezuela'nın petrol sahalarında yıllardır temel ekipman ve malzeme kıtlığına neden olan kronik yanlış yönetim ve yetersiz yatırımın doruk noktası, tüm bunları olumsuz etkiledi. Ülkedeki son faal sondaj kulesi Mayıs 2020’de faaliyetlerini durdurdu. Venezuela’daki aktif petrol kuyularının sayısı son on yılda büyük ölçüde düşüş eğilimi gösterdi. 2013’ün sonunda rapor edilen 70 aktif petrol kuyusu yerine, 2019’un sonunda 23 aktif petrol kuyusu rapor edildi.

Yaptırımlar ve ekonomik kriz nedeniyle petrol rafinerilerini etkin çalıştıramayan Venezuela’da petrol endüstrisinin yeniden toparlanabilmesi ve üretimin artırılabilmesi için büyük yatırımlara ihtiyaç duyuluyor. Maduro geçtiğimiz aylarda, Venezuela’nın kendisine yaptırım uygulayan Amerika ve Avrupa dahil herkese petrol satabileceğini, siyasi konuların ekonomik ilişkileri etkilememesi gerektiğini ve Venezuela’da üretim yapmak isteyen yabancı yatırımcılara Venezuela’nın kapılarının ardına kadar açık olduğunu söyledi.

Venezuela, Batı'nın yeni kurtarıcısı olabilir mi?

• 24 Şubat’ta başlayan Rusya-Ukrayna Savaşı’nın ardından Rusya’ya yönelik yaptırımların dozunu artıran ABD ve Avrupa ülkeleri petrolde krizin eşiğine sürükleniyor. Rusya şu anda AB’nin ithal ettiği petrolün yüzde 27’sini ve henüz yaptırım uygulanmayan gazının yüzde 40’ını sağlıyor.

Rus gazına uygulanan ambargolar sonrasında alternatif bulmaya çalışan ABD ve Avrupa, siyasi nedenlerle ters düştüğü ve yaptırımlar uyguladığı Venezuela ile yeniden iyi ilişkiler geliştirmek amacıyla önemli adımlar atmaya başlandı.ABD’nin küçük ama önemli adımlar attığını belirten Venezuela Cumhurbaşkanı Nicolas Maduro, “ABD’nin, ABD’li Chevron, İtalyan petrol şirketi Eni SpA ve İspanyol Repsol SA’nın Venezuela’da gaz ve petrol üretimini başlatmaları için lisans vermesi, küçük ama önemli adımlardır” dedi.

OPEC üyesi ülkenin borçlu olduğu milyarlarca dolarlık ödenmemiş borcu ve temettüleri ödemenin bir yolu olarak iki yılın ardından yeniden Avrupa’ya petrol ihraç etmeye başlayacak olması Washington’un, uzun süredir donmuş halde olan Avrupa’ya petrol akışını yeniden başlatması için Maduro’ya sembolik bir destek sağlayabileceği şeklinde yorumlanıyor.

Petrol ihracatında devre dışı bırakılan ve ekonomik krizi bu yüzden atlatamayan Venezuela, İtalyan enerji şirketi Eni’nin sipariş ettiği 650 bin varillik dev petrol gemisi ile sahalara geri dönüyor. Ancak birçok enerji uzmanına göre, Eni ve Repsol’ün alması beklenen petrol hacmi büyük değil ve küresel petrol fiyatları üzerinde yaşanacak olan etkinin de mütevazı olacağı söyleniyor. Ayrıca yıllarca yetersiz yatırıma maruz kalmış Venezuela devlet petrol ve doğal gaz şirketi PDVSA’nın üretimini AB’nin ihtiyacını karşılayacak oranda artırmasının yıllar alabileceği belirtiliyor. Yine de Washington’un Venezuela’nın uzun süredir donmuş halde olan Avrupa’ya petrol akışını yeniden başlatması için yaktığı yeşil ışık Maduro’ya sembolik bir destek sağlayacaktır.