Ucuz petrol Süveyş ve Panama'yı bitirdi

Petrol fiyatlarındaki keskin düşüşün etkileri küresel ekonomide her alanda hissediliyor. Üretici ülkeler zorlu ekonomik dar boğazlardan geçerken, dev üretici şirketler de görülmemiş derecede küçülüyorlar.

Son 1,5 yılda 110 dolar seviyesinden 30 doların altına kadar inen petrol fiyatlarındaki geri çekilmenin bir başka boyutu ise şu: Artık daha ucuz olduğu için deniz ticaretinde rota 1800’lü yıllara döndü. Büyük gemiler Süveyş Kanalı’nı kullanmayıp, ucuz petrol sayesinde Afrika’yı dolaşıyorlar. Süveyş Kanalı’nı geçmek ortalama bir gemi için 350 bin dolara mal olurken, Ümit Burnu’nu dolaşmak daha ucuz…

Süveyş Kanalı, 19’uncu yüzyılın en dikkate değer mühendislik projelerinden biriydi. İnşaatı 20 yıl süren, 1,5 milyon işçinin çalıştığı ve binlercesinin yaşamını kaybettiği devasa bir süreçti… 1869’da açıldı ve gemiler Güney Afrika’dan dolaşmadan Afrika ve Asya arasındaki Kızıl Deniz’den geçerek Akdeniz’e açılıyor ve o zamanın hızıyla haftalarca tasarruf ediyordu. Dünya ticaretinde bir devrim yaşanmıştı.

Avrupa’dan Doğu Afrika’ya, Doğu Asya’ya ve Okyanuslara yeni bir rota sağlayan Süveyş Kanalı, önceleri Ümit Burnu’nu ve Afrika sâhillerini baştan başa dolaşan gemilerin yolunu kısalttı. Londra’dan Karaçi’ye gitmek için kanal yolunu tercih eden bir gemi 9 bin 880 kilometre, Ümit Burnu’ndan giden ise 17 bin 400 kilometre yol kat eder.

Gemilerin çabuk geri dönebilmesi performansının üç katına çıkmasına neden olduğu gibi yıllar boyunca nakliyat ücretleri düşmüş, emtia ve mallar daha ucuza nakledilmiştir. Kanaldan 1870 ile 1966 seneleri arasında yılda ortalama 500 gemi geçerken 1970’lerden itibaren Ortadoğu petrollerinin Batı’ya sevkiyatının hızlanmasıyla bu rakam 20 bine çıktı. Günümüzde Süveyş Kanalı’ndan dünya ticaretinin yaklaşık yüzde 10’u geçiyor.

Açıldığı tarihten bu yana kanalı kullanmak küresel ekonominin en hayati unsurlarından biri oldu. Gemicilik firmaları, Mısır’a ait bir devlet kuruluşu olan Süveyş Kanal İdaresi’ne kanaldan geçiş hakkı karşılığında her yıl milyarlarca dolar ödediler.

Ama artık ucuz petrolün nimetlerinden yararlanıyorlar. Ancak her şeyin düşük maliyete dayalı olduğu günümüz iş dünyasında, gemicilik firmaları ucuz petrolün nimetlerinden yararlanmaya başladı. Asya’dan çeşitli limanlardan yük alarak yola çıkan ve Süveyş Kanalı’ndan geçmeyerek Afrika’nın güneyinden dolaşarak uzun yolu tercih etmeleri bile daha düşük maliyetli bir rota oluşturuyor.

Deniz ticareti uzmanı SeaIntel şirketinin yayımladığı rapora göre, Ekim ayından Şubat sonuna kadar Asya’dan demir alarak Avrupa ve ABD’ye yük taşıyan 115 gemi Süveyş Kanalı yerine, Güney Afrika’da Ümit Burnu’nu geçerek rotasını tamamladı.

Düşük petrol fiyatları sadece Süveyş değil Panama Kanalı'ndan da yüklü geçiş ücretlerinden kaçınarak daha uzun rotaların tercih edilmesine neden oluyor. Asya’dan ve özellikle Londra, Rotterdam, Hamburg gibi Avrupa’nın Atlantik Okyanusu’na bakan işlek limanlarından kalkan gemiler, Amerika kıtasının Pasifik Okyanusu’ndaki limanlarına ulaşmak için Panama Kanalı’ndan geçiş ücreti ödemek yerine, ucuz petrol nedeniyle Amerika’nın en güneyinden Macellan Boğazı’ndan dolaşmayı tercih ediyorlar.

SeaIntel’e göre, düşük petrol fiyatları sayesinde uzun rotayı yüksek hızla kat etmek, Süveyş Kanalı’nı geçerken harcanan zamana yaklaşıyor. Süveyş Kanalı’nda bekleme süresi hariç gemilerin kanalı transit geçme süresi 12-18 saate ulaşıyor. Bekleme süresi de 10-12 saat arasında… 193.3 kilometre uzunluğundaki kanalda tankerler ve büyük boyda gemiler için hız limiti 7-7.5 deniz mili (1852 metre/saat), diğer gemiler için 8.5 deniz mili.

SeaIntel’in raporunda gemilerin Güney Afrika rotasını tercih ederek her seferde ortalama 235 bin dolar kar ettiği ve bunun zor durumdaki taşımacılık sektörü için kayda değer bir rakam olduğu belirtiliyor. Bu durumda bir denizcilik firmasının 19 milyon dolara kadar, olumsuz senaryoda bile 7.3 milyon dolar tasarruf edebileceği hesaplanıyor.

Süveyş Kanal İdaresi’nin son raporuna göre 2015 yılında kanaldan geçen toplam gemi sayısı yüzde 2 artışla 17 bin 483 oldu. Ancak tankerler hesaba katılmadığında, kuru yük gemilerinin geçişi yüzde 5.7, konteynır gemilerinin geçişi de yüzde 3.1 azaldı.

Asya’dan hareket ederek Süveyş Kanalı’ndan geçen her bir geminin boyuna ve türüne göre değişse de Kanal İdaresi’ne ortalama 465 bin dolar ödediğini vurgulayan SeaIntel’e göre, kanal idareleri rota tercih ekonomisinde değişiklik yapmak istiyorlarsa, geçiş ücretlerinde Süveyş’te yüzde 50, Panama’da ise yüzde 30 oranında indirime gidilmesi gerekiyor. Petrol endüstrisi araştırma firması OPIS Tanker Tracker’dan Michelle Wiese Bockmann, bu sayıda geminin Ümit Burnu’ndan dolaşmasının çok ender bir durum olduğunu, dizel ve jet yakıtı taşıyan tankerlerin de bu uzun rotayı tercih etmeye başladığını söylüyor. Bockman, bunun tek nedeninin düşük petrol fiyatları olduğunu, “gemi yakıtı” denilen ve sadece denizcilikte kullanılan akaryakıt türünün çok ucuzladığını vurgulayarak, “Bu yakıtın geçen yıl Mayıs ayında Singapur’da ton fiyatı 400 dolar iken, Mart başında 150 dolara satılıyor” diye konuşuyor. Ancak uzun rotanın bir de çevreye çok önemli olumsuz etkisi var. SeaIntel, uzun rotada artan yakıt tüketiminin her seferde 6 bin 800 ton ek karbondioksit salınımına neden olduğunu hesaplıyor.

Tam da Mısır’ın Süveyş Kanalı’nı genişletmek için 8 milyar dolarlık yatırım yaptığı bir dönemde büyük gemilerin ucuzlayan petrol fiyatları nedeniyle kanalı by-pass ederek, daha uzun ancak daha ucuz olan rotayı tercih etmesi Kahire için yeni bir ekonomik kabus oldu. Yeni proje kanaldan çift taraflı gemi trafiğine imkan sağlıyor ve geçiş süresini 18 saatten 11’e düşürmeyi hedefliyor. Kanala paralel olarak yapılan Yeni Süveyş Kanalı bir yılda tamamlandı ve ülke ekonomisini canlandırması umuduyla geçen Ağustos ayında görkemli bir törenle açıldı.

Yeni proje ile 72 kilometre uzunluğundaki kanala 35 kilometre paralel bir hat kazılırken, kalan 37 kilometrede ise eski kanalın derinleştirildi ve genişletildi. Böylece önceden geçiş için bekleyen gemiler artık çift yönlü gidiş-geliş imkânına sahip olacağı için, bekleme süresi 11 saatten 3’e düşecek. Böylece gemilerin kanaldan daha çok geminin geçmesi ve sağlanan gelirin de yüzde 250 artarak yıllık 13 milyar dolara ulaşması hedefleniyor.

Ancak ülke ciddi bir siyasi ve ekonomik istikrarsızlık döneminden geçerken, 8 milyar dolarlık fonu, talebin azaldığı bir dönemde kanalın genişletilmesi projesine aktarmak sert eleştirilere neden oluyor. Süveyş Kanalı’ndan sağlanan gelir, Mısır’ın en büyük döviz kaynağı… 2011’deki Arap Baharı olaylarından bu yana Mısır’ın döviz rezervlerinin yarı yarıya azalması ve borçlarının yükselişte olmasına kanaldan gelecek döviz kaynaklarının azalması da eklenirse ciddi bir dar boğaz söz konusu olacak.