Türkmenistan-AB ilişkileri yeni bir boyuta taşındı

AB Dışişleri ve Güvenlik Politikaları Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini gerekli belgeleri imzalamak üzere Temmuz ayı ortasında Aşkabat’taydı. Avrupa Konseyi’nin Yeni Orta Asya Stratejisi’ni benimsemesinden sonra gelen bu adım 12 yıl önce kabul edilen ilk stratejiye güncelleme getirdi.

Ankara’da ikamet eden AB Türkiye Delegasyonu Başkanı Büyükelçi Christian Berger, AB’nin yerleşik olmayan Türkmenistan Büyükelçisi olarak görevlendirilirken, Aşkabat’ta ikamet eden Avrupalı diplomat Lubomir Frebort, Türkmenistan’daki AB ofisinin geçici maslahatgüzarlığını yapıyor. AB’nin şu anda beş Orta Asya ülkesinin tamamında tam yetkili delegasyonları bulunuyor. Mogherini’nin AB delegasyonunun kurulmasına ilişkin belgeyi imzalamasından bir gün sonra, Türkmenistan devlet televizyonu “Trans Hazar Boru Hattı’nın bu alanda umut vaat eden projeler arasında” olduğunu belirtirken, ülkenin resmi haber ajansı da, “Türkmen doğalgazının Avrupa pazarlarına arzını sağlamak için tek bir mekanizma geliştirme” çabalarının yoğunlaştığını bildirerek, bunun ilk defa gerçekleşen önemli bir gelişme olduğunu ifade etti.

Frebort Aşkabat’ta yapılan törenden hemen sonra basına verdiği demeçte, AB ve Türkmenistan’ın, Türkmen gazının Avrupa’ya arzına yönelik bir çerçeve anlaşması üzerinde görüştüğünü açıkladı. Söz konusu müzakereler, Mayıs 2015’te Türkiye, Türkmenistan, Azerbaycan ve AB tarafından imzalanan “Enerjide İşbirliği Geliştirme Bildirisi” temelinde başlatılan görüşmelerin devamı niteliğinde. Frebort ayrıca Türkmenistan’ın doğalgaz boru hattı altyapısının geliştirilmesini, “Avrupalı yatırımcılar için cazip bir fırsat ve AB’nin enerji güvenliğinin bir unsuru” olarak tanımladı. Aşkabat’tan yapılan resmî açıklamada da, AB’nin Hazar Trans Gaz Boru Hattı’nın (TCGP) gerçekleştirilmesi için Türkmenistan’a yatırım çekmeye hazır olduğunu belirtildi. Neytralny Türkmenistan gazetesi bunu doğrulayarak, özellikle AB ve Türkmenistan’ın “yeni yaklaşımlar getireceği” ve “ortak faaliyetlerin etkinliğini daha da artıracağı” alanlar arasında enerjinin de bulunduğunu bildirdi.

Bununla birlikte, Türkmenistan, Avrupa’ya doğalgaz ihracatını yılda 30 milyar metreküpten 40 milyar metreküpe kadar çıkarmaya hazır olduğunu açıkladı. Söz konusu gaz, Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı (TANAP) ve Trans-Adriyatik Boru Hattı (TAP) üzerinden Güney Avrupa’ya ve Karadeniz’de inşa edilmesi öngörülen Beyaz Akım boru hattı üzerinden de Doğu Avrupa’ya gidecek. Bu boru hatlarının her ikisinin de Temmuz başlarında tamamlanacağı belirtildi.

Tüm bu gelişmeler, son 10 yıllık dönemin büyük bir kısmında planlanan ve şu anda nihai gerçekleştirilme aşamasında olan Güney Gaz Koridoru (GGK) aracılığıyla Avrupa’ya doğalgaz dağıtım ağını tamamlanması ve geliştirilmesi açısından tam zamanında vuku bulmuştur.

Azeri gazının TANAP üzerinden Türkiye’ye teslimatı 2018 yılının ortalarında başlarken, Avrupa’ya teslimatın ise 2020 başından itibaren başlatılması planlanıyor.

• Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Şirketi’ne (SOCAR) göre, TANAP, “tam zamanında alınan satın alma kararları ve yönetim verimliliğinin en üst düzeye çıkarılması” sayesinde, neredeyse 12 milyar dolar olan ilk tahminlere kıyasla 7 milyar dolardan az bir maliyetle bütçenin önemli ölçüde altında tamamlandı.

TANAP’ın iletim kapasitesinin, 6 milyar metreküpü Türkiye’nin iç tüketimi ve geriye kalan 10 milyar metreküpü Avrupa’ya gitmek üzere, yılda 16 milyar metreküp olacağı öngörülüyordu. Başlangıçtaki planlar bu kapasitenin hızlı bir şekilde yılda 23 milyar metreküpe, ardından da 32 milyar metreküpe yükseltilmesi yönündeydi. Gelişmeler söz konusu genişlemenin başlangıçta planlandığı gibi gerçekleşeceğine işaret ediyor.

Bu kapasite artışı ilave bir boru hattının inşasını gerektirmeden mevcut teknik araçlarla kolayca sağlanabilir.

Şah Deniz 3’ü geliştirme konusunda nihai bir karar verilmesi durumunda, Azerbaycan’ın gaz sahaları 2020’lerin ortasında veya sonuna doğru TANAP’ı tamamen doldurmaya yetmeyecektir. Dolayısıyla, Türkmen gazının TCGP ve genişletilen Güney Kafkasya Boru Hattı aracılığıyla söz konusu farkı kapatması bekleniyor.

Arnavutluk ve Adriyatik Denizi üzerinden Yunanistan’dan İtalya’ya ulaşacak TAP, gaz nakliyatçılarının altyapı kullanımına ilgi göstermelerini sağlayan piyasa testinin bağlayıcı olmayan aşamasına girdi. Bunu, 2020 yılında kapasiteye istedikleri gibi erişim sağlayacakları yeni ve uzun vadeli bağlayıcı aşama izleyecektir. Bu süreç de yılda 20 milyar metreküpü ikiye katlaması beklenen boru hattı kapasitesinin gelecekte genişletilmesini mümkün kılacak ve Türkmen gazı bu genişlemede önemli bir paya sahip olacaktır.

TCGP’nin ilk etabı tamamlandığı zaman, GGK’den yılda ilave 16 milyar metreküp gaz iletimi için eşit hacimli ikinci bir etabın bunu hızlıca takip etmesi bekleniyor. Bununla birlikte, söz konusu gaz Gürcistan ve Azerbaycan’ın üye olduğu Doğu Ortaklığı anlaşması kapsamında GGK’yi transit geçmek yerine Gürcistan’dan geçerek Karadeniz kıyılarına ulaşacak ve daha sonra inşa edilecek ve Avrupa Komisyonu’nun sıcak baktığı ve nihai desteğini açıkladığı denizaltı Beyaz Akım boru hattı üzerinden Romanya’ya ulaşacak.