Türkiye ve Asya Ekonomik Birliği
Ülkeler arasındaki siyasi sınırların ortaya çıkarttığı ‘bölünme’ ekonomik açıdan çok maliyetlidir. Örneğin, Türkiye’nin doğu ve güneydoğusunda sınırın öteki tarafındaki komşularımızla ilişkilerimizin kötü olduğu dönemlerde ekonomik hinterland sınırlanan Hakkari ya da Gaziantep gibi illerimizin ekonomileri bir ‘ada’ ekonomisi idi. Gaziantep gibi, Türkiye ve dünya ile bütünleşebilen illerimiz kendilerine bir ekonomik çıkış fırsarı oluşturabildiler. Ancak Hakkari gibileri bunu başaramadılar.
Benzer sıkıntılar Afrika’dan Asya’ya çok sayıda ülkede yaşanageldi. Örneğin, sömürge geçmişleri sebebiyle resmi dilin İngilizce olduğu Gambiya ile resmi dili Fransızca olan Senegal’in aralarındaki ticaret ve ekonomik kalkınma ilişkileri sınırlar sebebiyle zayıf kaldı. Avrupa, benzer problemleri, Avrupa Birliği’nin kurulması ve 1992 yılında oluşturulan tek pazar sayesinde aşmaya çalıştı. Bugünlerde çatırdasa da tek pazar Avrupa ülkelerinin ve özellikle Almanya’nın çok işine yaradı.
ABD, tek bir maliye otoritesi, tek bir para birimi ve merkez bankası, tek bir dış politika kısaca tek bir sistemi yayarak bu hale gelmişti. Avrupa Birliği, 50’den fazli ülkeyi tek bir ülke haline getirebilen ve böylece dünyanın en büyük ekonomik, askeri ve siyasi gücü haline gelen ABD’ne öykünmenin bir sonucuydu. AB, ABD’nin birliğini tamamıyla kopyalayamadı; şimdilerde bir merkez bankası ve ortak maliye kuralları olsa da özellikle siyasi ve askeri açıdan bir birliğe sahip değil. Bununla birlikte, tek pazar, avro ve bunun ortaya çıkarttığı artan ticaret Avrupa’da üretim ölçeklerini büyüttü. Her şeye ragmen AB şu ana kadarki en başarılı ve tek önemli ekonomik bütünleşme örneği olarak önümüzde duruyor.
Asya’ya bakıldığında ekonomik işbirliği ve bütünleşme hemen hemen yok denecek kadar az. Oysa, küçük, düşük gelirli, az gelişmiş, denize kıyısı olmayan çok sayıda ülkeye sahip olan Asya dengeli bir ekonomik işbirliği şemsiyesine ihtiyaç duyuyor. Asya’daki büyük güçler, Çin ve Rusya, kendi Asya işbirliği önerilerini ortaya attılar. Kazakistan lideri Nursultan Nazarbayev tarafından 1994 yılında ortaya atılan Avrasya Ekonomik Birliği fikri bugün Rusya liderliğinde 6 ülkeden oluşuyor. İçlerinde Kazakistan ve Rusya olduğu için 20 milyon kilometrekareklik alanı kapsıyor. Üyeleri arasında gümrük birliği oluşturuldu.
Çin Komünist Partisi Lideri Xi Jinping tarafından ortaya atılan “Bir Yol Bir Kuşak” (One Road One Belt) Orta Doğu’nun bir bölümünü ve Asya’yı kapsayan bir işbirliği projesi. Bu projenin temelinde ulaştırma ve haberleşme ağlarının güçlendirilmesi ve kültürel alan da dahil ekonomi dışı işbirliğinin de güçlendirilmesi yatıyor. Çin tarafından kurulan Asya Altyapı Yatırım Bankası’nın Çin kontrolündeki yeni bir dünya bankası gibi çalışması öngürülüyor. ABD’nin bu bankanın kurulmasına karşı çıktığı ve bu konuda Avrupa ülkelerini etkilemek için de girişimlerde bulunduğu biliniyor. ABD’nin endişesi, muhtemelen Çin’in bu banka eliyle Asya’da kendi şirketlerince altyapı işleri yapacak olması ve siyasi olarak güçlenmesi.
Bir Yol Bir Kuşak projesi şu anda resmi olarak Şanghay İşbirliği Teşkilatı’nın (SCO) gündeminde. Hem Çin hem de Rusya’nın üyesi olduğu teşkilat Avrasya’da ekonomik, siyasi, kültürel ve askeri işbirliğini amaçlıyor. Gündemindeki ana konularından birisi terörizmin önlenmesi. Terörizm deyince tabi ‘İslami terörizm’ tabir edilen şey kastediliyor.
Türkiye bu forumların hiç birisine üye değil. SCO ise gözlemci ülke olarak yer alıyor. Türkiye’nin dünya ekonomisinin büyüme motoru ve ağorlık Merkezi haline gelen bu bölgede daha aktif hale gelmesi gerekiyor. Bir Avrasya ekonomik kuşağı önerisini ilk getirmesi gereken ülkelerden birisi Türkiye; bu bir “düşünce önderliği” görevi Türkiye açısından. Bu öneri, başarılı bir icraat planlanarak geliştirilinceye kadar ise Türkiye’nin mevcut platformlara girmesi ve aktif olması gerekiyor. Bundan önce de ECO gibi aktif ve önemli üyesi olduğu platformlarda öncerlik yapması gerekiyor. ECO gibi platformlarda uzun süredir üzerinde uğraşılan ancak çok az mesafe alınmış olan tercihli ticaret hedefinden serbest ticarete geçmenin zamanı geldi geçti bile.