Tarımsal sulama yöntemleri
Bitkinin ihtiyaç duyduğu ve yağışlarla karşılanamayan suyun, topraktaki kök bölgesine gereken yer ve zamanda verilmesini esas alan tarımda sulamada birçok sistem yer alıyor. En az kayıpla bütün toprağın sulanması hedeflenen süreç, tarlanın tesviyesinin düzgün olup olmamasına, yetiştirilen mahsulün cinsine, toprağın kimyasal ve fiziksel özelliklerine, sulama suyunun miktarına ve kalitesine, çiftçi alışkanlıklarına, bazı sulama yöntemlerinin ek yatırımı gerektirmesi nedeniyle oradaki çiftçilerin ekonomik durumuna ve bölgenin rüzgar, sıcaklık, oransal nem ve yağış gibi iklim koşullarına bağlanıyor.
2006 yılı itibarıyla ülkemizde sulamaya açılan toplam 4,9 milyon hektar alanın yüzde 57’sini teşkil eden 2,9 milyon hektar alan DSİ tarafından sulanıyor. 1,1 milyon hektarı Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü (KHGM) tarafından işletmeye açılıyor. Geriye kalan yaklaşık 1 milyon hektar alanda ise halk sulaması yapılıyor. 2030 yılında ekonomik olarak sulanabilir 8,5 milyon hektar arazinin 6,5 milyon hektarının DSİ Genel Müdürlüğü tarafından işletmeye açılması hedefleniyor. Geri kalan 1,5 milyon hektar alanın diğer kamu kuruluşları tarafından işletmeye açılması ve 0,5 milyon hektarının ise halk sulamaları kapsamında sulanacağı öngörülüyor.
Bugün ülkemizde sulanan alanların yaklaşık yüzde 92’sinde yüzey sulama yöntemleri kullanılıyor. Geri kalan kısımda ise basınçlı sulama yapılıyor.
Geleneksel yağmurlama sulaması çiftçiler arasında yaygın olarak uygulanmaya devam ediyor. Ülkemizde tarımsal sulama yönetimi çalışmaları; sulama mevsiminden önce genel sulama planlaması yapılmasını, sulama mevsiminde su dağıtımı programlarının hazırlanması, uygulanması ve izlenmesini, sulama mevsimi sonunda da değerlendirme çalışmalarını kapsıyor.
- Arazinin koşuluna göre, salma sulama uzun tava sulama, adi tava sulama, yağmurlama sulama, damla sulama, mini-spring sulama ve toprak altı sulama tercih edilen yöntemler arasında yer alıyor.
Salma Sulama Yöntemi: Suyun tarla başı kanallarından tarla üzerinde rasgele yayılmaya bırakılmasıdır. Randımanı en düşük yöntem olmakla birlikte bu yöntemle tarlanın her tarafını eşit olarak sulamak mümkün değildir. Ülkemizde kullanım alanının çok sınırlı olması gerekirken, sulama kültürünün düşük olduğu yörelerde işçilikten kaçınmak için uygulanır.
Uzun Tava Yöntemi: Genellikle sık ekilen hububat, yonca, ot ve benzeri bitkiler için kullanılır. Tesviye edilmiş araziler, birbirine paralel sedlerle ayrılırlar. Tarla başından saptırılan sulama suyu, iki sedde arasına yayılarak suyun arazi sonuna kadar akışı sağlanır.
Adi Tava(Göllendirme) Sulama yöntemi: Arazi eğiminin düz ve düze yakın olduğu ince bünyeli toprakların sulanmasında uygulanmaktadır. Sık aralıkla yetiştirilen bitkilerin özellikle çeltik ve meyve bahçelerinin sulanması yapılır.
Karık Sulama Yöntemi: Sulama suyunun, bitki sıraları arasında eğim doğrultusunda açılan karıklara verilmesi ile sıraya ekilen mısır, ayçiçeği, pamuk, meyve ve sebzeler için kullanılır.
Yağmurlama Sulama Yöntemi: Yağmurlama sulama yönteminde su doğal yağışa benzer biçimde toprak yüzeyine serpilmek suretiyle uygulanır. Bu yöntemde su kapalı borularla mekanik püskürtücülere kadar taşınır ve püskürtücülerden suyun toprağa yağdırılması küçük orifis ve memelerle basınç altında yapılır. Sistemin çalışması için gerekli basınç genellikle pompalarla sağlanır. Engebeli arazilerde tercih edilir.
Mini-spring Yöntemi: Yağmurlama sulama ile damla sulama arasında bir yöntem olup, ince borularla tarlaya dağıtılan su küçük yağmurlama başlıkları ile araziye dağıtılır. Sabit bir sistem değildir, gerektiğinde toplanılır. Engebeli araziler ve meyve bahçelerinde ağaç altları için uygundur.
Toprak Altı Sulama Yöntemi: Toprak altı sulama suni yolla toprak altına su ilavesiyle taban suyu seviyesinin düzenleme işlemidir. Bu yöntemde su seviyesi kök bölgesinde su ve hava miktarının en iyi şekilde kombine edilmesini sağlayacak yükseklikte muhafaza edilir.
Damla Sulama Yöntemi: Damla sulaması toprak yüzeyine veya yüzeyin hemen altına yerleştirilen küçük çaplı orifis yardımıyla arıtılmış suyu toprak yüzeyine veya içerisine veren bir sistemdir. Bu sistem suyun belirlenmiş bir desene alçak basınç altında verilmesine imkan sağlar. Bu sistemde su yaygın boru ağı aracılığı ile her bitkiye kadar götürülür. Öte yandan bitkilere verilecek gübreler de sulama suyu ile birlikte verilebilir. Kısaca sistemin esası bitkinin ihtiyaç duyduğu su ve besin maddesi miktarını optimum seviyede tutmaktır. Ekonomik bir yöntem olan damla sulama yöntemi en çok sera, meyve, sebze bahçelerinde kullanılır.