Petrol üretimini donduran anlamsız Suudi-Rus anlaşması
Suudi Arabistan, Rusya, Katar ve Venezuela’nın 16 Şubat 2016’da Katar’ın Doha kentinde vardıkları ham petrol üretimini Ocak 2016 seviyesinde dondurma kararı anlamsızdır. Bunun sebebi Rusya ve Suudi Arabistan’ın zaten tam kapasite ürettikleri ve daha fazla artıramayacaklarıdır. Üretimi bu seviyelerde dondurmanın petrol fiyatları üzerinde bir etkide bulunması güçtür.
İran Petrol Bakanı Bican Zengane, bu kararı, petrol fiyatlarını yükselterek istikrara kavuşturacak her türlü hamleyi desteklediklerini söyleyerek yorumladı. Ancak çok daha önemli olan İran’ın üretimini kısıp kısmayacağı konusunda ise bir açıklama yapmadı.
İran’ın üretimi dondurma konusundaki desteği Suudi Arabistan ile bir politik yakınlaşma eğiliminden çok, petrol fiyatlarının çöküşünü engelleme amacını taşıyor.
İran ve Suudi Arabistan, rakip petrol üreticileri ancak bölgesel politika konusunda ise birbirlerinin kıyasıya düşmanıdır. Çatışma dışında iki ülke arasındaki ilişkiler bundan daha da kötüleşemez.
Dünyanın en büyük dördüncü petrol rezervine sahip İran, Ocak 2016’da nükleer programı yüzünden batının uyguladığı ambargonun kaldırılmasıyla, üretimini geniş ölçüde artıracağını ilan etmişti. Petrol tüccarları ve yatırımcıları geçen haftaki gelişmeleri üreticilerin acı eşiğine ulaştığı şeklinde yorumlayarak, fiyatların yükseltilmesi için harekete geçecekleri umudunu taşıyor.
Öte yandan geçen 18 ayda günde 10 milyon varil petrolü piyasalara pompalayarak, ana pazarlarda fiyat kıran Suudi stratejisi geri tepmiş görünüyor. OPEC’in en büyük ihracatçısı konumunda olan krallığın kamu harcamalarını ve taahhütlerini yerine getirmek için 106 dolarlık fiyata ihtiyaç duyuyor. Uluslararası Para Fonu IMF, Riyad’ın 50 dolarlık petrol fiyatıyla tüm finansal rezervini 5 yıl içinde eriteceği uyarısını yaptı. IMF, krallığa vergileri yükseltme ve harcamaları kısma tavsiyesinde bulunduğu ve bu yönde tedbirler alınmaya başlandığı da belirtiliyor.
Geçen aylarda Suudilerin vergileri artırdığı, akaryakıt teşviklerini kaldırdığı ve hatta devlet petrol şirketi Saudi Aramco’daki hisselerinin bir kısmını satmayı önerme gibi nakit ihtiyaçlarının açık kanıtlarını ortaya koydular. Şimdiye kadar OPEC’in güç merkezi üretimi kısma önerilerini geri çevirdi ve kurumun da yapmasına engel oldu. Ancak Rusya ile yapılan anlaşma bu çıkmazdan kurtulma çabasına işaret ediyor.
Petrol fiyatlarının çöküşü küresel ekonomi ve petrol üreten ekonomiler üzerinde yarattığı tahribat açıktır. Küresel petrol piyasası ise üretimi dondurma anlaşmasına pek aldırış etmedi ve gerçek bir üretim kısması olmadığı takdirde fiyatların daha da aşağı inebileceğinin sinyallerini verdi. Küresel petrol piyasasının temel yapısı varil fiyatlarının 60-70 dolar seviyesinde olması için elverişli koşullar sunuyor. Ancak jeopolitika ise Suudi Arabistan ve OPEC’in üretimi kısarak piyasada oluşan fazlayı ortadan kaldırmasına müsaade etmiyor.
Nasıl ki petrol fiyatları geçen bir yıl içinde gerilediyse aynı şekilde tekrar eski seviyelerine de çıkabilir. Çünkü bu sert fiyat düşüşü tamamen jeopolitik nedenlerin belirlediği arz düzenine dayanıyor ve jeopolitika ise hızla değişkenlik gösterebilir. Petrol fiyatlarının düşüşünün duracağı ve kafasını yukarı doğru kaldıracağına dair birçok belirti var. Bunlardan biri de Uluslararası Enerji Ajansı’nın tahminlerine göre, 2016’da küresel petrol talebi yüzde 1.4 oranında ya da 1.5 milyon varil daha artacak. Bir diğeri ise, Dünya Bankası ve IMF’ye göre, küresel ekonominin 2016’da yüzde 3.5 büyümesi öngörülüyor.
Üçüncü bir nokta ise, Çin talebinin düşüşte olduğu argümanının abartılmış olduğu. Çin ekonomisi 1990’lardan bu yana yüzde 9-10, 2015’te ise yüzde 7 oranında büyüdü. Çin GSMH’sı 10.35 trilyon dolar seviyesinde ve 2007’ye oranla 2014’te tam üç kat büyümüş durumda. Bu durumda petrol kullanımı ekonomi yavaşlasa bile bir yıl önceye oranla artıyor. Dördüncü nokta, Reuters’ın 7 Aralık 2015’te yayımladığı bir analiz habere göre Çin, Özel Petrol Rezervi (SPR) için yaptığı alımları 2015’teki 30-40 milyon varil seviyesinden iki kat artırarak 2016’da 70-80 milyon varile çıkaracak.
Beşinci bir nokta ise API haber ajansına göre ABD’nin talebi Ocak 2016’da yüzde 0.8 artarak günde 19.4 milyon varile çıktı ve 2008’den bu yana en yüksek noktasına ulaştı. Bu miktar 2014’e göre neredeyse yüzde 2 daha fazla. Suudilerin önderliğindeki OPEC’in üretimi kısmama inadı fiyatları varil başına 25 dolara kadar aşağı çekebilir. Ancak OPEC sadece günlük 2 milyon varillik bir kısmaya gitmesi halinde fiyatlar bir gece içinde 60-70 dolar seviyesine çıkabilir. Suudi Arabistan ile Rusya arasındaki anlaşma ve üretimi dondurma kararıyla fiyatlar bir haftada yüzde 14 kadar arttı. Ancak uzmanlar arasında bunun bir sonuç getirmeyeceği fikri yaygın.