Paralar da dijital olacak

2008’de blockchain teknolojisinin hayatımıza girmesi ile tanıştığımız yeni dijital dönüşüm, finans piyasası için dönüm noktalarından biri haline geldi. Bu teknoloji ile değerli olduğu konusunda ortak bir görüşe sahip olduğu her varlık, para gibi takas edilebilir, alım satım yapılabilen bir hale geldi. Kripto paraların doğuşunu sağlayan bu gelişmeye kayıtsız kalamayan merkez bankaları da üzerinde yetkisinin olduğu dijital para çalışmalarına hız verdi.

Dijital para, en yalın tanımıyla ülke para biriminin dijital hali. Buna göre dijital para birimi, merkez bankasının fiziki olarak para basmasının yerine, elektronik para veya hesap çıkarması anlamına geliyor. Bu sayede nakit paralardaki gibi kişiler, ellerinde bulundurdukları dijital paralar ile merkez bankası güvencesinde olacak ve elektronik transferler yapabilecek. Geleneksel olarak merkez bankalarının nakit paraları dışındaki varlıklara erişim sadece finansal kuruluşlar tekelinde iken, dijital paralar ile sıradan kullanıcılar da bu hakkı elde etmiş olacak.

Zaman zaman birbirinin yerine kullanılıyor olsa da, dijital paralar kripto paralardan çok farklı niteliklere sahip. Buna göre dijital paralar merkezi bir otoriteye bağlı iken, kripto paraların en önemli niteliklerinden biri merkeziyetsiz olmaları. Ayrıca dijital para işlemlerinde kullanıcılar gerçek kimlikleri ile işlem yaparken, kripto paralar gizli statüde. Dijital paraların fiyat dalgalanmalarına karşı kripto paralara göre daha güçlü olması da aradaki farklılıklardan biri kabul ediliyor.

İstanbul Ticaret Üniversitesi Bankacılık ve Finans bölümü öğretim üyesi Ayben Koy da merkez bankası dijital paralarının ardında bir kamusal düzenleme ve otoritenin olduğunu belirterek bu paraların değişim, ödeme, değer saklama, tasarruf ve yatırım aracı olma özelliklerini tam olarak taşıyacaklarını belirtiyor. Koy’a göre “kripto paralar, bir kamu otoritesi tarafından çıkarılmamakla birlikte paranın bazı özelliklerini taşırken, para dışında farklı finansal enstrümanların özelliklerini de taşıyabilmekteler. Satın aldığınız her ürünü kripto para ile ödeyemeyebilirsiniz. Fakat bir CBDC de size ortaklık hakkı ya da kar hakkı veremez. Diğer yandan her kripto para olmasa da genel kabul gören bir kripto paranın değeri, ekonomik sorunların yaşandığı herhangi bir ülkenin para biriminden daha güvenilir olabilir.”

Çin öncü oldu

Halen dijital para konusunda onlarca ülkede faaliyetler devam ederken, finansal güvenliğe büyük önem verdiğini açıklayan Çin, Nisan 2020’de e-yuan konusunda en ciddi adımları atan ülke oldu. Birçok eyalette pilot uygulamalar ile dijital yuan konusunda iyi bir ivme yakalayan Çin’de 23 milyon dolardan fazla dijital paranın dolaşımda olduğu kabul ediliyor. Dijital paranın ülke çağında yaygınlaşmasının ise Kış Olimpiyat Oyunları ile birlikte başlayacağı tahmin ediliyor.

• Çin, dijital para konusunda öncü olsa da ABD ve Avrupa Birliği de bu paralara kayıtsız kalamadı. Son olarak geçtiğimiz aylarda Avrupa Merkez Bankası dijital euro uygulama takvimini onayladı. Ayrıca yapılan açıklamalarda dijital paranın, nakit parayı tamamlayıcı nitelikte olacağı vurgulandı.

Avrupa Merkez Bankası Başkanı Christine Lagarde’a göre bu paranın en önemli yönü ise kripto paralara bir alternatif olacak olması. Bunun dışında e-euro olarak adlandırılacak dijital para, Euro’nun elektronik versiyonu olacak.

Türkiye’de de dijital para konusunda çalışmaların uzun süredir gündemde olduğu biliniyor. Hazine ve Maliye Bakanlığı Türkiye Yeni Ekonomi Reformları Eylem Planı’nda da dijital paranın hukuki ve teknolojik alt yapısının hazırlanması için sürecin başlatılacağı belirtildi ve bu kapsamda geçtiğimiz yıl sonunda Merkez Bankası yeni teknolojiler konusunda detaylı araştırmalar yapmak üzere İnovasyon Genel Müdürlüğünü kurdu.

Dijital paralar neler getirecek?

Mevcut merkez bankası dijital para kavramı, doğrudan Bitcoin’den esinlense de bir devlet tarafından verilmeyen ve yasal statüden yoksun olan sanal para birimleri ve kripto para biriminden oldukça farklı. Merkez bankalarının dijital para tercihlerinin arkasında yatan en önemli sebep kuşkusuz dijitalleşmenin getireceği avantajlardan yararlanmak. Dijital para konusunda öne çıkan avantajların başında nakit yönetimi ve nakit transfer maliyetleri karşısında dijitalleşmenin bu masrafları ortadan kaldıracak olması geliyor.

Birçok uzmana göre merkez bankaları dijital paraları, kripto paralara dijital ödeme konusunda ciddi bir rakip olacak. Ayrıca sayıları olağanüstü bir şekilde artan bazı yetersiz kripto paraların da bu gelişme ile piyasadan silineceği düşünülüyor.