Nakitsiz topluma adım adım

Nakitsiz toplum, genel olarak fiziksel banknot ve madeni para şeklindeki nakit paranın hiçbir finansal işlemde kabul edilmediği bir toplumu ifade ediyor.

Dijital ödeme yöntemlerinin giderek daha popüler ve erişilebilir hale gelmesiyle, dünya hızla nakitsiz bir topluma doğru ilerliyor. Temassız ödemelerin kullanımının artması ve mobil uygulamaların yaygınlaşmasıyla mobil ödeme pazarı da genişliyor.

Kredi veya banka kartları, elektronik para transferleri, çevrimiçi ve mobil ödeme hizmetleri aracılığıyla dijital olarak birbirlerine para aktarımının mümkün olduğu nakitsiz topluma en yakın ülkeler ise şu an için İsveç ve Norveç. Danimarka’da hükümet eliyle kart kullanımı teşvik edilirken, İsveç 2025 itibariyle banknot kullanımının sona erdirileceğini duyurdu. Finlandiya’da 2029’a kadar, Norveç’te ise 2030’a kadar nakitsiz topluma geçme hedefi bulunuyor.

İsveç ve Norveç öncü

Banknot basan ilk Avrupa ülkesi olan İsveç, ironik bir şekilde banknot kullanımını terk edecek ilk ülkelerden biri olacak gibi görünüyor. İsveç'te nakitsiz topluma geçiş yasalarca teşvik ediliyor. Nakit kullanımı İsveç’te işlemlerin sadece yüzde 15'inden azında kullanılıyor ve dolaşımdaki nakdin değeri GSYİH'nin yaklaşık yüzde 1'ini temsil ediyor.

Dünya Bankası verilerine göre Norveç, nakitsiz geleceğe en yakın Avrupa ülkelerinden biri durumunda. Nüfusun yüzde 95'inden fazlasının mobil ödeme uygulamalarını kullandığı Norveç’te satış noktası işlemlerinin yalnızca yüzde 3-5'inin nakit olarak ödendiği, dünyadaki en düşük fiziksel nakit oranlarından birine sahip.

2029 yılı sonuna kadar tamamen nakitsiz bir toplum olmayı hedefleyen Finlandiya’da halkın yüzde 98’inin banka kartı, yüzde 63’ünün ise kredi kartı bulunuyor. Finlandiya'da nakitsiz işlemlerinin 2022'de 60 milyar euroya ulaşması bekleniyor.

Dijital ödeme istatistikleri de banknotun tahtını hiçbir zaman geri alamayacağını gösteriyor. ABD nüfusunun beşte ikisi 2022’de hiç nakit kullanmadı ve yüzde 11’i nakit kullanmayı tamamen bıraktı. Ortalama nakit ödeme sayısı da 2019'da yüzde 26'dan 2021'de yüzde 20'ye düştü. Birleşik Krallık'ta da 23 milyondan fazla insan geçen yıl neredeyse hiç nakit para kullanmadı.

Banknot talebi en düşük seviyede

Dijital ve kartlı ödemeler yaygınlaştıkça, nakitsiz işlemler dünya çapında daha yaygın hale geliyor. Tüketiciler günlük işlemleri için giderek daha fazla banka ve kredi kartlarına, mobil ödeme uygulamalarına ve diğer dijital ödeme yöntemlerine güveniyor.

Pazarın büyümesi, e-ticaret sektörünün hızla genişlemesi ve artan internet kullanımıyla daha da hızlanıyor. Küresel mobil ödeme pazarının büyüklüğü, 2022’de 972,40 milyar dolara ulaşırken, geride bıraktığımız yılda yüzde 14,3'lük hızlı bir artış bekleniyor. Mobil cüzdanlar da 2022'de küresel e-ticaret ödemelerinin yaklaşık yüzde 50’sini oluşturdu. Küresel dijital işlemlerin ise 2027 yılına kadar 14 trilyon doları aşacağı tahmin ediliyor.

Parmak izi, yüz desenleri ve retina taraması gibi kimlik doğrulama yöntemlerini kullanan biyometrik ödeme yönteminin popülaritesi de gün geçtikçe artıyor. Geçtiğimiz yıl biyometrik ödeme pazarının küresel değeri 7,4 milyar dolardı ve 2029 yılına kadar 19 milyar doları aşması bekleniyor.

Ödeme sistemleri dijitalleştikçe, banknot üretim ve kullanımında da düşüş kayda değer seviyeye ulaştı. Dünya çapında banknotların üçte birini tasarlayan banknot üreticisi De La Rue, dünya çapında banknotlara olan talebin son 20 yılın en düşük seviyesinde olduğunu ve merkez bankalarının döviz stokladığı salgından bu yana nakit talebinin düştüğünü açıkladı.

McKinsey'nin 2023 Küresel Ödemeler Raporu’na göre de geçtiğimiz yıl dünya çapında nakit kullanımında yaklaşık yüzde 4 puanlık bir düşüş gerçekleşti. Tüketicilerin daha verimli ve kullanışlı dijital ödeme alternatiflerini tercih etmesiyle, nakit kullanımından yavaş yavaş uzaklaşmasının bu yıl da devam etmesi bekleniyor.

Türkiye’de de nakit kullanımı düşüşte

Garanti BBVA Ödeme Sistemleri tarafından yayınlanan Kartlı Ödemeler 2022 Raporu, Türkiye’de de banka hesabı olanların sayısının artış gösterdiğini ve nakit kullanımının düştüğünü gösteriyor. Buna göre 2021'de kartlı ödemelerin toplam hane halkı harcamaları içindeki payı yüzde 40 iken, 2022'de yüzde 42 seviyesine ulaştı. Salgın sonrasında kullanımı artan temassız ödeme alışkanlığı rapora göre Türkiye’de de yaygınlaştı ve toplam işlemler içindeki temassız işlemlerin payı ortalama yüzde 57'ye ulaştı.