Elektrikli araçlardan akıllı telefonlara kadar batarya ile çalışan bir dizi üründe kullanılan lityum, nadir bulunan bir element değil. Amerikan Jeoloji Araştırması (U.S. Geological Survey) verilerine göre dünyada 88 milyon ton lityum kaynağı bulunurken, bunun sadece dörtte biri ekonomik anlamda rezerv olarak çıkarılabiliyor. Ortalama bir lityum madeninin hazırlanması ise birkaç yılı bulabiliyor. Dolayısıyla nicelik açısından olmasa bile erişebilirlik açısından lityum arzında kısıtlar bulunuyor.

Yakın gelecekte ortaya çıkması muhtemel lityum kıtlığının arkasında iki temel neden olduğu belirtiliyor. Buna göre ilk neden dünyada lityum yataklarından çıkarılan miktarın, talebin altında kalması beklentisi iken ikinci neden ise minerali lityum iyon pillerde kullanılan kimyasallara dönüştürme kapasitesinin birkaç ülkede yoğunlaşması olarak gösteriliyor. Her iki durum da batarya tedarik zinciri için risk oluşturuyor. Üretimi artırma önündeki engellerin başında ise lityum madenciliğinin toprak ve yeraltı suyu kirliliği gibi bir dizi çevresel tehlike oluşturması geliyor.

Lityum madenciliği aynı zamanda çok yüksek hacimlerde su gerektiriyor ve bu durum rezervlerin Avustralya ve Güney Amerika gibi kuraklığa eğilimli bölgelerde yoğunlaştığı düşünüldüğünde ayrı bir endişe kaynağı oluşturuyor. Örneğin Şili'deki lityum madenciliği şirketleri sıklıkla hayati önem taşıyan su kaynaklarını tüketmekle suçlanıyor.

Lityum kıtlığı konusunda bir diğer kilit faktör ise Şubat 2022'de Rusya ve Ukrayna arasında başlayan ve devam eden savaş. Lityum iyon bataryaların üretiminde önemli bir malzeme olan nikelin dünyanın en büyük ihracatçılarından biri olan Rusya’nın Ukrayna işgali ile başlayan yaptırımlar, küresel nikel arzını istikrarsızlaştırdı ve kritik malzeme fiyatlarının tavan yapmasına neden oldu.

Elektrikli araç dönüşümü tehlikede mi?

Dünya elektrikli araçlara geçişte vites yükseltirken, Avrupa ve ABD’deki büyük otomotiv pazarlarında bataryalara olan talep de gün geçtikçe artıyor. Beyaz altın olarak da adlandırılan ve demir dışı metallerden biri olan lityum, nikel ve kobalt ile beraber elektrikli araç bataryalarının ana bileşenlerinden biri. Ancak elektrikli araçlara yönelik artan talep, küresel lityum arzını zorlamaya başladı.

Uluslararası Enerji Ajansı, dünyanın 2025 yılına kadar lityum kıtlığıyla karşı karşıya kalabileceğini söylerken, bu gelişme elektrikli araç piyasası açısından büyük önem taşıyor. Halen mevcut teknolojiye göre elektrikli bir araç 8 kilogram lityuma ihtiyaç duyuyor. AB'nin 2035 yılına kadar yeni benzinli ve dizel otomobil satışlarını yasaklamayı planlaması, lityum talebinin 2030 yılına kadar beş kat artarak yılda 550 bin tona çıkması anlamına geliyor.

• Önümüzdeki 10 yıl boyunca lityum fiyatlarının artmasıyla, Batı’da elektrikli otomobil sektörü artan pil maliyetleriyle yüzleşmek zorunda kalacak ve bu durum elektrikli araç dönüşümü için bir tehdit olarak değerlendiriliyor.

Lityum bataryalarda yerel tedarik olmadan, Avrupalı otomobil gruplarının, elektrikli otomobil endüstrisini hızla genişleten ve Avrupa pazarına giren Çin ile rekabet etmekte zorlanacağı belirtiliyor. Bu nedenle Avrupa’nın kendi lityum kaynaklarını acilen değerlendirmesi gerekiyor.

Çin avantajlı

2022 itibariyle dünyada en büyük lityum üreticisi Avustralya 61 bin ton ile ilk sırada yer alırken, onu 39 bin ton ile Şili ve 19 bin ton ile Çin takip ediyor. Şili aynı zamanda dünya çapındaki lityum rezervlerinin önemli bir bölümüne ev sahipliği yaparken Çin, dünya çapında önde gelen lityum üreticileri arasında olmasının yanı sıra aynı zamanda bu kıymetli metalin de önde gelen tüketicisi durumunda. Çünkü Çin halen küresel ölçekte lityum iyon batarya üretiminde ilk sırada yer alıyor. 2027 yılına kadar tedarik zincirine hâkim olmasına kesin gözüyle bakılan Çin, şu anda tüm batarya hücresi üretim kapasitesinin yüzde 75'ine ve anot ve elektrolit üretiminin yüzde 90'ına ev sahipliği yapıyor.

Dünyanın fosil yakıtlardan uzaklaşma yolunda önemli bir metal olan lityum hem deniz tabanında hem de yeryüzü kayalarında bol şekilde bulunuyor. Rezervler açısından incelendiğinde Şili, dünyada keşfedilmiş rezervlerin 9,3 milyon tonunu barındırıyor. Şili’yi Avustralya, Arjantin, Çin ve ABD takip ediyor.

Lityumun stratejik bir kaynak haline gelmesi, elektrikli araç pazarı dengeleri açısından büyük öneme sahip. Geçtiğimiz yıl 8,5 milyon ton rezerv keşfeden İran, bu konuda önemli bir oyuncu haline gelirken, aynı dönemde Hindistan’da ise 5,9 milyon rezerv keşfedildi. Her iki ülkenin müttefiki ve elektrikli araç konusunda büyük bir ivme yakalayan Çin ise lityum rafine etme kapasitesi ile bir adım önde bulunuyor.

Yakın gelecekte daha fazla konuşacağımız lityum kıtlığı konusunda üretimin artırılması ve rafine etmenin yaygınlaştırılması temel çözüm yolları olarak öne çıkarılıyor. Uluslararası Enerji Ajansı elektrikli araç piyasasında büyümenin 2030 yılına kadar lityum talebini 40 kattan fazla artırabileceğini öngörürken, bu talep artışı lityum madenciliği kapasitesini aşacak ve lityum kıtlığı nedeniyle araç bataryaları daha pahalı hale gelecek. Bu nedenle elektrikli araçlarda da fiyat artışları kaçınılmaz hale gelecek. Dolayısıyla lityum madenciliğinde büyük, küresel olarak koordineli bir artış olmadıkça, kıtlık devam edecek gibi görünüyor.