Dijital oy vermek mümkün mü?
Yapay zeka, büyük veri ve dijitalleşme derken ülkeler, son yıllarda elektronik ortamda seçimlerin uygulanma ihtimalini tartışıyor. 2001 yılından itibaren farklı şekillerde denenen e-seçimleri şu ana kadar 25 ülke uyguladı. Dijital seçimlere yönelik en önemli itiraz hacklenme ve veri güvenliği alanlarından geliyor. Almanya, Belçika, Hollanda ve İrlanda ise bu elektronik seçimleri, saydam olmadığı ve güvensiz olduğu gerekçesiyle iptal etti. Türkiye de bu sürece temkinli yaklaşan ülkeler arasında yer alıyor.
Teknolojik gelişmeler hayatımızın her alanını etkilerken siyasi alanda da son sürat yapay zeka uygulamaları öne çıkıyor. Siyasi partiler seçim kampanyalarında dijital kanalları daha sık kullanırken, seçim kampanyaları sosyal medya platformlarına kayıyor. Yanımızdan ayırmadığımız akıllı telefonlara sığan koca dünyada artık iletişimin her biçimi burada yapılıyor. Birbiri ardına gelişen sosyal medya platformları günlük hayatımızı dijitale taşırken, seçimlerin geleceği bile aynı ölçüde tartışılıyor. Geçmişte günler süren oy sayma ve veri girişi işlemleri dijitalleşme sayesinde saatler içinde sonuçlanıyor.
Barkodu okut oyunu kullan
Dünyada ve Türkiye’deki gelişmeleri izlediğimizde aklımıza şöyle bir soru geliyor. Acaba yakın gelecekte elektronik seçimler mümkün olabilir mi? Dünyada bazı ülkelerde denenmeye başlayan bu yöntem, teknoloji sayesinde dijital kanallardan oy verilmesini sağlıyor. E-seçim olarak da anılan bu sistemde kayıtlı seçmenler belirlenen süre içinde oylarını birkaç tuşa basarak veriyor, oylar gizli şekilde ana veri merkezinde sonuçlanabiliyor. Bazı ülkelerde seçmenlerin istediği yerden değil devletin belirlediği lokasyondan dijital seçimini yapmasına izin veriyor. Uygulamada her zaman internet olması da şart değil, seçimlerin barkod okuyucu ile tamamlanması da söz konusu. Bugün farklı ülkelerde elektronik seçimler yapılsa da süreç hala daha yerel düzeyde seyrediyor. Yani genel veya yerel seçimlerin tümünü dijital ortama taşıyan bir devlet yok. Geleneksel sandık sisteminin yanına eklenen ancak giderek gelişen bir sistemden bahsedilebilir. Elektronik seçimler özellikle hızlı işlem yapılması, maliyetlerin düşürülmesi ve seçimlere katılımın artırılması açısından önemli görülüyor. Bu sistemi geliştirmek için ise çok iyi bir teknoloji altyapısı, yazılım ve bilişim hukukunun ilerlemiş olması gerekiyor.
25 ülkede farklı biçimlerde kullanılıyor
1982 yılında verilen oylar optik olarak taranırken, oy verme anlamında ilk deneme 2001 yılında Avustralya’da gerçekleştirilirdi. Estonya’da ise süreç 2005’de başladı. Bölgesel bazda yapılan e-seçimler internet üzerinden yapılabiliyor. Bu konuda en ileri durumdaki örnek ülke Estonya olarak karşımıza çıkıyor. 2005 yılındaki yerel seçimler ve 2007 yılındaki genel seçimlerde tercihli olarak uygulandı. Yani isteyenler elektronik olarak oy kullanabildi. Uzmanlara göre Estonya’nın bunu başarması küçük bir ülke olması yanında 2000’li yıllardan itibaren bilişim odaklı bir gelişme yöntemiyle açıklanabilir.
E-seçimin örnek ülkesi Estonya
Ülke aynı zamanda dünyadaki en yüksek dijital okur yazarlık oranına sahip ve dijitalleşmeyi bir devlet politikası olarak benimsemiş durumda. Ancak Estonya’daki bu uygulama son 15 yıldaki tartışmaları bitirmiş değil, ülke anayasasında oyların gizliliği ilkesi olmasına rağmen vatandaşlar kendi hesapları üzerinden sisteme giriş yaparak oy kullanabiliyor. E-oyların gizliliği konusunda ülkedeki tartışmalar ara ara yeniden alevlenirken, bir Estonyalı’nın seçim sürecinde oyunu değiştirmesi mümkün. İnternet üzerinden değiştirilen oyların vatandaşın üzerindeki baskıyı azalttığı ve özgür iradesini daha rahat yansıttığı iddia ediliyor. Ancak aksi görüşler, bu değişimin hackerler başta olmak üzere farklı güçlerin hedefi olabileceğini savunuyor. Günümüzde 25 ülke farklı şekillerde e-seçim yaparken, bu konu hakkında tartışmalar da artıyor. Karşıt görüşlerin ilki seçimlerin güvenliği. Dijital ortamda yapılan oylamaya herhangi bir müdahale olup olmayacağı bilinmiyor.
Veri güvenliği, hacker saldırıları, anti-demokratik müdahalelere açık yazılımların geliştirilmesi, yurt dışından kişi, kurum, istihbarat servisleri gibi yapıların olası etkisi sıkça tartışılıyor. 2019 parlamento seçimlerinde oyların yüzde 43,8’inin internet üzerinden kullanıldığını belirtmekte fayda var.