Kırgızistan, Avrasya Ekonomik Birliği (AEB), Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) ve İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) gibi bölgesel organizasyonlara üye olarak ekonomik ve güvenlik alanlarında aktif bir rol oynuyor. Bu üyelikler, ticaret hacminin artırılması, yatırım çekilmesi ve bölgesel istikrarın korunması adına önemli fırsatlar sunuyor.

Kuşak ve Yol Girişimi’nde stratejik rol üstleniyor

Kırgızistan, Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi’nde kilit bir aktör olarak dikkat çekiyor. Çin-Kırgızistan-Özbekistan demir yolu projesiyle Orta Asya’yı Güneydoğu Asya ve Avrupa’ya bağlayan stratejik bir lojistik merkez olmayı hedefleyen ülke, bu proje sayesinde hem bölgesel hem de küresel ticarette önemli bir bağlantı noktası haline geliyor.

Zengin doğal kaynakları, özellikle altın ve diğer değerli maden yataklarıyla ihracatta güçlü bir yer tutan Kırgızistan, tarım sektöründeki geniş üretim kapasitesiyle de ekonomik kalkınma stratejilerinde öncelikli bir alan yaratıyor. Hidroelektrik enerji potansiyeli ve maden kaynakları, ülkeyi yabancı yatırımcılar için cazip hale getirirken, enerji üretim ve iletim projeleri sayesinde bölgesel enerji paylaşımında da aktif bir rol oynuyor.

Kuşak ve Yol Girişimi, Kırgızistan’ın ticari bağlarını genişleterek ihracat hacmini artırmasına da olanak tanıyor. Ülke, demiryolları, karayolları ve limanların modernizasyonu gibi altyapı projeleriyle taşımacılık kapasitesini güçlendirirken, eğitim, turizm ve kültürel değişim programlarıyla ekonomik işbirliklerinin ötesinde kültürel etkileşimi de artırıyor. Kırgızistan, bu girişimle hem ekonomik büyümesini destekliyor hem de küresel ticaretteki rolünü güçlendiriyor.

Ekonomik kalkınmada ‘Kar Leoparı Sıçraması’

Kırgızistan, 2023 yılında yüzde 3,4’lük büyüme oranıyla Gayri Safi Yurtiçi Hasılasını (GSYİH) 12,7 milyar dolar seviyesine çıkararak ekonomik istikrarını korumayı başardı. 2024 yılının ilk yarısında ise ülke ekonomisi güçlü bir ivme yakaladı. Reel GSYİH büyüme oranı yüzde 8,7 olarak gerçekleşirken, Uluslararası Para Fonu (IMF) ülkenin 2024 yılı genel büyüme tahminini yüzde 6,5 olarak güncelledi. Bu iyileşme, sektörel büyüme ve reformlarla desteklenerek ekonomiyi daha sağlam bir yapıya kavuşturmayı hedefliyor.

‘Kar Leoparı Sıçraması’ olarak adlandırılan stratejik kalkınma planıyla uzun vadeli büyüme hedeflerine odaklanan Kırgızistan, ekonominin her alanında büyük ilerlemeler kaydetmeyi planlıyor. Son üç yılda yüzde 7 oranında büyüme kaydeden Kırgızistan’ın GSYİH’si, 2023 yılında 6,79 milyar dolarlık bir bütçe ile desteklendi. 2024 sonunda ise bu rakamın 7,65 milyar dolara ulaşması bekleniyor.

Sektörel bazda inşaat sektöründe yüzde 37, hizmet sektöründe yüzde 7, sanayide yüzde 4,3 ve tarımda yüzde 6,7 oranında büyüme kaydedildi. Bu rakamlar, ülkenin ekonomik dönüşüm sürecinde altyapı projeleri ve sektörel yatırımların etkisini açıkça ortaya koyuyor. Reformlar ve sektörel çeşitlilikle sürdürülebilir büyüme hedefleyen Kırgızistan, ‘Kar Leoparı Sıçraması’ stratejisiyle küresel ekonomide daha güçlü bir oyuncu olmayı, ekonomik istikrarını güçlendirmeyi ve dış pazarlardaki etkinliğini artırmayı amaçlıyor.

Dış ticarette genişleyen hacim, derinleşen açık

Kırgızistan, 2003-2023 yılları arasında dış ticaret hacmini önemli ölçüde artırarak ekonomik ilişkilerini güçlendirdi. 2003 yılında 581 milyon dolar olan Kırgızistan’ın ihracatı, 2023 yılında 3,3 milyar dolara yükselirken, ithalatı da 717 milyon dolardan 12,35 milyar dolara çıktı. Ancak, ithalatın ihracatı büyük ölçüde aşması nedeniyle dış ticaret açığı 2023 yılında 9 milyar doları aşarak rekor seviyeye ulaştı.

Ticaret hacminin düzenli bir şekilde arttığı 2003-2008 döneminde, ihracat 1,6 milyar dolara, ithalat ise 4 milyar dolara ulaştı. Ancak küresel finansal kriz ve pandeminin etkileriyle ticaret hacmi bazı dönemlerde daralma yaşadı. Buna rağmen, 2022 ve 2023 yıllarında ithalat ve ihracatta hızlı bir artış kaydedildi. 2023 yılında Kırgızistan, 121 ülkeyle ticaret yaparak küresel pazarlardaki entegrasyonunu güçlendirdi. Bu dönemde ihracatında altın, pamuk ve enerji ürünleri öne çıkarken, ithalatta enerji, makine ve otomotiv sektörleri başı çekti.

Ocak-Ağustos 2024 döneminde, dış ticaret hacmi bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 9 artarak 11 milyar dolara ulaştı. Özellikle Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) dışındaki ülkelerle yapılan hizmet ticaretindeki yüzde 400’lük artış dikkat çekti ve hizmet ihracatı toplamda 1 milyar doları aştı. Bu genişleyen dış ticaret ağı, Kırgızistan’ın hem ürün hem de hizmet çeşitliliğini artırarak küresel pazardaki rekabet gücünü yükseltti.

Ancak, ithalat ağırlıklı ticaret yapısı ve artan ticaret açığı, Kırgızistan’ın ekonomik dengelerini zorlayan unsurlar arasında yer alıyor. Ticaret açığını azaltmak için ihracatın artırılmasına ve ekonomik reformlara yönelik adımların hızlandırılması gerekiyor. Bu veriler, Kırgızistan’ın dış ticaret hacmindeki artışı ve küresel ekonomik ağdaki yerini güçlendirdiğini gösterirken, sürdürülebilir büyüme için daha dengeli bir ticaret yapısına ihtiyaç duyulduğunu ortaya koyuyor.

İhracatta İsviçre, ithalatta Çin lider

2023 yılında ihracat ve ithalatta dikkat çekici rakamlara ulaşarak küresel ticaret ağındaki konumunu pekiştiren Kırgızistan, ihracatta İsviçre’yi en büyük pazar olarak görürken, ithalatta liderliği açık ara Çin’e bıraktı.

Toplam ihracatı 3,3 milyar dolar seviyesinde gerçekleşen Kırgızistan, bu rakamın 1,09 milyar dolarlık kısmını İsviçre’ye yaptı. Bu, toplam ihracatın yüzde 33’üne denk geliyor ve İsviçre’yi ülkenin en büyük ihracat pazarı konumuna taşıyor. İsviçre’yi 746 milyon dolarlık ihracat hacmi ve yüzde 23’lük pay ile Rusya izledi. Bölgesel ticaret ortakları arasında yer alan Kazakistan (456 milyon dolar) ve Özbekistan (291 milyon dolar) da önemli pay sahibi.

İthalat tarafında ise Çin, Kırgızistan ekonomisindeki kritik konumunu pekiştirdi. 2023 yılında Kırgızistan’ın Çin’den yaptığı ithalat 5,35 milyar dolara ulaşarak toplam ithalatın yüzde 44’ünü oluşturdu. Çin’i, 2,18 milyar dolarlık ithalat hacmi ve yüzde 18’lik pay ile Rusya takip etti. Bölgesel ortaklardan Kazakistan, 838 milyon dolarlık ithalat ile yüzde 6,9 pay alırken, Güney Kore 551 milyon dolarlık ithalat hacmiyle yüzde 4,5’lik bir pay elde etti.

Türkiye-Kırgızistan ticaretinde 5 milyar dolar hedefi

Türkiye, Kırgızistan ile ticaretinde net ihracatçı konumunu güçlendirmeye devam ediyor. 2020 yılında 417 milyon dolar olan Türkiye’nin ihracatı, 2021’de yüzde 80 artışla 750 milyon dolara, 2022’de ise yüzde 20 artışla 903 milyon dolara ulaştı. 2023 yılında ise altın ve mücevher ihracatında yüzde 15, örme giyim ihracatında yüzde 60 oranında artışla toplam ihracat 1,2 milyar dolara yükseldi ve rekor seviyeye çıktı. Aynı dönemde, Türkiye’nin Kırgızistan’dan ithalatı, enerji sektörü ürün gruplarındaki artış nedeniyle 274 milyon dolara ulaştı ve iki ülke arasındaki ticaret hacmi 1,4 milyar doları aştı. Türkiye, 2023 yılında Kırgızistan’a karşı 928 milyon dolar dış ticaret fazlası vererek güçlü bir ticaret pozisyonu elde etti.

Türkiye, Kırgızistan’da yatırım yapan ilk beş ülke arasında yer alıyor ve iki ülke arasındaki ekonomik bağlar her geçen gün güçleniyor. 2023 yılında 1,4 milyar dolar seviyesine ulaşan ticaret hacminin, yakın dönemde 5 milyar dolara çıkarılması hedefleniyor. Türk inşaat firmaları, Kırgızistan’da toplam değeri 1 milyar doları aşan projeleri tamamlayarak, iki ülke arasındaki ekonomik işbirliğinin sağlam temeller üzerine kurulduğunu gösteriyor.

Türkiye ve Kırgızistan, ikili ilişkilerini sadece ekonomik alanla sınırlı tutmayarak, bölgesel ve uluslararası platformlarda da işbirliğini artırmayı hedefliyor. Türk Devletleri Teşkilatı gibi önemli organizasyonlarda ortak bir duruş sergileyen iki ülke, bölgesel istikrar ve işbirliği adına güçlü bir zemin oluşturuyor.

2023 yılında iki ülke arasındaki ilişkiler, Kapsamlı Stratejik Ortaklık düzeyine çıkarılan ortak bildiriyle yeni bir boyuta taşındı. Bu çerçevede, güvenlik, terörle mücadele, enerji, sağlık, eğitim ve kültür gibi geniş bir yelpazede 19 farklı anlaşmaya imza atıldı. Bu anlaşmalar, iki ülkenin stratejik bağlarını daha da güçlendirmeyi ve ortak kalkınma hedeflerini desteklemeyi amaçlıyor. İki ülke arasındaki artan ticari bağlar, bölgesel ve küresel ticarette daha büyük bir iş birliği potansiyeline işaret ediyor.

Yabancı yatırımlarda rekor artış

Kırgızistan, coğrafi konumu ve sınırlı doğal kaynakları nedeniyle doğrudan yabancı yatırımları (DYY) çekme konusunda zorluklar yaşasa da, son yıllarda çeşitli sektörlerdeki yatırımlarla ekonomik büyümeyi desteklemeye yönelik önemli adımlar atıyor.

2022 yılında ülkeye yapılan doğrudan yabancı yatırımlar, bir önceki yıla göre yüzde 19 artarak 1 milyar 202 milyon dolara ulaşmıştı. Bu yatırımların büyük bir kısmı (yüzde 88,5) madencilik, finansal aracılık, toptan ve perakende ticaret ile sigorta sektörlerinde yoğunlaştı. Yatırımcı ülkeler arasında yüzde 28,4 ile Türkiye ilk sırada yer alırken, onu yüzde 27,1 ile Çin, yüzde 12,1 ile Rusya, yüzde 7,5 ile Kazakistan ve yüzde 5,2 ile Hollanda izledi. 2024 yılının ilk yarısında ise Kırgızistan, 462,2 milyon dolar DYY çekerek yüzde 107,7 oranında bir artış kaydetti. Bu dönemde yatırımların yüzde 24’ü Çin, yüzde 23’ü Rusya ve yüzde 13’ü Türkiye’den geldi. Türkiye’nin yatırımları bu dönemde yüzde 187,7 oranında artarak dikkat çekti.

Doğrudan yabancı yatırımların sektörel dağılımına bakıldığında ise imalat sanayii yüzde 37 ile en büyük payı alırken, ticaret yüzde 19, madencilik yüzde 15 ve finansal aracılık yüzde 11 oranında yatırım çekti. Bölgesel olarak yatırımların yüzde 21’i Çuy, yüzde 14’ü Celal-Abad ve yüzde 11’i Talas bölgelerine yöneldi.