Başına buyruk kapitalizmi desteklemeli miyiz?
Son haftalarda, belki de ilk defa, küçük oyuncuların durumu büyük oyuncuların aleyhine çevirmesiyle Wall Street ilginç olaylara sahne oldu. Risk fonlarının küçük bir video oyunu perakendecisi olan GameStop adlı şirketin hisselerini piyasa değerinin altına düşüreceği ve buradan büyük kârlar elde edeceği söylentilerinin yayılmasıyla, dijital sosyal haber ve tartışma sitesi Reddit’teki perakende yatırımcıları harekete geçerek, ucuz hisselere ciddi rağbet gösterdi.
Küçük yatırımcılar, değerinin artacağı beklentisiyle GameStop’tan hem uzun pozisyon (long position) hem de alım opsiyonu (call option) almak için komisyonsuz hisse alım-satım sitesi Robinhood’u kullandılar. Geçtiğimiz Eylül’de yaklaşık 6 dolar, bu yıl Ocak ayının başında ise 20 dolar olan GameStop hisseleri, ayı yaklaşık yüzde bin 600’lük artışla 347 dolardan kapattı. Böylece, küçük şirketin hisse senetlerinin işlem hacmi, Tesla ve kendisinden 200 kat daha büyük olan Apple’ın hisse değerini aştı. Bu yetmezmiş gibi, aynı Reddit forumundaki perakende oyuncuları bu kez de gümüş ETF’lerine yönelerek değerli madenin fiyatında hızlı bir artışa neden oldular.
Ancak, gümüşe gösterdikleri güçlü rağbet, hisse senedi hamlelerinden daha kısa ömürlü ve daha az başarılı olacağa benziyor. Kısacası, kanuni yaptırımın olmadığı yerlerde hiçbir yetkisi olmadan başına buyruk bir şekilde düzeni zorla sağlamaya çalışan kimseler gibi, bu perakende yatırımcıları da risk fonlarına karşı durmayı seçtiler. Kimilerinin iddia ettiği gibi, risk fonlarının büyüklükleri ve mali güçleri sayesinde piyasalarda uzun süredir hile yaptığı bir sır değil. Perakende yatırımcıları bu hamle ile belki de ilk defa risk fonlarına karşı bu denli geniş tabanlı bir direniş göstermiş oldu. Sonuç olarak, en az bir büyük risk fonunun GameStop’taki kısa pozisyonlarının tamamını elden çıkararak, on milyarlarca dolar zarar ettiği tahmin ediliyor.
Risk fonlarının karşı karşıya kaldığı durum pek çokları için üzücü olmasa da, söz konusu olay finans piyasalarında adalet ve hakkaniyete dair tedirgin edici soruları gündeme getiriyor. Olay aynı zamanda, Bernie Sanders gibi, Wall Street’in iş modelinin “sahtekarlık” olduğunu söyleyen, genel olarak piyasa ve kapitalizm karşıtlarına prim veriyor. Ancak iyi işleyen piyasalar kapitalizmin özünü teşkil etmekte olup, zaman içinde gelişme gösteren piyasalar, kilit amaç olan fiyat keşfi için hayati önemdedir. Uygun fiyat keşfi ise eşit erişim, bilgi şeffaflığı ve her şeyden önce adil ve hilesiz olmayı gerektirir. Bununla birlikte, risk fonları ve büyük oyuncular, hem borçlanma hem de opsiyon pozisyonları yoluyla, tedavüldeki hisse senetlerinden çok daha büyük miktarlarda kısa pozisyon oluşturabildiği durumda – yani, gelecekte değer kaybedeceği düşüncesiyle hisseleri elden çıkardıklarında – fiyat oluşumu kaçınılmaz olarak çarpık olacaktır. GameStop hisselerinin kısa pozisyon oranının Ocak ayı ortasında 2’nin üzerinde olması, kısa hisse pozisyonlarının tedavülde olanlara oranının yüzde 200’ü aştığını gösteriyor. Kısacası, fiyatlarda düpedüz hile yapılıyor. Burada düzenleyicilere ve düzenleyici eylemlere şiddetle ihtiyaç duyulurken, uzunca bir süredir iyi niyetli bir ihmal politikası ve hatta ciddi bir düzenleme tuzağı devrede.
Piyasaların verimli bir şekilde işlemesi için yeterince özgür olması gerektiği konusunda hiç şüphe olmasa da, manipülasyondan uzak olmalarını sağlamak için düzenleyici gözetim ihtiyacı karşısında dengelenmelidir. Diğer her şeyde olduğu gibi, burada da bir dengelenmeye ihtiyaç var. Zira piyasalar güvenilir olmadığında, ve adaletten ve bütünlükten uzak olduğunda büyük bir sosyal maliyet ortaya çıkar. Aracıları ortadan kaldırma ve azalan yatırımcı ilgisi, işlem gören tüm şirketler için fonların maliyetinde önemli bir artışa neden olabilir, ki bu da ulusal rekabet gücünün azalmasına ve sistemik sorunlara yol açacaktır.