Asya'nın yükselen kaplanı: Vietnam

Vietnam, merkezi planlı ekonomiden piyasa ekonomisine geçiş stratejisiyle son 30 yılda dikkat çekici bir gelişme gösterdi. 30 yıl önce dünyanın en fakir ülkelerinden biri olan Vietnam şu anda düşük orta gelirli bir ülke haline geldi. 2022 verisine göre 409 milyar dolarlık ekonomisiyle dünyanın en büyük 38. ülkesi konumunda bulunan Vietnam için projeksiyonlar oldukça dikkat çekici. 2028’de Vietnam’ın dünyanın en büyük ilk 20 ekonomisinden biri olması bekleniyor.

Teknoloji alanında özellikle dünyanın üretim üssü olmaya çalışan Vietnam imzaladığı ticaret anlaşmalarıyla da bu konumunu güçlendiriyor. Güneydoğu Asya Uluslar Birliği (ASEAN) bölgesinin en büyük dördüncü ekonomisi olan Vietnam, Bölgesel Kapsamlı Ekonomik Ortaklık (RCEP), Trans Pasifik Ortaklık Anlaşması (CPTPP) serbest ticaret bloklarına dâhil olması ve Avrupa Birliği (AB) ile serbest ticaret anlaşması (STA) imzalaması ticaret hacminin hızla büyüyeceğinin sinyallerini verdi. Son yıllarda kesintisiz ticaret fazlası veren ülke, ihracata dayalı sanayileşme modeli, büyüyen orta sınıfı, hızla gelişen ulaşım altyapısı, düşük iş gücü maliyetleri, coğrafi konumunun avantajı ve giderek iyileşen iş ortamıyla birlikte doğrudan yabancı yatırımları çekme stratejilerini de başarıyla uyguluyor.

Vietnam coğrafi olarak bakıldığında Doğu-Batı yarımkürede küresel yük hacminin yüzde 80’inden fazlasını oluşturan deniz taşımacılığı rotası üzerinde yer alıyor. Uzun kıyı şeridine sahip olan ülke, 163 uluslararası liman sayısıyla Filipinler’in ardından ASEAN’da en çok uluslararası liman sayısına sahip ikinci ülke konumunda yer alıyor. Ülkenin limanlarından geçen mal akışı ise yılda ortalama yüzde 10-15 oranında artıyor.

Uluslararası Para Fonu (IMF), 2026 yılına gelindiğinde Vietnam’ın Tayland’ı geçerek yaklaşık 1,87 trilyon dolarlık rakamla bölgede ikinci sıraya yerleşeceğini, 2028 yılına gelindiğinde ise Vietnam ekonomisinin yaklaşık 2,21 trilyon dolara ulaşarak küresel anlamda ilk 20 ekonomi arasında yer alacağını öngörüyor.

2022 yılında 99,46 milyon nüfusu ile dünyanın en kalabalık 15. ülkesi olan Vietnam’ın nüfusunun 2027 yılında 103 milyon kişiye ulaşacağı tahmin ediliyor. Ülke, nüfus yoğunluğu açısından Güneydoğu Asya’da Singapur ve Filipinler’in ardından 3. sırada yer alıyor. Okuma yazma oranının oldukça yüksek olduğu ülkede 15 yaş ve üzeri nüfusun okuma yazma oranı ise yüzde 97,85. Nüfusunun yaklaşık yüzde 75’i 40 yaş altında olan ülkenin en önemli yatırım avantajlarından biri de bu genç nüfusu ve okuryazar oranının yüksek olması.

Yıllık büyüme oranıyla Güneydoğu Asya’nın yükselen gücü

Vietnam’ın GSYH’si 2018’den bu yana son beş yıldır pozitif bir büyüme yaşıyor ve bunun 2028 yılına kadar devam etmesi bekleniyor. GSYH büyüme oranı, ekonomideki genişleme ve daralmalara tepki verdiği için bir ülkenin ekonomik sağlığının önemli bir göstergesi olarak GSYH büyüme oranı dikkate alınıyor. Doğal kaynaklar ve tarım ürünleri ihracatıyla beslenen ülke ekonomisi, 2008’den bu yana bilgi teknolojisi donanım ihracatında da büyük bir atılım yaşadı. GSYH’sindeki pozitif büyüme oranının da gösterdiği gibi, Vietnam ekonomisi ihracat, iç talep ve imalat sektöründeki büyüme nedeniyle genişlemesini sürdürüyor.

Vietnam’ın tarım ve hizmet sektörleri, Vietnam’ın GSYH’nin yüzde 56’sından fazlasını oluşturuyor. Vietnam’ın hizmet sektörü ülkenin GSYH’sına en büyük yüzdeyi sağlıyor. Ülke nüfusunun yaklaşık yüzde 38,26’sı da hizmet sektöründe çalışıyor. 100 milyonluk nüfusunun yaklaşık yüzde 69’u işgücünün bir parçası ve işgücünde yüzde 1,8 civarında düşük bir işsizlik oranı var. Vietnam, yüzde 6 ila 7 arasındaki yıllık ekonomik büyüme oranıyla güçlü bir bölgesel oyuncu olarak kabul ediliyor.

Vietnam yaklaşık 100 milyonluk nüfusu ve kişi başına düşen ekilebilir arazi oranı ile Asya ülkeleri ortalamasının altında olması nedeniyle, tarımsal ürünler ve kaynaklar bakımından ciddi yetersizliklerle karşı karşıya.

• Tarım sektöründeki kısıtlı imkânlara rağmen, ülke mevcut tarım arazilerini ve tarımsal kaynakları çok etkin kullanarak bazı tarım ürünlerinde önemli bir üretici ve ihracatçı haline geldi.

Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık sektörü GSYH’nin sadece yüzde 13,82’sini oluşturuyor ve 2023 yılı itibarıyla gerçekleştirdiği 53 milyar dolarlık ihracat ile ülkenin ihracatı içinde yüzde 14,33’lük bir yere sahip oldu. Vietnam’ın tarıma elverişli arazisi oldukça az olmasına rağmen bu araziler son derece verimli ve ekilebilir arazinin yüzde 82’sinde pirinç tarımı yapılıyor. Bu verimli araziler sayesinde Vietnam dünyanın en çok pirinç üreten ve ihraç eden ülkelerinden biri konumunda yer alıyor. Bunun yanında, kahve, kauçuk, karabiber, kaju fıstığı, çay, soya fasulyesi, şeker kamışı ve muz gibi tropikal meyveler Vietnam’ın ürettiği diğer başlıca tarım ürünleri olarak sıralanıyor.

Sanayide itici güç özel sektör ve yabancı sermaye

Vietnam’ın ekonomisi büyük ölçüde hizmetler sektörüne ve sanayiye dayanıyor. Hizmetler sektörünün GSYH içerisindeki payı yüzde 42,5, sanayinin payı ise yüzde 35,39, tarım, ormancılık ve balıkçılık sektörünün payı ise yüzde 12,93 seviyesinde. 2022 yılı ihracatının yüzde 86’dan fazlası sanayi sektörü tarafından gerçekleştirildi. Ülkedeki sanayi sektöründe kamunun payı yüzde 25, özel sektörün payı yüzde 35 ve yabancı yatırımların payı ise yüzde 40 civarında bulunuyor. Son yıllarda özel sektör yatırımları ve doğrudan yabancı sermaye yatırımları ülkedeki sanayi üretiminin itici gücü oldu.

Vietnam’ın imalat sanayi çok geniş yelpazeye yayılmış durumda. Gıda ve gıda işleme sanayi toplam imalat sanayinin yaklaşık beşte birini oluşturuyor. Ülkede tekstil ve hazır giyim de yine önemli bir üretim kolu olurken, üretimin büyük bir kısmı ihraç ediliyor. ABD ile 2001 yılında yapılan ‘İkili Ticaret Anlaşması’ tekstil ve hazır giyim ürünlerinin ABD piyasasına kolayca girmesi sektörün üretimin ve ihracatının artmasında önemli rol oynadı. Son yıllardaki ekonomik büyüme ortalaması yüzde 6-7 ile dünyada en yüksek büyüme oranına sahip ülkeler arasında yer alan Vietnam’ın, sanayi üretimindeki büyüme oranı ise yüzde 13-14 civarında.

‘Çin artı bir’in en büyük adayı Vietnam

ABD-Çin ticaret savaşı küresel tedarik zincirini etkilediğinden, özellikle Çin’e bağımlılığı azaltmak için alternatif yeni yatırım yerleri bulmak için birçok Asya ülkesi rekabet ediyor. İstikrarlı bir siyasi sisteme sahip bir ülke olarak öne çıkan Vietnam, bugün özellikle ABD’nin ve hatta Avrupa Birliği’nin Çin’e alternatif olarak düşündüğü en güçlü Asya ülkelerinin başında geliyor. Ayrıca Vietnam, üretimlerini ASEAN bölgesine kaydırmayı seçen Güney Koreli ve Japon firmaların tercih ettiği destinasyonlardan biri oldu.

Dell, Google, Microsoft ve Apple gibi büyük isimler son yıllarda tedarik zincirlerinin bazı kısımlarını Vietnam’a kaydırdı. Vietnam ünlü uluslararası markalar üreten fabrikalara (LG, Samsung, Toyota, Nike) ev sahipliği yapıyor. Son zamanlarda, Apple parça tedarikçisi Foxconn, üretim aktarımının bir bölümünü Vietnam’a devretti. Cazibesi apaçık ortada olan Vietnam, Çin'e olan yakınlığı ve geniş genç, ucuz ve iyi eğitimli iş gücü ile üreticileri cezbetti. Her ne kadar ‘Vietnam Malı’ başlangıçta Nike ayakkabıları gibi giysilerle eşanlamlı olsa da, artık Apple’ın AirPod’ları gibi üst düzey elektroniklerle giderek daha fazla ilişkilendiriliyor.

Çin ile Batı arasındaki jeopolitik gerilimler artarken birçok Asya ülkesi ‘Çin artı bir’ stratejisinin bir parçası olmak adına daha fazlasını yapmak istiyor. Vietnam’a doğrudan yabancı sermaye getiren 139 ülke arasında başı Güney Kore, Singapur, Japonya, Tayvan ve Hong Kong çekiyor. Türkiye ise 34 proje ve 791,88 milyon dolarlık yatırım ile 28’inci sırada yer alıyor. ABD’nin Vietnam’dan yaptığı ithalattaki payı da ABD-Çin ticaret gerilimlerinin 2018 yılında alevlenmeye başlamasından bu yana neredeyse yüzde 2 puan arttı.

Vietnam, Türkiye'ye net ithalatçı konumunda

Türk yatırımcılar için Asya’da üretim merkezi olmaya aday olan Vietnam, Asya’ya açılmayı düşünen yatırımcı, müteahhit ve sanayiciler için bir giriş kapısı işlevi görüyor. Türkiye’nin ‘Yeniden Asya Vizyonu’ doğrultusunda iki ülke arasındaki ilişkiler, başta ticaret olmak üzere farklı alanlarda daha da geliştirilmesi adına çalışmalar sürüyor. Ayrıca Vietnam, 100 milyonluk nüfusu ile Türkiye’nin tarım ve hayvancılık sektörü açısından potansiyel olarak değerlendirildiğinde önemli bir pazar olarak öne çıkıyor. Asya’nın doğu ve batı ucunda dünya ekonomisinin iki yükselen gücü olan Vietnam ve Türkiye ekonomik ve ticari işbirliklerini artırmaya devam ediyor.

Ticaret açısından Vietnam’dan net ithalatçı konumunda olan Türkiye’nin Vietnam ile dış ticaret açığı 2017’de 2,4 milyar dolara yükseldikten sonra 2020’de 1,1 milyar dolara geriledi. 2022 yılında Türkiye’nin Vietnam’a ihracatı 419 milyon dolara yükselirken, Türkiye’nin Vietnam’dan ithalatı ise 1 milyar 576 milyon dolara ulaştı. Bu da Türkiye ile Vietnam arasında 1milyar 995 milyon dolarlık bir ticaret hacmi ve Türkiye’nin Vietnam’a karşı 1 milyar 157 milyon dolarlık bir ticaret açığı anlamına geliyor. İhracatta makine ve elektrikli teçhizat ile pamuk ve pamuk ipliği başı çekerken, ithalatta ise elektrikli teçhizat toplam değerin yüzde 40’dan fazlasını oluşturuyor.