Kâğıda kaleme sarılmak

Kalem deyip geçme

Malum; söz uçar, yazı kalır. Bütün kültür ve bilgi birikiminin, inanç ve tecrübenin, tasavvur ve tahayyüllerin nesiller boyunca aktarılmasının en sağlam yoludur yazı. Fakat, bilgi aktarımının diğer bir yolu olan şifahi yöntemin aksine yazı için bazı araç gereçler elzemdir.

Birkaç asır öncesine kadar iptidai yazı vasıtalarıyla yetinmek zorunda olan insanoğlu, imkânların gelişmesiyle birlikte çok daha kullanışlı araç gereçlere kavuştu. Üstelik bunlara her gün yenileri eklenmekte...

Asrî zamanların üç temel yazı aleti: kurşun kalem, dolma kalem ve tükenmez kalem... Bunlara sonradan keçe uçlu, iğne uçlu, fosforlu vb. kalem türleri de dâhil oldu. Elan bambaşka metotlarla geliştirilmiş kalemler de çıkmaya devam ediyor. Fakat şurası bir gerçek ki yazıp çizmeyi seven, yazı araç gereçlerine kıymet veren eşhasın kahir ekseriyeti bunların çoğuna yüz vermez, kurşun kalem ve dolma kalemi ise yanından eksik etmez.

Kurşun kalem tamamıyla doğal malzemeden istihsal edilir. Dokunurken ağacın gövdesini, ucunu yontarken ahşabın kokusunu hissedersiniz. İyice kısaldığında kullanmaya devam edebilmek için arkasına “uzatma aparatı” takabilirsiniz. Yokluk devirlerinde bu iş için, babanın tıraş bıçağının plastik arka kısmı kesilip kaleme takılırdı. Günümüzde ise bu iş için özel olarak üretilmiş uzatma aparatları var.

Kurşun kalemin kurşunu

Kurşun kalemin kâğıtla temas edip iz bırakan kısmı, grafit denen maddenin kil ile belli oranlarda karıştırılması suretiyle elde edilir. Grafit kolayca iz bırakır fakat fazlasıyla kırılgandır. Bunun önüne geçmek için kil kullanılır. Kilin karışımdaki oranı ise kalemin sertliğini ve dolayısıyla koyuluğunu belirler. [Siyah renkli bir madde olan grafite Eski Türkler “karataş” derdi. Bugün Rusçada kurşun kalem anlamına gelen “karandaş” (карандаш) kelimesi de “karataş”tan gelmektedir.]

Kurşun kalemlerin üzerindeki 'B, 2B, H' vb. işaretler kalemin sertliğini ve koyuluğunu tanımlar. B (black) koyu ve yumuşak, H (hard) ise açık ve sert ucun göstergesidir. Harfin yanındaki rakam koyuluk ve sertliğin derecesini gösterir. Aynı sistem, mekanik kurşun kalemlerin (versatil) uçları için de geçerlidir.

Dolma kaleme giriş

Dolma kalem ise belki de en asil, en kişilikli, en özel kalemdir. 20. yüzyılın ortalarında tükenmez kalemin yükselişiyle pabucu dama atılan dolma kalemler son zamanlarda yeniden ilgi odağı olmuş durumda. Hızla artan dolma kalem merakı internetteki blogların da etkisiyle dolma kalem kullanan ve biriktiren ciddi bir kitle oluşturdu.

Tükenmez kalemin olanca basitliğine nazaran karmaşık bir yapıya sahip olan dolma kalemler farklı uç tipleri, değişik dolum sistemleri, çeşitli gövde materyalleri ile yeni meraklıların kafasını karıştırmakta; Çin malı ucuz ve adi olanlar ise dolma kalemle yeni tanışan meraklıları, akıtma, sızdırma, cızırtılı yazım gibi sorunlardan ötürü bu kalemden soğutmaktadır.

Dolma kalemin kalbi, ucudur ve “uç” dolma kalemin, üretilmesi en zor parçasıdır. Dolma kalem üreten yüzlerce marka vardır ama ucu üreten işletme sayısı belki de iki elin parmaklarını geçmez. Kaliteli bir uç, yazım kolaylığı verir ve yazmaktan zevk almanızı sağlar. Ucun üretilmesi için en elverişli malzeme altındır. Dolma kalem ucunda altın, kıymetli maden olmasından ziyade, esneme kabiliyeti ve yumuşak, pürüzsüz yazım için tercih edilir. Paladyum, rodyum, platin, çelik gibi madenler de uç üretiminde kullanılır.

Tükenmez kalemlerin aksine dolma kalemlerin uçları zengin bir çeşitliliğe sahiptir. EF (extra fine) çok ince, F (fine) ince, M (medium) orta, B (broad) kalın, BB ve hatta 3B şeklinde kalınlık derecelerine sahip olan uçların yanı sıra, çeşitli genişliklerde (1,1 mm, 1,5 mm vs.) kesik uçlar da bulunmaktadır. Yazınız küçük ise ince uçlar size kolaylık sağlar. Mürekkebin tonunu kâğıt üzerinde daha iyi duyumsayabilmek için ise kalın uçlar elverişlidir. Ayrıca oblik uç, italik uç, kaligrafik uç ve “solaklar için dolma kalem” gibi kavramlardan da söz etmek mümkündür.

İncelikler, incelikler

Dolma kalemler çalışma sistemleri bakımından “kartuşlu” ve “kendinden hazneli” olmak üzere ikiye ayırılır. Mürekkep şişesinin devrilmesi, doldurma esnasında elinize mürekkep lekesi bulaşması gibi risklerden uzak durmak istiyorsanız kartuşla çalışan dolma kalemler tercih edebilirsiniz. Kartuşlar, içi önceden mürekkeple doldurulmuş küçük tüplerdir. Kartuşu dolma kalemin içine takmanız kalemin yazıma hazır hâle gelmesi için yeterlidir. Fakat, dolma kalem camiasında kartuşlar işin erbabı tarafından pek rağbet görmez, bunlara burun kıvrılır; kendinden hazneli dolma kalemler ise itibar kaynağıdır ve amiyane tabirle “ağır abi”dir.

Şişe mürekkebi ile kullanılan hazneli dolma kalemlerin birçok alt türü bulunmakla birlikte en itibarlı ve kullanışlı olanı pistonlu olanlardır. Kalemin ucu mürekkep şişesine daldırılır ve tepedeki düğme çevrilerek kalemin içine mürekkep dolması sağlanır. Kartuşlu kalemler karşısındaki avantajı, daha bol mürekkep taşıyabilmesi ve dolayısıyla daha uzun yazıma izin vermesidir. Kalemi doldurmak ise zevkli bir ritüeldir, hatta ele bulaşan mürekkep lekesi kalem erbabının süsüdür.

Kendinden hazneli olmayan, yani kartuşla çalışan dolma kalemlere şişe mürekkebi doldurmak da mümkündür. Bu iş için üretilmiş “dönüştürücü”ler bulunmaktadır (converter). Kartuşun takıldığı yere dönüştürücü takılır, kalem tıpkı pistonlu dolma kalemlerde olduğu gibi mürekkep şişesine daldırılır ve dönüştürücünün tepesindeki parça çevrilerek kaleme mürekkep çekilir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, alacağınız dönüştürücünün dolma kalemle uyumlu olmasıdır. Aynı durum, kaleme takacağınız kartuş için de geçerlidir zira, bazı markalar kendi kartuş ve dönüştürücülerini farklı tipte ürettikleri için bunlar sadece ilgili markanın kalemleriyle kullanılabilmektedir. Uluslararası standartta kartuşlar ve dönüştürücüler ise birçok markanın dolma kalemiyle uyumludur.

Tükenmezin tükenişi

Tükenmez kalemin ruhsuzluğu, her ne kadar yedek içleri mevcutsa da kullan-at mantığıyla üretilmesindedir. Kaliteli dolma kalemler ise evladiyeliktir, yıllarca size hizmet eder; uç, yazdıkça elinizin yazım tarzına göre şekillenir. Fakat, dolma kalem bakım ister, belli aralıklarla temizliğe ihtiyaç duyar. İnternette bu konuyla ilgili açıklayıcı yüzlerce yazı ve video bulabilirsiniz.

Temel kurallar şunlardır: Kalemin temizliğinde oda sıcaklığında su kullanın. Sirke, kolonya, deterjan, alkol, aseton vb. kimyevi maddelerden kesinlikle uzak durmalısınız, çünkü kimyevi maddeler kalemin damak kısmına zarar verir, kalemi kullanılmaz hâle getirir.

Ya mürekkep

Dolma kalemin olmazsa olmazı mürekkeptir ve tahmin edemeyeceğiniz kadar renk ve tonda mürekkep bulmak mümkündür. Arşiv tipi (permanent) mürekkepten kokulu mürekkebe kadar zengin bir çeşit sizi beklemektedir. Mürekkep seçiminde dikkat etmeniz gereken nokta ise kaleminiz Uzak Doğu kökenliyse damaktaki mürekkep kanalları dar olacağından Avrupa tipi yoğun kıvamlı mürekkepler yerine akışkanlığı yüksek mürekkepler seçmeniz gerektiğidir.

Kâğıt mühim

Dolma kalemimizi ve mürekkebimizi seçtik, yazmaya hazırız, fakat nereye yazacağız? Sıradan kâğıtlar dolma kalemle yazmaya müsait değildir; mürekkep, kâğıdın arkasına geçer ki erbabı buna “kanama” (bleed through) demektedir; “kırçıllanma” (feathering) ise mürekkebin kâğıdın damarları arasında yayılarak izler oluşturmasıdır. Dolma kalemle yazmak için en az 90 gr’lık, iyi perdahlanmış, kaliteli kâğıttan üretilmiş bir defter seçmek gerekir.

İz sürmenin incelikleri

İyi bir kalem seçmek üzere daha detaylı bilgiler edinerek kalem modellerini, markalarını tanımak istiyorsanız dolma kalem için yazmakkeyiftir.blogspot.com.tr ve banasikcayaz.com sitelerini, mekanik kurşun kalemler için ise kalemmalem.blogspot.com.tr sitesini ziyaret edebilirsiniz.

• Aklınıza yatan kalemi almak için ise AVM’lerdeki janjanlı zincir mağazalar yerine şehrinizdeki, işi sadece kırtasiyecilik olan mekânları tercih ederseniz daha uygun fiyatlar görürsünüz. İstanbul’da mukim meraklılar Sirkeci’deki Ankara Caddesi üzerinde bulunan kırtasiyeleri, Ankara’dakiler ise Kızılay ve Ulus’taki kırtasiyeleri tercih edebilirler. Ayrıca, bulunduğunuz muhitteki eski kırtasiyelerin tozlu raflarını karıştırın, artık üretilmeyen fakat meraklılarının şevkle aradığı eski dolma kalemleri bulup çok cüzi fiyatlara alabilirsiniz.

Özellikle 40, 50 ve 60’lı yıllarda üretilmiş olan dolma kalemlerin kalitesi günümüzde üretilen birçok dolma kalemden çok daha ileri seviyededir. Bu nedenle dolma kalem meraklılarının bir kısmı yeni kalem almaktansa eski kalemleri toplarlar. Eski kalemlerin sıfırını bulmak elbette zordur, fakat iyi durumdaki ikinci el kalemleri bulabilirsiniz. Yerli ve yabancı açık arttırma siteleri bu konuda bir alternatif olsa da görmeden almanın taşıdığı riskleri akılda bulundurmak gerekir. İkinci el kalemi inceleyip deneyerek, üstelik bakımının yapıldığından da emin olarak almak için Sirkeci’deki Büyük Postane’nin yan sokağında bulunan bir pasaj içindeki Murat Usta’yı ziyaret edebilirsiniz. Kendisi Türkiye’nin belki de tek kalem tamircisidir ve ikinci el dolma kalemler, versatiller de satmaktadır.