Çağdaş İslam sanatı ile ilgili kitap önerileri

Şenlikname Düzeni

Sezer Tansuğ, Everest Yayınları

Sezer Tansuğ, en önemli eseri sayılabilecek, adeta bir kült haline gelmiş, yayınlandığı günden bu yana sürekli polemik konusu olmuş Şenlikname Düzeni’ni, III. Murad Surnamesi minyatürlerinden hareketle kaleme alır.

Kitap, öne sürdüğü tezle çığır açıcı bir keşfi ortaya çıkaran, bugün de sanat tarihi literatürümüzdeki önemini yitirmeyen temel bir metindir. Osmanlı minyatür sanatındaki etkilere ve tarihi devamlılığa dair ilk inceleme olan Şenlikname Düzeni, görsel geçmişimizi, Osmanlı sanatını, duygu ve düşünce dünyasını, minyatürün zaman ve mekân algısını, eşzamanlılık ilkesini, plastik sanatlarda geleneğin payını incelerken, bir çevredeki dünya görüşünün, hayata bakışın, tasvir sanatıyla ilişkisini görmeye ve göstermeye; eser ile arkasındaki hayat ilişkisini birinci dereceden önemseyerek, sanatımıza uygulamak üzere kendi ilke ve yöntemlerimizi bulmaya yönelik atılmış önemli bir adımdır. İlk basımında günümüze tazeliğini ve özgünlüğünü korumaya devam eden bir eserdir.

Tasvir

Ayşe Taşkent - Nicole Kançal Ferrari, Klasik Yayınları

Tasvir ve genel manada estetik ile kuramsal bir ilişki kurmak, felsefi bir uğraşı iken maddi kültürü ve sanat eserlerini incelemek sanat tarihinin işidir.

Birbiriyle ilişkili bu iki alanı, sanatın kuram ve pratiğini, İslam görsel kültür mirası üzerinden buluşturmayı ve tartışmaya açmayı amaçlayan bu kitap, farklı disiplinlerde tasvir meselesine dair çalışmalar yapan değerli akademisyen ve araştırmacıların yazılarını bir araya getiriyor. İslam sanatına ve İslam tasvir sanatlarının mirası olan görsel kültüre dair araştırmalar, birbiri ile ilişkili ve ancak birbirinden farklı alanları incelemeyi zorunlu kılar. İlgili literatür bir yönden ilahiyat, felsefe ve İslam düşünce geleneğine, diğer yönden antropoloji, tarih, sosyoloji, sanat tarihi ve modern imge bilimi gibi disiplinlere temas eder. 19. yüzyılda oryantalist araştırmacılar öncülüğünde başlatılan tetkikler ve yapılan yayınlar, gerek Batı’da gerekse İslam coğrafyasında, İslam medeniyeti ve sanatı hakkında bazı kabullerin ve kanaatlerin yerleşmesinin vasatını oluşturmuştur. Görsel olan merkeze alındığında bu yaklaşım, İslami olanın bütünüyle tasvirsizliği, imgesizliği önerdiği iddiasındadır. Bu kitap, İslam sanatı ve görsel mirası merkezinde tartışarak, bu iddianın doğruluğu ve geçerliliği hakkında sağlıklı bir kanaate varma isteğindedir.

İslam ve Çağdaş Sanat

Hashim Cabrera, çev. İbrahim Ayberk, Hece Yayınları

Bir Endülüslü için sessiz bir avluda ailevi, mahrem sohbetler yapmak, su sesinin verdiği huzur ile yatışmak ya da tıpkı eski Giritlilerde olduğu gibi boğa güreşleri düzenlemek gibi bazı Orta Doğu zevklerini yaşamak çok da yabancı bir yaşam tarzı değildir. İslamiyet'in İber yarımadası üzerinde sekiz yüzyıldan fazla süren etkileşiminden bahsedersek; doğrusal ve düz bir tarihten bahsedemeyiz, kültürlerin bir yere ayak izlerini bırakmadan gelip gittiklerini düşünemeyiz. Müslümanlar her ne kadar zamanında soykırıma tabi tutulmuş ve kovulmuş olsalar da onların varoluşu kavrama biçimlerine dair birçok fikir, İspanya'da duygu dünyamızda, alışkanlıklarımızdan günümüze kadar uzanmıştır. Hashim Cabrera’nın Hece Yayınları etiketi taşıyan kitabında çağdaş sanatlar İslami bir bakış açısıyla yorumlanıyor.

İslam Sanatının Oluşumu

Oleg Grabar, çev. Nuran Yavuz, Alfa Yayıncılık

İslam sanatı konusundaki yayınlar, yıllar boyunca var olan yapıtların betimlenmesi, tarihlendirilmesi ve sınıflandırılmasıyla sınırlı kalmıştır. Oleg Grabar’ın bu kitabı ise alışılandan oldukça farklı bir yaklaşım sergilemesiyle önem taşımaktadır. İslam sanatının oluşumunu çözümlemek için çeşitli modeller önerir ve İslam sanatını, İslam kültürünün oluşum yıllarındaki karmaşık olaylar, ilişkiler ve tavır alışlar bağlamında tanımlar. Erken İslam sanatının İslam dünyasının çağdaş sanatına etkilerini, uzantılarını, bıraktıklarını tartışır.

Doğuda ve Batıda Kutsal Sanat

Titus Burckhardt, çev. Tahir Uluç, İnsan Yayınları

Titus Burckhardt’ın bu çalışmasında Hinduizm, Hıristiyanlık, İslam, Budizm ve Taoizm sanatı sunulmuştur. Bu geleneklerde sanatın kuralları sadece mevcut eserlerden çıkarılamaz; bilakis bu kurallar, temel metinler ve yaşayan ustaların örnekliği ile de teyit edilmelidir. Kutsal sanatın nihai amacı duyguları harekete geçirmek veya izlenimleri karşı tarafa aktarmak değildir; kutsal sanat bir semboldür ve bu bakımdan basit ve fıtrî araçları kullanır. Kutsal sanat işaret edici bir yapıdan ibarettir, gerçek objesi ifade edilemez. Benzetmelerde yaratılışa ,“İlahi sanat”a dayanmak ve onu kullanmak suretiyle, kutsal sanat âlemin sembolik tabiatını gösterir ve böylece insan ruhunu kaba ve geçici “olgular”a bağlılığından kurtarıp özgürleştirir.

Nokta (2009)

Türk Yapımı Film, Yönetmen: Derviş Zaim

Derviş Zaim, geleneksel sanatlarımızla Türk sineması arasında sinematografik bir bağ kurarak çektiği Cenneti Beklerken, Nokta, Gölgeler ve Suretler ve Rüya filmlerinde hem klasik anlatı yapısının hem de kendine referans veren kodları kullanarak metasinemanın özelliklerinden yararlanır. Filmler, gelenekle olan bağını seyircisini metinlerarasılık ile yolculuğa çıkardığı film-zihin üzerinden ifşa eder ve çok katmanlı anlatı düzeyine seyirciyi dahil eder. Nokta filminin konusunu çalınmak istenen tarihi değeri yüksek bir Kur’an-ı Kerim’in etrafında şekillenen bir suç ve ceza öyküsü oluştururken, hikâye vicdanla ahlaki duruş arasındaki sorunsal ilişkiyi vurgulayan bir kurguyla aktarılır. Nokta aynı zamanda hat sanatında yer alan ihcamın biçimsel özelliklerini film geçişleri ve mekân ile sinemaya aktarır. Filmin tek mekânda Tuz Gölü’nde geçmesi ve zamansal geçişliliklerin gökyüzü ve göle yapılan takip çekimlerle verilmesi, seyircinin zamansal sıçramaları yorumlayamamasını sağlar. Bu plan-sekans çekimlerle ihcama gönderme yapan yönetmen anlatısını hatla teğeller.

İslam Sanatlarında Estetik

Mustafa Uğur Karadeniz, Ketebe Yayınları

“Güzeli Anlamak”, varlığı anlamaktır. Varlık, var eden En Güzel’in armağanıdır. O’nun ihsanı olarak yine O’ndan bir işarettir. Varlıkta güzellik ise onun kendinden menkul değil, En Güzel’in yine varlığa bir tecellisinin sonucudur. Varlık, bütün anlam ve değerini bu tecelliye borçludur.

Güzelliği ahlakın bir parçası olarak ele alan İslam düşüncesi, bir anlama faaliyeti olarak doğmuş ve gelişmiştir. Onda anlama çabası, sahip olma hırsının değil; ait olma bilincinin dışavurumudur. Güzellik bir veri olarak zaten mevcuttur, o sonradan icat edilemez ve yaratılamaz. Sanatçıya düşense ister duyular âleminde ister duyularüstü âlemde olsun bir veri olarak var olan güzelliğin izini sürmektir. Mustafa Uğur Karadeniz imzalı bu kitabın amacı da, İslam estetiğini İslam’ın estetiği hâline getiren düşünce ve eylem birlikteliğini yansıtmaya çalışmak.