Kendinizi tanıtır mısınız?

Ben Fallou Fall, Dakar’ın eteklerinde, Pikine ve Guédiawaye bölgelerinde büyümüş bir grafik sanatçısı ve hattatım. Babam, dünyaca ünlü sanatçı Yelimane Fall tarafından Batı Afrika hat tekniği ve Arap alfabesinin mistik anlamı konusunda eğitim aldım. Müridiyye tarikatındayım. Hem Kur’an-ı Kerim’den hem de Şeyh Ahmadou Bamba’nın öğretilerinden ve hassalarından (şiir) öğrendim. Batı Afrika hat stilini geliştirmeye çalışıyorum. İslam, Bamba’nın şiiri ve sosyal öneme sahip temaları merkeze alan büyük ve orta ölçekli dijital sanat eserleri yaratıyorum. Batı Afrika Kaligrafi Enstitüsünün sanat yönetmeniyim ve Senegal’de sosyal sorumluluk çalışmaları sürdürüyorum. Batı Afrika üzerine sergiler, konferanslar ve atölye çalışmaları düzenliyor, duvar resimleri yapıyorum.

Batı Afrika Kaligrafi Enstitüsünden bahseder misiniz?

Batı Afrika Kaligrafi Enstitüsü, Senegal, Amerika Birleşik Devletleri ve daha birçok yerde çalışan, kâr amacı gütmeyen bir sanat eğitimi kuruluşudur. 2012 yılında uluslararası üne sahip sanatçı ve toplum aktivisti Yelimane Fall tarafından kurulmuştur. Senegal’deki misyonumuz, Batı Afrika’ya özgü Arap hat formlarının kültürel olarak korunması yoluyla toplumsal kalkınma, sosyal farkındalık ve gençlerin güçlendirilmesidir.

• Yurtdışındaki çalışmalarımıza Senegalli sufi şeyhi ve Müridiyye tarikatının kurucusu Şeyh Amadou Bamba’nın öğretileri rehberlik eder.

Onun öğretileri, sakinlik ve Allah’ın yarattıklarına sevgi ile eğitim ve seyahat yoluyla bilgiyi artırarak toplumuna ve Allah’a hizmette güçlü bir çalışma ahlakı üzerine odaklanır. Kutsal sanatlar ve kültürel alışveriş, hat atölyeleri, sergiler ve konferanslar, iş birlikleri ve sosyal sorumluluk projeleri yaparak dünyadaki İslami uygulamaların çeşitliliği konusunda farkındalığı artırmaya, tüm insanlığın yararı için kültürlerarası anlayışı ve barışı teşvik etmeye çalışıyoruz. Dakar kenti yakınlarındaki Sangalkam’da bir araştırma merkezi, okul, stüdyo ve galeri inşa ediyoruz. Okul, gençlere Batı Afrika kaligrafi tarihi ve sanatını öğretmeye odaklanırken, araştırma merkezi de araştırmacılar, sanatçılar ve hattatlar için bölgede akademik ve yaratıcı çalışmalar üretebilecekleri bir merkez olacak.

Yelimane Fall’dan bahseder misiniz?

Yelimane Fall, Batı Afrikalı bir sanatçı ve toplum aktivistidir. Fall, çağdaş Afrika sanatının önemli bir temsilcisi olarak Arap hattında uzmandır. İbn Mukle, İbnü’l-Bevvab, Muntasimi ve Bağdat ekolünden Siyah Batı Afrika’ya özgü stillere kadar yedi hat stilinin ustasıdır.

Yelimane Fall’un kaligrafisi, Arap alfabesinin 28 harfine, Kur’an ayetlerine ve 19. yüzyılın ortalarında Senegal’de başlayan Müridiyye tarikatının kurucusu Şeyh Ahmadou Bamba’nın tasavvuf konulu şiirlerine odaklanır. Bamba’nın şiirleri ve öğretileri eğitim, toplum, şiddet karşıtlığı ve barış temalarına, sıkı çalışmanın bereketine vurgu yapar.

Fall kendisini “Le Messager de la Foi” (İnanç Elçisi) olarak tanımlıyor ve bu nedenle resimlerini ‘MF’ olarak imzalıyordu. Şeyh Ahmadou Bamba’nın öğretisinden ilham alan Fall’un kişisel sloganı şuydu: İçsel ve evrensel barış için inanç, doğruluk ve bilgi.

Batı Afrika hattında bir devrim yaratarak çalışmalarına özellikle Afrika’ya özgü bir hareket ve ritim kattı. Geleneksel araçlarının ötesine geçerek kalemler, fırçalar ve akrilik ile deneyler yaptı; harflerinin biçimini doğal olarak zarif ve kıvrımlı hâle getirdi. Batı Afrika’ya özgü kaligrafik formdaki ustalığına ek olarak, çalışmalarını oluşturan harflerin mistik, numerolojik ve sembolik yönleri üzerine de çalıştı. Çeşitli uluslararası konferanslarda (American Institute of Maghrib Studies, 2009) ve üniversitelerde eserlerinin tarihi, kültürel ve manevi önemi hakkında konuşmalar yaptı. Uluslararası alanda gençlerle çalışmış ve sanatı UCLA Fowler Müzesi, Kansas Üniversitesi Spencer Sanat Müzesi, Illinois Üniversitesi, Boston Üniversitesi Krannert Sanat Müzesi ve dünyanın diğer müzelerinde sergilendi.

Sosyal sorumluluk projelerinden bahsettiniz. Yelimane Fall’un üstlendiği projelerden bahsedebilir misiniz?

Batı Afrika Kaligrafi Enstitüsü aracılığıyla Dakar, Senegal çevresindeki sokak çocukları ve kaynak sıkıntısı çeken topluluklarla resim ve kaligrafi üzerine atölye çalışmaları yürüttü. 10 yılı aşkın bir süre boyunca, Dakar sokaklarında yaşayan risk altındaki çocuklara barınma, eğitim ve yeniden entegrasyon hizmetleri sağlayan uluslararası STK Village Pilote ile çalıştı. Fall, şehir içinde daaralarla1 XALIMA projesini yürüttü. Uluslararası ziyaretçileri ve delegasyonları kuruluşun çalışmaları, Senegal kültürü ve eğitim uygulamaları, gençlikle ilgili diğer kalkınma konuları hakkında eğitmek için barınağa getirdi. Yelimane’nin amacı, Senegal’de ve dünyanın başka yerlerinde şehir yaşamının semptomu olan işsizlik ve amaçsızlıktan mustarip gençlere yardım etmekti.

Öğretmek ve teşvik etmek için grafik sanatlar alanındaki eğitiminden yararlandı. Batı Afrika'nın zengin İslami kültürel geleneklerini korumak ve gençlere kendi içlerinde ve dünyada barışı artıracak manevi araçları vermek için tekniklerini genç nesillere aktarmaya kararlıydı. Fall, 2019'da bu dünyadan ayrılmış olabilir, ancak Senegal'de ve yurtdışında yaptığı sanat çalışmaları, Senegal'deki gençlerle olan ilişkileri ve yaşamı boyunca yaptığı çalışmaların genişliği sayesinde içimizde yaşamaya, eserleriyle çalışmaya devam ediyor. Şu anda Nijerya’da bir hat okulu var ancak öğretim veya araştırma amacıyla Batı Afrika hat sanatına özel olarak adanmış bir okul veya merkez yok.

Yelimane Fall, Batı Afrika Kaligrafi Enstitüsü için dünyanın dört bir yanından Batı Afrika Arap kaligrafisi konusunda eğitim almak, sanat eserleri üretmek ve araştırmalar yapmak isteyen kişileri ağırlayacak ilk kalıcı evi inşa etti.

• Fall, canlı bir Batı Afrika estetiğini yansıtan benzersiz bir hat stiline sahiptir. Çalışmaları Şeyh Ahmadou Bamba’nın öğretilerinden ilham alır, hoşgörü, özerklik ve sıkı çalışma değerlerine odaklanır.

Ayrıca, Batı Afrika dillerini yazmak için uyarlanan Arap alfabesi olan Ajamiyi kullanır, bu da tüm Batı Afrika’da geniş bir yerel izleyici kitlesine hitap eder.

Senegal sanatını düşündüğümde aklıma Amadou Bamba’yı tasvir eden duvar resimleri ve cam altı tablolar geliyor. Bize Amadou Bamba’dan ve onun duvar resimleri ile cam altı resimlerinden bahsedebilir misiniz?

Büyük dedesi Maharame Mbacké tarafından Baol Krallığı’nda kurulan Mbacké-Baol kasabasında doğan Ahmadou Bamba, Senegal’in en eskisi olan Xaadir kardeşliğinin marabutu Mame Momar Anta Sali Mbacké ve Mame Diarra Bousso’nun oğludur. Tevhid, fıkıh ve tasavvufun yanı sıra gramer üzerine de yazan münzevi ve bir sufi Müslümandı. Aynı zamanda Senegal ve Moritanya'da özellikle İslam fıhkı ve Kur’an tilaveti üzerine çok sayıda fetva yazmıştır. Yazılı eserlerinin çoğu tasavvufla alakalıdır; Allah’ı yüceltmeye, dualara ve Hazreti Muhammed (s.a.v)’e övgüye adanmıştır.

Senegal sömürgecilerin işgali altındayken Ahmadou Bamba savaşı kutsallaştırmamıştır. Ancak tutumu, eylemleri ve özellikle de başlıca öğrencilerinin eylemleri sömürge yönetimi tarafından her yönden şüpheli bulunmuştur. Gabon’un Ekvator ormanlarında 7 yıl 9 ay sürgünde kaldıktan sonra birçok kişi orada öldüğünü düşünmüştür ancak 1902'de Dakar'a döndüğünde büyük bir kalabalık tarafından karşılanmıştır. Sömürge yönetimi onu tekrar tutuklamaya çalışmıştır ancak müritleri onu korumuştur. 1903 yılında tutuklanıp dört yıllığına Moritanya'ya götürümüştür

1910’dan sonra Fransız yetkililer, Şeyh Ahmadou Bamba’nın savaş istemediğini anlarlar. O andan itibaren Şeyh Ahmadou Bamba’ya iş birliği teklif ederler. Ama Bamba, Serigne Touba Onur Lejyonu Nişanı’nı reddeder. Müridiyye hareketi, Bamba’nın vefatından ve 1926 yılında bugün mezarının olduğu Büyük Touba Camii’nin inşasıyla büyür. Mezarı hâlâ önemli bir ziyaretgâhtır. Ölümünden sonra Müridiyye tarikatı, müritleri üzerinde mutlak otoriteye sahip olan varisleri tarafından yönetildi.

Şeyh Ahmadou Bamba’nın günümüze ulaşan tek bir fotoğrafı vardır. Senegal'de bu resim duvarlara, otobüslere ve taksilere boyanarak yeniden üretilmektedir. Senegal sanatında, özellikle Şeyh Ahmadou Bamba’nın tasvir edildiği duvar resimleri ve cam altı tablolar önemli bir yer tutuyor. Bu sanat eserleri hem dini bir ilham kaynağı hem de kültürel bir miras olarak büyük bir değere sahip. Senegal’de, özellikle Dakar ve diğer büyük şehirlerde, Şeyh Ahmadou Bamba’nın resimleri duvarlara boyanarak halkın gözünde her zaman canlı tutulur. Bu duvar resimleri genellikle yerel sanatçılar tarafından yapılıyor. Bamba’nın mirasını ve öğretilerini hatırlatmak için kullanılıyor. Bu resimler genellikle Bamba’nın portresi ile birlikte onun dualarını ve öğretilerini içerir. Cam altı resim sanatı Batı Afrika’da yaygın bir tekniktir ve Şeyh Ahmadou Bamba’nın tasvirleri bu teknikte de sıklıkla görülüyor. Bu tablolar, genellikle evlerde, camilerde ve diğer toplumsal alanlarda sergileniyor.

Bu sanat eserleri, sadece estetik bir değer taşımakla kalmaz, aynı zamanda Şeyh Ahmadou Bamba’nın öğretilerini ve onun manevi mirasını gelecek nesillere aktarmak için bir araç olarak kullanılır. Bamba’nın barış, eğitim ve toplumsal uyum temalarına vurgu yapan mesajları, sanat yoluyla geniş kitlelere ulaşıyor.

1. Daara, Senegal’de İslami eğitimin Batı Afrika ülkelerinde nüfusun tüm kesimlerine yayılmasını sağlayan geleneksel Kur’an okullarını tanımlamak için kullanılan bir unvandır.