Avrupa’nın ilk çevre dostu camisi: Cambridge Merkez Camii

Cambridge, 2019 yılı ilkbaharını tarih boyunca topraklarında bir benzerini yeşertmediği nadide endemik bir çiçek ile karşıladı.

Uzun yıllar süren çalışmalar sonunda birçok teknik özelliğiyle orijinal bir yapı teşkil eden Cambridge Merkez Camii kapılarını tüm insanlığa açtı. Şehirde yaşayan binlerce Müslüman’ın ihtiyacını karşılamak üzere inşa edilen cami aynı zamanda kültürler ve inançlar arasında bir köprü olmayı da hedefliyor.

Cami, gerek teknik özellikleri gerekse Cambridge halkı için bir merkez olma vaadi ile çevre dostu bir mabet!

Entelektüel bir buluşma noktası olan Cambridge, kendine has kozmopolit yapısıyla yaklaşık yetmiş farklı etnik kökenden gelen Müslüman bir topluluğa sahip. Böyle olmasına rağmen şimdiye kadar mevcut ihtiyacı karşılayacak bir camisi bulunmamaktaydı.

Cambridge Müslümanları, dünyaca meşhur mühtedi müzisyen Yusuf İslam’ın (Cat Stevens /Steven Demetre Georgiou) idaresinde ve Cambridge Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim üyesi Şeyh Abdülhakim Murad (Dr. Timothy Winter) başkanlığında Müslüman Akademisyenler Vakfı’nı (The Muslim Academic Trust) kurarak bu ibadethane ihtiyacını karşılamak üzere bir cami inşa etme kararı aldılar. Bu niyetle 2008 yılında caminin arsasını satın aldılar.

Ancak Cambridge Merkez Camii, sadece Müslümanları ibadetleri esnasında sokağa taşmaktan kurtarmayacak aynı zamanda İslam medeniyetinin bir vitrini olacaktı. Bu nedenle uluslararası bir tasarım müsabakası düzenlendi ve kazanan Marks Barfield Mimarlık firması oldu. Firmanın mimarı David Marks, Londra’daki London Eye, Kew Gardens’daki Treetop Walk ve Brighton Tower gibi tanınmış modern mühendislik eserlerinin de mimar.

Tasarım sürecinde, farklı kültürlerden gelen Cambridge’teki Müslüman toplumun beklentilerini karşılama amacı güdüldü. Ayrıca planlar Müslüman olmayan çevre halkı ile de paylaşılıp onların mahallelerinde inşa edilen cami hakkında görüşlerine başvuruldu.

Emma Amine Clark

The Prince’s Foundation School of Traditional Art’ta öğretim üyesi olan Emma Amina Clark, İslam medeniyetinin Kur’an-ı Kerim’de yer alan “cennet bahçeleri” tasvirlerinden etkilenerek oluşagelmiş İslam bahçe tasarımı prensiplerini İngiliz şehir mimarisiyle bütünleşen bir yapıda sergileyerek caminin bahçesini düzenledi.

Bahçede Kur’an-ı Kerim’de geçen meyve ağaçlarına iklim elverdiği kadarıyla yer verildi. Bahçe sınırları ise huş ve porsuk ağaçlarıyla çizildi. David Marks’ın tasarladığı ahşap kagir kemerlerin sekizgen dokuması İslam geometrisi uzmanı ve Temenos Academy kurucusu Dr. Keith Critchlow’un eseri.

Pencerelerdeki detaylar, cami girişindeki mermer döşemenin tasarımı ve bu yazı kaleme alınırken henüz tamamlanmamış olan mihrap yine Dr. Critchlow’un sanatı.

Evet, cami 2019 Ramazanı’nda Müslümanlara kapılarını açmak amacıyla mihrap, minber ve hat tezyinatı tamamlanmadan açıldı. Fakat bu hâliyle dahi hayli etkileyici bir güzelliğe sahip.

Tasarımında Doğu Batı sentezinin gözetildiği caminin kendine özgü Doğu motifleri taşıyan tonoz örgüsü, Şeyh Abdülhakim Murad’ın ifadesiyle

King’s College’ın Cambridge’e has motiflerine benzetiliyor.

Müslümanlar arasında herhangi bir ayrım gözetmeyen Cambridge Merkez Camii Müslüman toplumun farklı görüşlerdeki her ferdinin ibadetlerini ifa edebileceği bir ibadethane.

İmam Sejad Mekić ve İmam Ali Tos önderliğinde birçok faaliyetin sürdürüldüğü camide ramazan münasebetiyle düzenli Kur’an-ı Kerim tilaveti ve hatimle kılınan teravih namazlarına ev sahipliği yapıyor.

Bunun yanı sıra caminin, birçok eğitimin yapılacağı ve insanların sosyal faaliyetlere katılabileceği bir merkez olması hedefleniyor.

Bin kişilik cemaat kapasitesi olan Cambridge Merkez Camii için yerel Müslüman toplumun hatırı sayılır yardımları oldu. Ama bu donanımlı caminin tüm bütçesini Cambridgeli Müslümanların karşılaması imkânsızdı.

Bu tür yüksek beklentileri karşılamaya aday ve bir vitrin teşkil eden bu proje ucuza mal olmayacaktı. Bu nedenle Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı 2013 yılının ağustos ayında caminin inşaat masraflarının tamamını üstlendi.

• Başkanlık yurt dışı camileri için tahsis edilmiş parasından Cambridge Merkez Camii’ne bugüne kadar 23 milyon sterlin bağışta bulundu.

Projenin yürütülmesi için Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı ve Müslüman Akademisyenler Vakfı 2015 yılında İngiliz makamlarınca tanınan ortak bir vakıf olan Cambridge Camii Vakfı’nı (Cambridge Mosque Trust) kurdular. Cami yararına kurulan bu vakfın mütevelli heyetini Türkiye’den ve İngiltere’den temsilciler oluşturuyor.

Düzenlenen bağış kampanyalarıyla 10 binden fazla kişiden bağış toplandı. Endonezya, Katar ve Hong Kong gibi dünyanın birçok yerinden yardımlar geldi. Cambridge sakinlerinden Müslüman olmayanlar da çok beğendikleri bu proje için bağışta bulundu.

Cambridge Üniversitesi talebesi Baraka Khan kansere yenik düşerek bu dünyaya veda etmeden önce cami için bizzat düzenlediği kampanyalar ile 200 bin sterlinden fazla para topladı. 2011’de kurulan Cambridge İslam Sanatı (Cambridge Islamic Art) merkezi, dünyanın dört bir tarafından cömert sanatkârların bağışlarıyla kendilerine ulaşan İslam sanatı eserlerini açık artırmayla satarak bütçeye katkıda bulundu. Bağışta bulunan sanatçılar arasında Türkiye’den Efdaluddin Kılıç, Hasan Çelebi, Ayten Tiryaki, Gülnihal Küpeli, Fatma Özçay, Osman Özçay, Muhammet Mağ, Aynur Elif Aydın, Seyit Ahmet Depeler gibi sanatçılar da vardı.

Caminin Cambridge Belediyesi Planlama Kurulu tarafından 2012 yılında onaylanan projesi “yüksek kalitede tasarlanmış, yerel şartlara tamamıyla uyum sağlayan, asri ve ilgi çekici bir mimari tasarım” ifadeleriyle iltifat buldu.

Daha önce mevcut olan mescidin Cambridge Müslümanları için yetersiz gelmesi nedeniyle inşa edilen Cambridge Merkez Camii, eski mescit ile aynı cadde üzerinde fakat şehrin daha sakin bir bölümünde yer alıyor.

Muhit sakinleri tarafından heyecanla beklenen cami, şehir için de bir övünç kaynağı teşkil ediyor. Bodrum katının tamamıyla otopark yapılması ve bahçesinde bisiklet park yerleri tahsis edilmesi suretiyle ibadet esnasında şehrin trafik akışına mâni olmamaya çalışıldı.

Maksimum üç kat seviyesinde yüksekliği, ölçek ve düzen olarak çevre imar yapısı ile gayet uyumlu. Etrafına dikilen yirmi selvi ağacı ve yeşil çehresi ile viktoryan sıralı yapıları içerisinde âdeta bir vaha görünümünü taşıyan caminin cephesinde yine çevrede aşina olunan tuğlalar kullanıldı.

Cambridge’e özgü bir sarı renkte olan bu tuğlaların üzerine bordo tuğlayla İhlas suresinin birinci ayet-i kerimesi kufi hat ile tüm cepheye nakşedildi. Bahçede ise yapısal ve yumuşak peyzaj düzenlemeleri mevcut. Caminin içi bey ve hanım olmak üzere bin kişilik cemaat kapasitesine sahip.

Caminin kendisine mahsus abdesthane, sınıf, çocuk bölümü ve morgu dışında gerek Müslümanların gerekse Müslüman olmayanların kendisinden istifade edebileceği başka sosyal alanlar da tanzim edilmiş. Camide kullanılan ahşaplar İsviçre’de işlenmiş İskandinavya ağaçları.

• Fayanslar Türkiye’den Çanakkale Seramik tarafından hediye edildi. Mermerler ise İspanya’dan getirtildi.

Kuzey İrlanda’dan fırtınalı İrlanda Denizi’ni aşarak gelen, kadın ve erkek cemaat mahallini ayıran meşe paravanlar cami cemaatinin muhtelif yaklaşımları göz önünde bulundurularak farklı yüksekliklerde tanzim edildi.

Ulaşımı yürüyerek dahi hayli kolay olan caminin hemen önünde otobüs durağı bulunmakta. Cami girişinde herhangi bir basamağın bulunmaması, bahçeye serpiştirilmiş birkaç bank her sağlık durumundan insanın camiye ulaşımını kolaylaştırıyor.

Abdülhakim Murad’ın ifadesiyle

İslam medeniyeti, Allah’ın nimetlerini küçümsemek manasına gelmesi nedeniyle israfın tamamen karşısında bir tutum sergiler.

Bu ilkeden hareketle cami inşaatında çevre konusunda öncü bir tutum sergilenmiş.

Nitekim Cambridge Merkez Camii Avrupa’nın hakiki çevre dostu ilk camisi olarak kabul edilmektedir.

Başta Cambridge olmak üzere İngiltere’deki Müslüman toplumu için önemli bir boşluğu dolduran cami, çevreye zarar vermeyen malzemeden ve mevcut kaynaklar en verimli şekilde kullanılmak üzere tanzim ve inşa edilmiş.

• Camide karbon salınımı yok. Tavandan açılmış pencereler ile gün ışığından istifade ile aydınlatılarak elektrik tasarrufu sağlanıyor.

Yağmur suyunu biriktirip arıtarak kullanıma sunan bir sisteme, çatısında havalandırma için kullanılan elektriği dahi üreten solar panellere ve hava ısısını enerjiye dönüştüren hava kaynaklı ısı pompalarına sahip.

Bu müstesna özellikleri Cambridge Merkez Camii’ni İslam medeniyetinin bir vitrini olmasının yanında çevre dostu yapısıyla diğer büyük mimari yapılar için bir ilham kaynağı hâline getirmektedir.