Suriye'deki Baas rejiminin Suriye'deki son firavunu: Beşşar Esed

Suriye’de 27 Kasım'da rejim karşıtı silahlı gruplar ile Devlet Başkanı Beşşar Esed rejimi arasında çatışmalar yoğunlaştı.

Gruplar, 30 Kasım-7 Aralık arasında Halep, İdlib, Hama ve Humus gibi en büyük illerde üstünlük kurdu.

Başkent Şam'a 7 Aralık’ta girmeye başlayan gruplara halk kitlelerinin de destek vermesiyle rejim, Şam ve diğer birçok bölgede kontrolü tümüyle kaybederek çöktü, rejim lideri Esed başkentten kaçtı.

61 yıllık kanlı Baas rejimi ve 53 yıllık Esed ailesi iktidarının devrilmesi sonrasında gözler, Arap Sosyalist Baas Partisi ve rejimin son varisi Beşşar Esed döneminde yaşananlara çevrildi.

Suriye'de 61 yıl hâkimiyet kuran Arap Sosyalist Baas Partisi

• Ülkenin 1946'da bağımsızlığını kazanmasının ardından, Ortadoğu'da birçok ülkede "tek sosyalist Arap ülkesi" kurulmasını destekleyen Baas Partisi, 1947'de Suriye'nin başkenti Şam'da kuruldu.

Daha sonra, 1950'lerde Suriye'deki Arap Sosyalist Partisi'yle birleşen parti, "Arap Sosyalist Baas Partisi" olarak siyasî varlığını sürdürdü.

Arap Sosyalist Baas Partisi'nin 1963'te darbe sonucu ülkede yönetimi ele geçirmesinin ardından, genç yaşlardan itibaren partide faaliyet gösteren Beşşar Esed'in babası Hafız Esed, 1970'te parti içi darbeyle iktidara gelerek 1971'de ülkenin devlet başkanı oldu.

• Hafız Esed'in iktidara gelmesinin ardından ülkede baskıcı dönem başladı. Hama Katliamı, Arap Sosyalist Baas Partisi'nin kanlı bir iktidar olduğunu gözler önüne serdi.

Hafız Esed'in kardeşi Rıfat Esed komutanlığındaki özel kuvvetler, 2 Şubat 1982'de ülkenin orta kesimindeki Hama ilindeki Müslüman Kardeşler Teşkilatı'nın rejime karşı başlattığı ayaklanmayı bastırmak için şehri kuşattı.

Dönemin rejim güçleri, önce havadan bombardıman yapılan Hama'da daha sonra topçu atışları ve toplu idamlarla 27 günde on binlerce kişiyi katletti.

• Suriye İnsan Hakları Ağı'nın (SNHR) raporuna göre, Hama il merkezinde 2-28 Şubat 1982'de yapılan katliamda en az 30 bin sivil can verdi, alıkonan en az 17 bin sivilden haber alınamadı.

Humus'taki Tedmur (Palmira) Hapishanesi'ne götürüldükleri düşünülen ve daha sonra haber alınmayan kişilerin aileleri, yakınlarının katledildiğini düşünüyor.

SNHR'nin raporuna göre, rejim güçlerinin havadan ve karadan düzenlediği saldırılar ve bombalamalarda El-Asida, Es Sehhane, El-Kilayniyye, Ez Zenbak, El-Hayriyya ve El Başuriyye gibi semtler yoğun şekilde hedef alınırken, kent merkezinin yaklaşık üçte biri yerle bir oldu.

Katliamda 88 cami, 3 kilise ve çok sayıda tarihî eser de tahrip edildi.

İsviçre Federal Savcılığı, 12 Mart'ta, eski Suriye Cumhurbaşkanı Yardımcısı ve Suriye ordusunun eski subaylarından Rıfat Esed hakkında Federal Ceza Mahkemesi'ne savaş suçları ve insanlığa karşı işlenen suçlarla ilgili suç duyurusunda bulunulduğunu ve "savaş suçu ve insanlığa karşı suçlardan" yargılanacağını duyurmuştu.

Kazara Başbakan

Suriye'de 11 Eylül 1965'te doğan Beşşar Esed, 1988'de Şam Üniversitesi Tıp Fakültesi'nden mezun olmasının ardından Suriye ordusunda doktor olarak görev aldı.

Daha sonra, 1992'de İngiltere'nin başkenti Londra'da oftalmoloji alanında uzmanlık eğitimi almaya başlayan Esed, babasının ardından ülkenin başına geçmesi beklenen ağabeyi Basil Esed'in 1994'te trafik kazası sonucu hayatını kaybetmesiyle Suriye'ye döndü.

Genç Esed, Suriye'yi otuz yıl boyunca yöneten ve azınlıktaki Alevî nüfusunu önemli siyasî, sosyal ve askerî görevlere taşımaya yardımcı olan bir Sovyet müttefiki olan babasının gölgesinde büyüdü

Dönüşünün ardından bir askerî akademide eğitim almaya başlayan Beşşar Esed, babasının ölümüne kadar ülkenin yönetimine hazırlandı.

• Hafız Esed'in 10 Haziran 2000'de ölümünün ardından mecliste, ülkede devlet başkan olmak için 40 yaşını doldurma zorunluluğunu 34 yaşına indiren yasa tasarısı kabul edildi. Böylece, Beşşar Esed, Devlet Başkanlığı referandumunda muhalefetsiz bir seçimle yüzde 97 oy alarak iktidara geldi.

Esed aynı yıl, İngiltere'de tanıştığı Esma Ahras ile evlendi.

Esed’in iktidara gelmesinin ardından, Suriye'de başlayan, "Şam Baharı" olarak adlandırılan demokratikleşme, insan hakları ve ifade özgürlüğü alanlarında başlayan açılım dönemi Şubat 2001'de sona erdi.

"Şam Baharı"nın sona ermesiyle Suriye, dış politika sorunlarını da öne sürerek siyasî reformlardan uzaklaştı.

Ülkede demokrasi ve reform talep eden çok sayıda muhalif Ekim 2005'te "Şam Deklarasyonu"nu imzaladı. Ancak bu muhaliflerin bir kısmı daha sonra hapse girdi, bir kısmı da ülkeyi terk etmek zorunda kaldı.

İç savaş

Ortadoğu'daki "Arap Baharı" dalgasının Suriye'ye de sıçraması üzerine Dera'da başlayan gösteriler 16 Mart 2011'den itibaren ülke geneline yayıldı. Suriye rejimi, daha özgür ve demokratik bir Suriye talep eden halkı "ülkenin barış ve istikrarını bozmayı amaçlayan teröristler" olarak niteledi ve bu talepleri aşırı şiddet kullanarak bastırmaya başladı.

• Arap Baharı'nın sonucunda rejim güçlerinin muhalefeti kanlı yumrukla sindirmeye çalışmasıyla patlak veren iç savaşta 2011'den bu yana yüz binlerce Suriyeli hayatını kaybetti, milyonlarca kişi yerinden oldu veya komşu ülkelere sığındı.

2013'te BM silah müfettişleri Suriye'de sinir gazı kullanımına dair "ezici ve tartışmasız" kanıtlar sundular. Dönemin BM Genel Sekreteri Ban Ki-moon, raporda anlatılan ve Şam banliyölerinden Guta'da gerçekleşen 21 Ağustos 2013 tarihindeki saldırısını "21. yüzyıldaki en kötü kitle imha silahı kullanımı" olarak niteledi.

Esed ise, her yedi yılda bir "ezici çoğunlukla" yeniden seçildi; son olarak 2021'de ABD, İngiltere, Fransa, Almanya ve İtalya'nın "hileli seçim" olarak nitelendirdiği bir seçimde seçildi.

Muhalefeti "terörizmle" suçladı

Esed, Suriye toplumunun taleplerine yanıt vermesi yönündeki çağrılara rağmen muhalefeti kriminalize etmekten ve ihanetle suçlamaktan vazgeçmedi.

Beşşar Esed, "Biz efendilerle görüşürüz, kullarla değil" ve "muhalif ve muvafık kesimlerle görüşmeler sadece dahilde olur" sözleriyle ülke dışındaki muhalif hareketlerle görüşmeye açık olmadığını söyledi.

• Rejimin, patlak veren iç savaş boyunca çok sayıda insan hakları suçu işleyip, muhalifleri kaybetme, sürgün ve kimyasal silah kullanımı uluslararası insan hakları kuruluşlarının raporlarına yansıdı.

Uluslararası insan hakları grupları, Suriye'de hükümete ait gözaltı merkezlerinde işkence ve yargısız infazların yaygın olduğunu ifade etti.

Suriye savaşı yaklaşık yarım milyon insanın ölümüne ve ülkenin savaş öncesi 23 milyonluk nüfusunun yarısının yerinden edilmesine neden oldu. İç savaşta milyonlarca Suriyeli sınırı geçerek Ürdün, Türkiye, Irak ve Lübnan'a sığındı, bir kısmı da farklı şekillerde Avrupa'ya kaçtı.

İtidal çağrılarına kulak tıkadı

Esad'ın güçleri, 13 yıllık savaş boyunca sivillere karşı ağır insan hakları ihlalleri ve vahşi saldırılarla suçlandı, bunlara kendi halkına karşı kimyasal silah kullanımı da dahil. Savaşın başlangıcında Amerika Birleşik Devletleri, Ürdün, Türkiye ve Avrupa Birliği, Esed'in istifa etmesi çağrısında bulundu.

• Batı'nın ağır yaptırımlarına maruz kalan ve uluslararası alanda izole edilen rejim, güçlü müttefikleri Rusya ve İran'ın desteği ve muhalefete karşı acımasız bir kampanya sayesinde şimdiye kadar iktidarda kalmayı başardı ve normalleşme çağrılarına da uzun yıllar yanıt vermedi.

Rejim, Batı'nın ağır yaptırımlarına maruz kalırken, bölge ülkeleri son dönemde Esed rejimiyle ilişkileri yeniden normalleştirmeye başladı. Arap Birliği geçen yıl Suriye'yi yeniden üyeliğe kabul ederken Suudi Arabistan mayısta 12 yılın ardından Suriye'ye ilk büyükelçisini atadı.

Esed tiranlığının çöküşü

Aralık ayının son haftasında başlayan 12 gün gibi kısa bir sürede muhalif militanların dünyayı şaşırtan hızlı saldırısının ardından Suriye ordu komutanlığı, Pazar günü erken saatlerde subaylara, Devlet Başkanı Beşar Esed'ın 24 yıllık yönetiminin sona erdiğini bildirdi.

Rejimin çöküşüyle ülkesinden kaçan Beşşar Esed'in nereye gittiği bir süre bilinmezliği koruruken, Rus Interfax haber ajansı, görevinden ayrılan Suriye Devlet Başkanı Beşar Esed ve ailesinin Moskova'ya geldiğini ve Rusya'nın onlara "insanî gerekçelerle" sığınma hakkı verdiğini belirtti.