Sudan'da durdurulamayan savaş ve sonuç vermeyen müzakereleri
Birleşmiş Milletler'e göre dünyanın en büyük yerinden edilme ve açlık krizine sebep olan Sudan'daki savaşın siviller üzerindeki yıkıcı etkisi, her geçen gün artıyor. Bir yılı aşkın bir süredir devam eden savaşın sonlandırılması için Cidde'den Manama'ya, Cibuti'den Kampala'ya birçok şehrin ev sahipliğinde yapılan görüşmeler ise sonuçsuz kaldı.
Sudan'da 30 yıl süren Ömer el-Beşir iktidarının halk ayaklanmasıyla devrilmesi sonrası sivillerin katılımıyla oluşturulan hükümete karşı ortak darbe yapan ordu ve HDK arasındaki güç mücadelesi 16 aydır devam ediyor.
15 Nisan 2023’te başlayan ve Sudan'ın çoğu eyaletinde devam eden savaşta ordu, kuzey ve doğudaki eyaletlerde hâkimiyetini sürdürürken HDK'nin, batı ve güney eyaletlerinde etkili olduğu görülüyor.
Dünyanın en büyük yerinden edilme ve açlık krizine sebep olan Sudan'daki savaşın siviller üzerindeki yıkıcı etkisi ise her geçen gün artıyor.
- Birleşmiş Milletler’e göre, Sudan'daki insanî durum "trajik" bir noktaya ulaştı. Savaş nedeniyle 18 binden fazla kişi hayatını kaybetti, 10 milyondan fazla kişi yerinden edildi.
Uzaması durumunda komşu ülkeleri ve bölgeyi olumsuz etkileyecek olan savaşın bitmesi için uluslararası ve bölgesel aktörler, çözüm girişimleri sunuyor.
Sonuçsuz kalan müzakere süreçleri
Cidde Bildirgesi
Sudan'da ordu ile HDK arasında Suudi Arabistan'ın Cidde şehrinde ABD, Suudi Arabistan arabuluculuğunda yürütülen görüşmeler sonucu 11 Mayıs 2023'te "Cidde Bildirgesi" imzalanarak çatışmaların durdurulması için bir çerçeve oluşturuldu.
Sudan ordusu, HDK'nin ateşkes ihlallerine tepki olarak 31 Mayıs 2023'te ateşkes görüşmelerinden çekildi.
Haziran 2023'te gerçekleştirilen müzakere turu, HDK'nin yerleşim yerlerinden ve kamu kurumlarından çekilmeyi reddetmesi üzerine ordunun müzakere masasından ayrılmasıyla sonuçlandı. Buna karşılık da HDK, orduyu Cidde görüşmelerini engellemeye çalışmak ve askerî çözüme sığınmakla suçladı.
Ordu, Temmuz 2023'te yeniden müzakere sürecine dönme kararı aldı. Ordu, benzer gerekçelerle bir kez daha müzakerelerden çekildi ancak Ekim 2023'te Cidde'ye geri döndü.
Taraflar, barış müzakereleri kapsamında 7 Kasım 2023'te Cidde'de yeniden bir araya geldi. Bu kez de somut adım atılamadı ve görüşmeler, 3 Aralık 2023'te çıkmaza girip süresiz ertelendi.
IGAD'ın çabaları
Doğu Afrika'da Hükümetlerarası Kalkınma Otoritesi (IGAD), Sudan'daki krizin görüşülmesi amacıyla 9 Aralık 2023'te Cibuti'de olağanüstü toplandı.
Toplantının sonuç bildirisinde, Egemenlik Konseyi Başkanı ve Ordu Komutanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan'ın, koşulsuz ateşkes ve çatışmanın siyasî diyalog yoluyla çözülmesi konusundaki kararlılığına dikkat çekilirken HDK Komutanı Muhammed Hamdan Dagalu'nun, IGAD'ın Burhan ile birebir görüşme yapması teklifini kabul ettiği aktarıldı.
Sudan Dışişleri Bakanlığı, 11 Aralık 2023'te, IGAD'ın Sudan'la ilgili düzenlenen olağanüstü zirvenin sonuç bildirisini kabul etmediğini bildirdi.
Dışişleri Bakanlığının açıklamasında, Burhan'ın, "isyan lideriyle" (HDK Komutanı) görüşmeyi kabul ettiği ancak böyle bir görüşmenin kalıcı ateşkesin sağlanması ve "isyancıların" başkentten çıkmasının ardından mümkün olabileceğini söylediği belirtildi.
IGAD, Burhan ve Dagalu'yu görüştürmek için 28 Aralık 2023'ü belirledi. İki taraftan da katılma onay geldikten sonra IGAD, görüşmeyi "teknik sebeplerden dolayı" erteledi.
IGAD liderleri, 18 Ocak'ta, Uganda'nın başkenti Kampala'da toplanma kararı aldı. Bu zirveye Sudan Egemenlik Konseyi Başkanı Burhan ile HDK Komutanı Dagalu da davet edildi.
Sudan hükümeti, 28 Aralık 2023'te yapılması öngörülen görüşmenin "ikna edici olmayan gerekçelerle" iptal edildiğini vurgulayarak Sudan'da yaşananların bir "iç mesele" olduğunu ve bölgesel girişimlere tepkilerinin, Sudan sorununun Sudanlılar tarafından çözülmesi yönünde olduğunu kaydetti.
Manama süreci
Şubat ayında da ordu ve HDK'nin üst düzey yetkilileri, Bahreyn'in başkenti Manama'da bir araya gelerek gizli görüşmeler yaptı.
Ordu Komutan Yardımcısı Şemseddin el-Kebbaşi ile HDK 2. Komutanı Abdurrahim Dagalu, "Sudan krizine kapsamlı bir çözüm için ilkeler ve temeller belgesi" adlı bir anlaşma imzaladı.
Bu süreç de açığa çıkınca askıya alınıp varılan anlaşmalar yerine getirilmedi.
Cenevre görüşmeleri
ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, 23 Temmuz'da, Sudan ordusu ve HDK'yi ateşkes müzakereleri için 14 Ağustos'ta İsviçre'ye davet ettiğini bildirdi.
- Blinken, Cidde müzakere sürecinin önemine ve devam ettirilmesi gerektiğine işaret ederek müzakerelerin ABD ve Suudi Arabistan tarafından yürütüleceğini belirtti.
- Afrika Birliği, Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri ve BM'nin gözlemci olarak katılacağı bilgisini paylaşan Blinken, taraflara görüşmelere katılma ve olumlu yaklaşma çağrısında bulundu.
Blinken, görüşmelerin çatışmayı sonlandırma, insanî yardım erişimini sağlama ve denetleme mekanizmasının kurulmasını amaçladığını ancak genel siyasî meseleleri ele almayacağını kaydetti.
HDK, görüşmelere katılacağını belirtirken Sudan hükümeti bütün çözüm girişimlerine açık olduklarını ifade etti ancak bazı endişeleri olduğunu ve bu endişeleri gidermek için ABD ile ön görüşme yapılmasını talep etti.
Sudan ile ABD arasında 9 Ağustos'ta Cidde'de istişare toplantısı düzenledi ancak toplantıda anlaşmaya varılmadı.
Sudan hükümeti, yeni platforma gerek olmadığı, BAE'nin gözlemci olarak bu görüşmelere katılmama isteği gibi gerekçelerle Cenevre müzakerelerine itiraz etti.
Cidde'de geçen yıl varılan anlaşmalara bağlı kalınması gerektiğini ifade eden Sudan hükümeti, ABD'nin "isyancı milislerini (HDK)" Cidde Bildirgesi'ni uygulamaya zorlama konusunda kararlı olmadığını savundu.
Hükümet, ABD'nin BAE'nin toplantıya gözlemci olarak katılması konusundaki ısrar ettiğini belirterek yeni bir platform kurulmasına gerekçe sunmadığını aktardı.
Sudan hükümeti, Cenevre Müzakereleri'ne katılıp katılmayacağı konusunda açıklama yapmadı.