Somali seçimlere hazırlanıyor

Somali, 1991’de yaşanan ve merkezi hükümetin çökmesi ile sonuçlanan siyasi kriz sonrasında federal yapıda yeni seçimlere hazırlanıyor.13 yıllık siyasi istikrarsızlığın ardından 2004 yılında başlayan federalleşme süreci, 2012yılında tamamlandı ve o tarihten itibaren iktidara gelen cumhurbaşkanlarından hiçbiri ikinci defa seçilemedi. Ancaksiyasi analistler tarafından, 2017’de seçilen Cumhurbaşkanı Muhammed Abdullah Fermacu’nun Ekim 2021'de yapılacak seçimlerde ikinci defa seçilebileceği düşünülüyor. Ekim 2021’de yapılacak seçimleri Somali için farklı ve önemli kılan nokta da işte burası.

• Somali'de her dört yılda bir yapılan parlamento, üst meclis ve cumhurbaşkanlığı seçimleri siyasi aktörler arasında yaşanan çatışmalar yüzünden ertelendi. Aktörler arasındaki uzun siyasi krizlerin ardından 2021 Haziran’da seçim kararı alınmış ve süreç başlamıştı. Önümüzdeki ekim ayında yapılacak parlamento ve senato seçimlerinin ardından, taraflar mecliste cumhurbaşkanını seçmek için bir araya gelecek.

Peki, Somali’de seçim sistemi nasıl çalışıyor? Somali’de yapılan parlamento, senato ve ardından cumhurbaşkanı secimleri, ancak çağdaş teorilerden “güç paylaşımı” kavramı ile anlaşılabilir. Mevcut sistemde Somali halkı doğrudan sandıklara gidip oy kullanamıyor, ancak mensup oldukları kabileler ile siyaset sahnesinde söz söyleme hakkına sahip olabiliyorlar. Devlet, güç paylaşımında en önemli paya sahip dört büyük kabileye ek olarak azınlık kabul edilen diğer kabileler ile siyaset mekanizmasını inşa ediyor. Somali’de kabileler; ekonomik ve siyasi güçleri, nüfusları ve sahip oldukları bölgeye göre küçük ya da büyük olarak ayrılmış durumda. Önce her kabile kendi halkı içerisinden delegeler seçiyor, ardından delegeler de mecliste bulunan parlamenterleri seçiyor. 135 klan liderinin seçtiği 27 bin 775 delege, 275 milletvekilini seçiyor ve eyalet meclislerinin seçtiği 54 senatör, seçimin ardından cumhurbaşkanını belirlemek için bir araya geliyor.

• 2017’de seçilen Cumhurbaşkanı Muhammed Abdullah Fermacu, seçimlerin ardından, seçim kanununu değiştirmek ve “bir kişi bir oy” ilkesini getirmek için ciddi bir çaba ortaya koydu. Gerek muhalefet aktörlerinin karşı duruşları gerekse de süreç içerisinde yaşanan diğer aksaklıklar sebebiyle “bir kişi bir oy” kampanyası başarılı olamadı ve kabileler üzerinden işleyen sistem değiştirilemedi. İşte şimdi yeni Somali seçimlerine de bu şartlar altında gidiliyor.

Fermacu rejimi, merkezi hükümeti güçlendirmeye ve bir dış politika oluşturmaya çalışırken, Puntland ve Jubaland gibi bazı federal üye devletler, dışişleri kararlarını istişare etmeyi talep ederken, merkezi hükümetin tek başına dış politikaya karar veremeyeceğini vurguladı. Ve bu durum siyasi çatışmalara yol açtı. Fermacu yönetimi merkezi hükümeti güçlendirmek ve “bir kişi bir oy” ilkesini gerçekleştirmek için Şubat 2021’de parlamentodan, görev süresini 2 yıl daha uzatan kararı geçirmişti. Hükümetin bu hamlesi ise mevcut siyasi kriz ortamında bardağı taşıran son damla oldu ve Fermacu geri adım atmak zorunda kaldı.

Muhammed Abdullah Fermacu, cumhurbaşkanlığı döneminde Başbakan Muhammed Hüseyin Roble'ı seçimleri yürütmek ve güvenliği sağlamakla görevlendirdi. Fermacu’nun bu görevlendirmesi, diğer siyasi partiler ve federal üye devletler tarafından büyük ölçüde memnuniyetle karşılandı. Süreç uluslararası aktörlerin de dahil olması ile birlikte çözüldü ve Başbakan Muhammed Hüseyin Roble ve eyaletlerin de ortak kararı ile Haziran 2021’de seçim kararı alındı. Tüm bu şartlar birlikte düşünüldüğünde, yeni yapılacak seçimlerin bir anlamda federal devletlerle merkezi hükümet arasında bir güç çekişmesine de sahne olacağı kolaylıkla söylenebilir.

• Merkezi hükümetin çöküşünden sonra Somali siyasi kültürü, cumhurbaşkanlığına yeniden aday olan hiç kimsenin yeniden seçilmediğini gösteriyor. Başkan Fermacu ise merkezi hükümetin çöküşünden sonra ortaya çıkan siyasi kültürü kırmaya ve yeniden seçilmeye çalışıyor. Somalili seçim analistleri de bir yandan Fermacu'nun istatistiklere göre, 10 Ekim 2021 başkanlık seçimlerini önde götürdüğünü ve hala muhalefet adaylarının önünde olduğunu iddia etmeye devam ediyor. Merkezi hükümetin güçlü bir yapıya kavuşmasını isteyen Fermacu'nun, Güneybatı Eyaleti (Southwest State), Hirshabelle Eyaleti, Galmudug Eyaleti’nin parlamentolarında en fazla sayıyı kazanacağı, federal devletlerin güçlü yapısını sürdürmesini talep eden muhalefet adaylarının ise Jubaland ve Puntland'da sandalyelerin çoğunluğunu alacağı tahmin ediliyor.

Mevcut şartlar içerisinde, Somali'deki seçimlerin analiz edilmesi son derece zor. Siyasi süreç istikralı ülkelerde olduğu gibi kurumlara değil, kişisel çıkarlara bağlı olduğu için her an her şey değişebilir.

Somali’deki kurumların zayıflığı nedeniyle çözümsüz kalan siyasi anlaşmazlıklar, uluslararası topluma Somali'deki seçimlerin yürütülmesinde çok önemli bir alan açıyor. Uluslararası aktörler siyasi anlaşmazlıkların çözümünde verdikleri siyasal ve finansal destek ile bir anlamda sürece olumlu katkı sağlamış oluyor.

Sonuç olarak; Somali gibi iç savaş yaşamış ülkelerde, politikacılar, demokratik deneyime sahip olmamasına rağmen, demokratik kurumlara saygı göstermek ve periyodik seçimler ile siyasi aktörleri, siyasi ofisleri barışçıl bir şekilde ele geçirmeye teşvik etmeli. Bu nedenle seçilecek cumhurbaşkanından, her şeyden önce iç savaşa yol açabilecek tüm siyasi anlaşmazlıkları önlemek ve çözmek için hükümetin kurumlarını güçlendirmesi bekleniyor.