Reisi'nin ölümünün ardından İran, cumhurbaşkanlığı seçimlerine hazırlanıyor

İran'da Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin 19 Mayıs'ta helikopter kazasında hayatını kaybetmesinden bir hafta sonra başlatılan seçim süreci kapsamında 4'ü kadın olmak üzere büyük bir çoğunluğu muhafazakar 80 isim adaylık başvurusunda bulunurken söylemlerde ülkedeki geçim sıkıntısı ve ekonomik sorunlar öne çıktı.

• Başvuru süresi dün sona ererken seçim için 46'sı muhafazakar, 16'sı bağımsız, 13'ü reformist, 3'ü ılımlı muhafazakar ve 2'si de Bahar hareketi (Ahmedinejad grubu) olmak üzere 80 isim aday adayı oldu.

Reformist kanat ise seçimde ortak bir aday belirlemedi.

Hâlihazırdaki hükümetten 5 kişi ve 4 eski kadın milletvekili başvuru yaptı

Adaylık başvurusu yapanların arasında 1 Meclis Başkanı, 1 Cumhurbaşkanı Yardımcısı, 3 mevcut bakan, 1 Meclis Başkan Vekili, 1 eski cumhurbaşkanı, bir eski meclis başkanı, 13 eski bakan, 4 kadın aday da bulunuyor. Aday adaylarının büyük çoğunluğunu ise eski ve mevcut milletvekilleri oluşturuyor.

Mevcut hükümetten Kültür ve İslami İrşad Bakanı Muhammed Mehdi İsmaili, Yol ve Şehircilik Bakanı Mehrdad Bezrpaş, Çalışma ve Sosyal Refah Bakanı Sovlet Murtezevi, Cumhurbaşkanı Yardımcısı Emir Hüseyin Kadızade Haşimi, Bütçe ve Planlama Kurumu Başkanı Davud Menzur ile Meclis Başkanı Muhammed Bakır Kalibaf adaylık için kayıt yaptırdı.

Zohre Elahiyan, Hamide Zerabadi, Hacer Çınarani ve Refet Beyat olmak üzere 4 kadın siyasetçi de adaylık başvurusunda bulundu.

• Kayıt işlemleri tamamlandıktan sonra basına konuşan tüm adayların neredeyse hepsi ülkedeki geçim sıkıntısına ve ekonomik sorunlara vurgu yaptı.

Anayasayı Koruyucular Konseyi isimleri belirleyecek

Bundan sonraki süreçte kayıt yapan isimlerin seçime katılmak için "ehliyet" sahibi olup olmadıklarına Anayasayı Koruyucular Konseyi'ne bağlı Denetleme Heyeti 7 gün içinde karar verecek.

Konsey; Cumhurbaşkanlığı, İran Meclisi ve Uzmanlar Meclisi seçimlerine katılacak aday adaylarını, Anayasa'ya göre, "rejimin değerlerine bağlılıkları" yönünden değerlendiriyor

Konseyin, 11 Haziran'da seçime katılacak isimleri açıklamasının ardından adayların kampanya süreci başlayacak.

Öne çıkan adaylar

Adaylık başvurusu yapanlar arasında en dikkati çeken isimler Eski Meclis Başkanı Ali Laricani, eski Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi Genel Sekreteri Said Celili, eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad, Meclis Başkanı Kalibaf, eski Cumhurbaşkanı Yardımcısı İshak Cihangiri oldu.

• Anayasayı Koruyucular Konseyi, önceki seçimlerde Laricani, Ahmedinejad, Cihangiri gibi isimlere adaylık izni vermemişti.

Adaylık iznini bu kez alması halinde seçimin ılımlı muhafazakar Laricani ve muhafazakar Meclis Başkanı Kalibaf ya da Laricani ile muhafazakar Celili rekabetine sahne olacağı öngörülüyor. Buna karşılık seçim rekabeti Konseyin kimlerin adaylığına onay vereceğine bağlı.

Celili ve Kalibaf'ın muhafazakar kanadı temsil eden isim olarak görülürken, Laricani ve Cihangiri'nin de reformistlerin desteğini alacağı düşünülüyor.

Ahmedinejad'ın adaylığına izin verilmesi dengeleri değiştirebilir

Ahmedinejad’ın halk arasında ciddi bir kitlesi olduğu için adaylık iznini alması durumunda dengelerin değişeceği tahmin ediliyor ancak ülke medyasında bu seçim sürecinde de Konseyin, Ahmedinejad'ı yeniden veto edeceği görüşü öne çıkıyor.

Devrim Muhafızları Ordusu'na yakınlığıyla bilinen yarı resmî Tesnim Haber Ajansı, Ahmedinejad'ın adaylığını açıklamasının ardından yayınladığı bir haberinde, eski Cumhurbaşkanının adaylığının çok büyük ihtimalle veto edileceğini yazdı. Tesnim, Ahmedinejad'ın "devrimin temel ilkelerine" bağlı kalmadığını iddia etti.

Ali Laricani

İran'da 2008-2020 yıllarında 12 yıl Meclis Başkanı olarak görev yapan 66 yaşındaki Ali Laricani, ılımlı muhafazakar kimliğiyle tanınıyor.

Meclis Başkanlığı, Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi Sekreterliği, Kültür ve İslami İrşad Bakanlığı ve İran Radyo ve Televizyon Kurumu Başkanlığı gibi görevlerde bulunan Laricani'nin, 2021'deki seçimlerde yaptığı adaylık başvurusu Anayasayı Koruyucular Konseyi tarafından veto edilmişti. Konsey, veto nedenini şu ana kadar açıklamadı.

Buna karşılık ülke basınında 26 Mayıs'ta yer alan haberlerde, Laricani'nin bu kez Hamaney'den adaylık iznini aldığı iddia edilmişti. Adaylık başvurusunun kabul edilmesi halinde Laricani'nin, cumhurbaşkanlığı seçimlerinin en güçlü adaylarından biri olabileceği değerlendirmeleri yapılıyor.

Laricani, kayıt işlemleri sonrası yaptığı açıklamada, "şeffaflık" ve "özgürlük" vurgusu yaptı.

"İnsanların her işine müdahale eden hantal bir hükümetle kesinlikle bir yere varamayız." ifadelerini kullanan Laricani, yaptırımlar meselesinin çözülmesinin de İran için diplomasinin öncelikleri arasında yer alacağını söyledi.

Said Celili

Muhafazakar kimliğiyle bilinen 58 yaşındaki Said Celili, eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad döneminde 2007-2013 yıllarında Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi Sekreterliği görevinde bulundu. Celili aynı dönemde İran'ın nükleer görüşmelerinde Başmüzakereci olarak görev yaptı.

Celili'nin Meclisteki gücü ve muhafazakarlar içindeki etkinliği kendisini aday olması halinde cumhurbaşkanlığına taşıyabilecek durumda ancak kendisinin katı görüşleriyle tanınmasının ise oy potansiyelini azalttığı yorumları yapılıyor. Celili, 2021'deki seçimlerde aday olmuş ancak daha sonra İbrahim Reisi lehinde adaylıktan çekilmişti.

Halihazırda İran lideri Ayetullah Ali Hamaney'in Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi'ndeki temsilcisi Celili, kayıt işlemleri sonrası yaptığı konuşmada, göreve gelmesi halinde odak noktasının "hizmet, dürüstlük, verimlilik ve adalet" olacağını ve Reisi hükümetinin politikalarını devam ettireceklerini söyledi.

Celili, "İran artık büyük güçlerle eşit kabul edilmektedir. Artık, tek tek tüm İran halkının ülkenin kalkınmasında rol oynamasının vaktidir." ifadesini kullandı.

Mahmud Ahmedinejad

Cumhurbaşkanı seçilmeden önceki dönemde, 2003-2005 arasında Tahran Belediye Başkanlığı yapan 67 yaşındaki Ahmedinejad, Haziran 2005-2013 arasında iki dönem ülkenin altıncı Cumhurbaşkanı olarak görev yaptı.

Görev yaptığı süreçte özellikle ülkedeki dar gelirli ve yoksul kesimlere yönelik destekleyici politikalar izleyen Ahmedinejad, halka doğrudan para yardımı uygulamasını ve bazı alanlarda sübvansiyonlar başlattı.

Dış politika konusunda ise görev yaptığı süre boyunca "şahin" politikalar izleyen Ahmedinejad, özellikle ülkesinin nükleer ve savunma alanındaki konularda Batılı ülkelere karşı "tavizsiz duruş" sergiledi.

Ahmedinejad, cumhurbaşkanlığının ikinci döneminde ülke yönetimiyle anlaşmazlıklar yaşadı. 2013 yılında görevinin sona ermesinin ardından, kadroları tasfiye edildi daha sonra kendisine yakın isimler aleyhinde soruşturmalar ve tutuklamalar yapıldı.

Ahmedinejad, bu süreçte İran lideri Hamaney, dönemin Yargı Erki Başkanı Sadık Amuli Laricani ile kardeşi dönemin Meclis Başkanı Ali Laricani'yi hedef alan açıklamalar yapmaya başladı. Özellikle Laricani kardeşleri hedef alan Ahmedinejad, 10 yıl boyunca yargıyı yöneten Sadık Laricani'yi yargıdaki yolsuzlukların başında yer almakla suçladı.

Kendi döneminde özgürlükleri kısıtladığı noktasında eleştirilen Ahmedinejad'ın bu süreçte özgürlükleri savunan söylemlerde bulunması dikkati çekti.

Ahmedinejad, 2017'de eski Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'ye karşı aday olmak istedi ancak adaylığı reddedildi. Ahmedinejad'ın, 2021'deki seçimlerde de Reisi'ye karşı aday olma talebi yine Anayasayı Koruyucular Konseyi tarafından veto edildi.

Adaylığının onaylanması halinde güçlü adaylardan biri olabileceği değerlendirilen Ahmedinejad, kayıt işlemleri sonrası düzenlediği basın toplantısında, halkın birçok kesiminden yeniden cumhurbaşkanı olması konusunda gelen istekler sonucunda adaylık başvurusu yaptığını söyledi.

Cumhurbaşkanı olması halinde hükümetinin temel hedefinin ülkedeki yoksulluk sorununu ortadan kaldırmak olacağını belirten Ahmedinejad, "Ülkenin tüm sorunlarının halkın görüşlerinin dikkate alınması, uzmanların deneyimlerinden faydalanılması ve dünyayla yapıcı etkileşime dayalı olarak çözülebileceğine inanıyorum." ifadelerini kullandı.

Muhammed Bakır Kalibaf

Eski Devrim Muhafızları Ordusu Hava Kuvvetleri Komutanı Muhammed Bakır Kalibaf (62) bir dönem İran Emniyet Genel Müdürü olarak görev yaptı.

2005-2017 yıllarında Tahran Belediye Başkanı görevini yürüten Kalibaf, 2005, 2013 ve 2017'de cumhurbaşkanı seçimlerine aday oldu. Kalibaf, 2017'deki seçimde ise helikopter kazasında hayatını kaybeden Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi lehine adaylıktan çekildi.

Mayıs 2020'den bu yana İran Meclis Başkanı olarak görev yapan muhafazakar siyasetçi Kalibaf, seçimin güçlü isimlerinden görünse de Tahran’dan aday olduğu son genel seçimlerde Meclise ancak dördüncü sırada girebildi. Kalibaf'ın oğlu İshak'ın Kanada'da daimi oturum başvurusunda bulunmasının ortaya çıkması ülkede tepkilere yol açmıştı.

Başvurusu sonrasında Ülkenin ilerlemesi ve geleceği konusunda endişeler olduğunu söyleyen Kalibaf, "Halkımızın yardımıyla ülkede önceki yıllardaki gibi bir durgunluk ve kötü yönetim dönemi yaşanmaması için geldim." dedi.

Diğer adaylar gibi ekonomik sorunlara ve ülkedeki geçim sorununa vurgu yapan Kalibaf, şunları ifade etti:

"Eğer halkın alım gücünün azalması, yoksulluk, ayrımcılık, konut fiyatlarında bel büken artışlar, düzensiz otomobil piyasası, internetin durumu ve yaptırımları aşabilmek gibi bugünün sorunlarını çözebileceğime inanmasaydım asla bu yarışa girmezdim."

İshak Cihangiri

Reformistlere yakın politikacılardan İshak Cihangiri (66), eski Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani döneminde 2013-2021 yıllarında Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı olarak görev yaptı.

Cihangiri'nin 2021'deki cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Reisi'ye karşı aday olma talebi Anayasayı Koruyucular Konseyi tarafından veto edildi.

Cihangiri de başvuru sonrasında basına yaptığı açıklamada, "Bugün ülkenin durumu iyi değil. Elde ettiğimiz tüm çeşitli başarılara rağmen kalkınma ve büyümeyi sağlayamadık." dedi.

Ülkede enflasyon, yoksulluk, yolsuzluk ve ayrımcılık gibi sorunlar olduğunu dile getiren Cihangiri, "İran, sistemin tüm unsurları arasında uzlaşı sağlandığı takdirde bu sorunların üstesinden gelebilir. Sorunların ve krizlerin tırmanmasını önlemek için geliyorum." diye konuştu.