Memlûk döneminden İsrail’in yıkımına: Gazze Paşa Sarayı

Memlûk Sultanı Baybars döneminde inşa edilen ve Osmanlı mimarisinden de etkilenmiş olan “Paşa Sarayı” veya “el-Rıdvan” olarak isimlendirilmiş olan saray, Gazze’deki en önemli yapılardan biridir. Memlûk döneminde Gazze ve Şam, bu saraydan yönetiliyordu. Saray, 20. yüzyılın başından itibaren karakol, hapishane ve medrese gibi birçok hizmete ev sahipliği yapmıştır.

2010 yılında müze haline getirilen sarayda Yunan, Roma, Bizans ve İslâmî döneme ait tarihî eserler sergilenmektedir. 2015 yılında ise asıl haline çevirmek amacıyla restorasyon yapılmıştır.

İsrail’in 7 Ekim 2023’te başlayan Gazze bölgesine yönelik saldırılarından tarihî eserler de payını almıştı:

Aralık 2023'te Paşa Sarayı, İsrail uçakları tarafından hedef alındı.

Filistin Hükümeti ise, İsrail’in bu saldırılarının bir dizi tarihî ve arkeolojik alanı hedeflemenin yanı sıra Filistin’in ulusal mirasını işgal ve yok etmek olarak görüyordu.

Paşa Sarayı’nın konumu ve alanı

Paşa Sarayı, Gazze şehrinin doğusundaki eski el-Daraj kasabasında yer almaktadır. Yaklaşık 60 dönümü kapsayan bir alan üzerine inşa edilmişken, İngiliz işgali sırasındaki yıkım çalışmaları sonucunda geniş bahçesi 600 metrekareye indirilmiş, sarayın bahçeleri ve girişlerinin toplam alanı ise tahminen 6 dönüme düşürülmüştür.

Saray bir bahçe ve iki ayrı binadan oluşmaktadır. Binalardan biri yönetim tarafından kullanırken, ikinci bina ise farklı dönemlere ait arkeolojik koleksiyonlara sahip bir müze olarak hizmet vermektedir.

Tarihi

Paşa Sarayı’nın inşası Memlûkler dönemine kadar uzanmaktadır ve tarihî kaynaklara göre, Gazze Valisi Prens Cemaleddin Akuş Şakiki tarafından MS 1260 yılında inşa edilmiştir. Araştırmacılar bunu, sarayın ana girişinde birbirine bakan iki aslandan oluşan özel heykelin varlığından anlıyorlar. O dönemde saray, Temsilciler Sarayı olarak adlandırıyordu.

• Osmanlı hâkimiyeti sırasında, 1530 ve 1681 yılları arasında Gazze ve Filistin'in yönetiminden sorumlu Rıdvan ailesi yönettiği için saray, "Rıdvan Sarayı” olarak adlandırıldı.

Paşa Sarayı İngilizler tarafından işgal edilinceye kadar (1917-1948) Osmanlı hâkimiyetinde Gazze valiliklerinin merkezi olarak kaldı ve sonrasında bir karakol haline getirildi. Bodrum katındaki iki küçük oda hapishaneye çevrilerek birincisini kadınlara, diğerini ise erkeklere ayırdı.

Filistin'in bölünmesinden sonra (1948-1967) Gazze, Mısır yönetimi altına girdi. Saray ise o dönemin kralı Kral Faruk’un kızının ismini alarak"Prenses Faryal" isimli bir okula dönüştürüldü.

23 Temmuz 1952 devriminden sonra ve Cemal Abnünnâsır'ın yönetimi sırasında okulun adı "Fatımatü’z-Zehra" Kız Lisesi olarak değiştirildi ve Filistin yönetimi tarafından önemli bir tarihî yapı olarak kabul edilen bu sarayda 2000 yılına kadar eğitime devam edildi.

Yok edilişi

1917'de İngiliz ve Osmanlı orduları arasında şiddetli bir savaşın kucağında kalan Gazze Paşa Sarayı, Birinci Dünya Savaşı sırasında İngiliz bombalaması sonucu hasar gördü.

Sonrasında, İsrail işgali döneminde ihmal edildi ve hasar gördü. Daha sonra ise 1980’lerde bazı yerleşimciler tarafından kasıtlı bir şekilde yangınlara maruz bırakıldı.

• İşgalci İsrail, Ekim 2023'te başlattığı Gazze'ye yönelik saldırıları sırasında bu tarihî sarayı Aralık 2023’te bombaladı, bu da sarayın büyük bir kısmının yıkılmasına ve yedi asır önce inşa edilmiş sarayın bu zamana dek görülmemiş bir harabeye dönüşmesine yol açtı.