Azerbaycan'ın Umummillî lideri: Haydar Aliyev

Azerbaycan'ın eski Cumhurbaşkanı ve ulusal lideri Haydar Aliyev, vefatının 21. yılında saygı ve minnetle hatırlanıyor.

Sovyetler Birliği döneminde üst düzey görevlerde bulunan Haydar Aliyev, bağımsızlıktan sonra krizlerle mücadele eden Azerbaycan'ın başına geçerek kurtarıcı rolü üstlendi.

• Haydar Aliyev, hem Sovyetler hem de bağımsızlık döneminde ömrünü ülkesine ve halkına adayarak Azerbaycanlıların büyük kısmının sevgisini kazandı. Aliyev'in hatırası, halkın kendisine verdiği ulusal lider anlamındaki "Umummillî lider" unvanıyla yaşatılıyor.

Aliyev'in halkına hizmet ve Azerbaycan için mücadeleyle geçirdiği dolu dolu 80 yıllık hayatı, 10 Mayıs 1923'te Azerbaycan'a bağlı Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nde başladı.

Haydar Aliyev, 1939'da Nahçıvan Pedagoji Teknik Okulundan mezun oldu, daha sonra Azerbaycan Sanayi Enstitüsü Mimarlık Fakültesi'ne kayıt yaptırdı fakat İkinci Dünya Savaşı'nın çıkmasıyla buradaki eğitimini tamamlayamadı.

Aliyev, 1941-1944 yıllarında Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti İçişleri Komiserliği Gizli Arşiv Dairesi'nin Müdürlüğü ve Nahçıvan Halk Komiserliği Konseyi'nde Şube Müdürlüğü görevlerinde bulundu. Başarılı çalışmaları ve analiz yeteneğiyle yöneticilerinin ilgisini çeken Aliyev, 1944'te Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) Devlet Güvenlik Komitesi'nde (KGB) işe alındı.

Kariyerini KGB'de sürdüren Aliyev, 1967'de Azerbaycan KGB'si Başkanı olarak atandı ve kendisine tümgeneral rütbesi verildi.

Aliyev, 1969'da Azerbaycan Komünist Partisi Merkezi Komitesi Genel Sekreteri seçildi, 1982'ye kadar bu görevde Azerbaycan'ı yönetti.

Moskova'ya 1982'de davet edilerek SSCB Komünist Partisi Merkez Komitesi Siyasî Bürosu üyeliğine seçilen Aliyev, SSCB yönetiminde söz sahibi 19 kişiden biri oldu ve aynı yıl SSCB Bakanlar Konseyi Başkanı Birinci Yardımcılığı görevine atandı.

• Aliyev, 1987'de SSCB Komünist Partisi Merkez Komitesi Siyasî Bürosu'nun ve SSCB Sekreteri Mihail Gorbaçov'un yürüttüğü politikalara itiraz ederek istifa etti ve 1990'da Azerbaycan'a döndü.

SSCB'nin dağılma sürecinde ülkesinin sorunlarına kayıtsız kalmayarak yeniden siyaset sahnesine atılan Aliyev, 1990'da hem Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti hem de Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti milletvekili seçildi.

Karabağ'da Ermenilerin toprak taleplerine karşı SSCB yönetiminin ikiyüzlü politikasına itiraz ederek 1991'de Komünist Parti'den istifa eden Aliyev, 1991'de parlamento niteliğindeki Nahçıvan Yüksek Konseyi'nin başkanı seçildi ve ilgili yasalar gereği Azerbaycan Yüksek Konseyi Başkan Yardımcısı oldu.

Azerbaycan bağımsızlığını ilân edince de Nahçıvan'daki görevini sürdüren Aliyev, 21 Kasım 1992'de, bugün iktidarda olan Yeni Azerbaycan Partisi'ni kurdu.

Haydar Aliyev, iç savaş tehlikesini bertaraf etmesi için halk tarafından Bakü'ye davet edildi ve 15 Haziran 1993'te Azerbaycan Yüksek Konseyi Başkanı seçildi.

• Aliyev, 3 Ekim 1993'te yapılan seçimleri kazanarak cumhurbaşkanı oldu ve ülkesinin sorunlarını çözmek için tüm gücüyle çalışmaya başladı.

Karabağ'da 1991'de başlayan savaşın sürdüğü ve Ermenilerin Azerbaycan topraklarını işgal ettiği zor bir dönemde cumhurbaşkanı seçilen Aliyev, orduyu güçlendirmekle işe başladı.

Silah, mühimmat ve teçhizatı daha iyi hale getirilen Azerbaycan ordusu, 1. Karabağ Savaşı'nda karşı hamlelerde bulunarak Ermenistan ordusunun saldırılarını önledi.

Bişkek'te 4-5 Mayıs 1994'te, Azerbaycan ve Ermenistan arasında ateşkes yapılması konusunda protokol imzalanarak şiddetli çatışmalar durduruldu.

Aliyev, yönetimi yasa dışı yollarla ele geçirmek isteyen bazı güçlerin çıkarttığı isyanları diplomatik manevralarla bastırdı, halkın desteğiyle iç karışıklıklara son verdi ve ülkenin istikrar sürecine girmesini sağladı.

Haydar Aliyev, 7 ülkeden 11 şirketle, Azerbaycan'ın en büyük petrol yatağı Azeri-Çırak-Güneşli (AÇG) havzasının işletilmesini ve petrolün dünya pazarlarına çıkartılmasını öngören "Asrın Anlaşması"nı imzalayarak ülkenin ekonomik gelişiminin temelini attı.

Cumhurbaşkanlığı döneminde referandum sonucu evrensel demokratik değerleri yansıtan anayasanın kabul edilmesiyle Aliyev, idam cezasını kaldırdı.

Aliyev, 11 Ekim 1998'de yapılan seçimde yüzde 76,1 oy alarak yeniden cumhurbaşkanı seçildi. 15 Ekim 2003'te yapılan seçimlerde de aday oldu fakat sağlık sorunları nedeniyle adaylığını İlham Aliyev lehine geri çekti.

Haydar Aliyev, 12 Aralık 2003'te tedavi gördüğü ABD'de hayatını kaybetti ve 15 Aralık'ta Bakü'deki Fahri Hiyaban'da defnedildi.