Arap ülkelerinin İsrail ile normalleşen ilişkileri

Birleşik Arap Emirlikleri'nin, ABD'nin aracılık ettiği ve Abraham Anlaşmaları olarak bilinen bir anlaşma kapsamında İsrail ile ilişkileri normalleştirmesinin üzerinden üç yılı aşkın bir süre geçti.

BAE (2020), Mısır (1979) ve Ürdün'den (1994) sonra İsrail ile diplomatik ilişkiler kuran üçüncü Arap ülkesi oldu ve 25 yıl boyunca İsrail’le diplomatik bağlarının olmadığı dönemi sonlandırdı.

BAE’nin bu tarihî adımından bir ay sonra Bahreyn de aynı şeyi yaptı ve kısa bir süre sonra Sudan'ın geçiş hükümeti ilişkileri normalleştireceğini duyurdu ancak bu fikir Sudan'daki birçok siyasî parti tarafından reddedildi ve sonuçlandırılmadı. Daha sonra aralık ayında Fas, İsrail ile tam diplomatik ve ticarî ilişkiler kurmayı ve iki ülke arasında doğrudan uçuşlar kurmayı kabul etti.

• Trump yönetiminin aracılık ettiği anlaşmalar, İsrail'in resmî olarak tanınmasının Filistin topraklarının işgalinin sona ermesine ve 1967 sınırlarına dayanan iki devletli bir çözümün kurulmasına bağlı olması gerektiğini savunan çoğu Arap ülkesi arasında yıllardır var olan fikir birliğini bozdu.

İsrail'le diplomatik bağı olan Arap ülkeler

Mısır

Mısır-İsrail Barış Antlaşması, Mısırlıların "6 Ekim" İsraillilerin ise "Yom Kippur" olarak isimlendirdikleri, 6 Ekim 1973'te başlayan savaşın ardından yapıldı. Taraflar, antlaşmaya, dönemin Mısır Cumhurbaşkanı Enver Sedat'ın İsrail ziyaretinden 16 ay sonra imza attı.

26 Mart 1979'da Mısır Devlet Başkanı Enver Sedat, İsrail ile, Başkan Jimmy Carter'ın önceki yıl Camp David zirvesinde müzakere ettiği barış anlaşmasını imzaladı. Anlaşmaya göre İsrail, Mısır'ın Yahudi devletini tam olarak tanıması ve tam diplomatik ilişkiler kurması karşılığında Sina Yarımadası'nı Mısır'a bırakacaktı.

Böylece Mısır, İsrail'i resmen tanıyan ilk Arap ülkesi oldu.

Ürdün

İsrail ile bir başka Arap ülkesinin benzer bir adımı atması bundan 15 yıl sonra gerçekleşti.

Dönemin İsrail Başbakanıİzak Rabin ve Ürdünlü mevkidaşı Abdusselam el-Mecali, 26 Ekim 1994'te 46 yıl süren savaş halini sona erdiren Vadi Arabe Barış Antlaşması'nı imzaladı. ABD Başkanı Bill Clinton'ın himayesinde imzalanan antlaşma, İsrail'in en uzun sınırında güvenliği garanti ederken, Ürdün'e Kudüs'teki dinî işleri denetleme hakkı verdi. Barış anlaşması, İsrail ile Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) arasındaki Oslo Barış Anlaşmaları’ndan bir yıl sonra geldi.

BAE ve Bahreyn

Normalleşmeyle ilgili ikinci atılım dalgası tam 26 yıl sonra geldi ve son birkaç ay içinde 4 Arap ülkesi bu kervana katıldı.

15 Eylül 2020'de ABD Başkanı Donald Trump, İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu ile birlikte Bahreyn Dışişleri Bakanı Abdullatif el-Zayani ve Birleşik Arap Emirlikleri Dışişleri Bakanı Şeyh Abdullah bin Zayed el-Nahyan ile Beyaz Saray'da düzenlenen törende İsrail ile ilişkileri normalleştirme anlaşması imzaladı.

Fas

10 Aralık 2020'de ABD'nin yardımıyla İsrail ve Fas, tam diplomatik ve ticarî ilişkiler kurma konusunda anlaştılar.

Sudan

Sudan, Abraham Anlaşmaları'nın bir parçası olmasına rağmen henüz İsrail'le normalleşme anlaşmasının imzalanmasını tamamlamadı.

Suudi Arabistan'ın durumu

Arap devletlerinin İsrail ile ilişkileri normalleştirme adımları art arda gelirken, aralarında Suudi Arabistan'ın bulunduğu başka ülkelerin de bu kervana katılacağı söylemleri dolaşıyor.

Riyad yönetimi ise, "Filistin-İsrail anlaşmazlığında bir çözüme ulaşmanın ve tüm Arap ülkeleri ile İsrail arasındaki ilişkileri normalleştirmenin tek yolunun Arap Barış Girişimine bağlı olduğunu" vurguluyor.

Devletler arasındaki diplomatik ilişkiler neler?

İki ülke arasındaki diplomatik ilişkiler, birbirlerinin egemenliğinin ve hükümetinin karşılıklı tanınmasını içerir. Bu genellikle büyükelçi değişimini, ikili anlaşmaları, ekonomik bağları ve karşılıklı işbirliğini içerir.

Diplomatik ilişkiler ve bunları çevreleyen sözleşmeler, zaman içinde gelişen uluslararası hukuk ve geleneklerle tanımlanır.

Bunlar, 1961 Birleşmiş Milletler Viyana Sözleşmesi’nde kodlanmıştır.

Abraham Anlaşmaları’nı imzalayanlar arasındaki ticaret

Reuters haber ajansına göre, İsrail ile BAE arasındaki ticaret 2022'de 2,5 milyar doları aşarken, 2023'ün ilk yedi ayında 1,85 milyar dolara ulaştı.

Mart 2023'te İsrail ve BAE tarafından imzalanan bir serbest ticaret anlaşması yürürlüğe girdi ve iki ülke arasında ticareti yapılan malların yaklaşık yüzde 96'sına yönelik gümrük vergileri kaldırıldı. Anlaşma, ikili ticareti önümüzdeki beş yıl içinde 10 milyar doların üzerine çıkarmayı hedefliyor.

Aynı yedi aylık dönemde Bahreyn ile ticaret 8,5 milyon dolardı. İsrail, 4 Eylül'de Bahreyn'deki büyükelçiliğini açtı ve birkaç gün sonra İsrail ile Bahreyn merkez bankası arasında finans teknolojisi konusunda bir anlaşma imzalandı.

İsrail-Fas ikili ticareti de son üç yılda arttı; İsrail geçen yıl Fas ile yıllık 500 milyon dolarlık ticaret hacmi hedeflediğini duyurdu.

İsrail hükümeti ayrıca Fas'ın hak iddia ettiği tartışmalı Batı Sahra üzerindeki egemenliğini tanımayı da değerlendirdi.

Araplar, İsrail'le ilişkilerin normalleşmesine nasıl bakıyor?

Princeton Üniversitesi merkezli bir araştırma grubu olan Arab Barometer'ın yaptığı anketin sonuçlarına göre, MENA bölgesindeki (Ortadoğu ve Kuzey Afrika) vatandaşların çoğu, Arap devletleri ile İsrail arasındaki ilişkilerin normalleşmesini reddediyor.

Ekim 2021 ile Temmuz 2022 arasında 11 kalabalık MENA ülkesinde yaşayan 26.000 katılımcıyla gerçekleştirilen ankette katılımcılara şu soru soruldu: "Arap devletleri ile İsrail arasındaki ilişkilerin normalleşmesine ne ölçüde taraftarsınız veya karşı çıkıyorsunuz?"

• Ankete katılan 11 ülkenin dokuzunda, beşte birinden azı İsrail ile normalleşme anlaşmalarını desteklediğini söyledi.

İsrail ilişkilerine en çok karşı çıkanlar yalnızca yüzde 4 ile Cezayirliler olurken, bunu Mısır (yüzde 5), Ürdün (yüzde 5), Filistin (yüzde 6), Libya (yüzde 7), Moritanya (yüzde 8), Tunus (yüzde 11), Irak (yüzde 14) ve Lübnan (yüzde 17) takip etti.

Kabaca her üç Faslıdan biri (yüzde 31) ve Sudanlıların yüzde 39'u İsrail ile normalleşmeden yanaydı.