New York'un altındaki Yahudi tünelleri dünya gündemine oturdu
ABD'nin New York eyaletinde çok sayıda girişi olduğu belirlenen bir sinagogda gizli tüneller keşfedildi.
New York'un altına kazdıkları tünellerle yer altındaki bir sinagoga giden Ortodoks Yahudiler dünya basınında ses getirdi. Çok sayıda girişi olduğu belirlenen tünellerden kaçan Yahudilerden bazıları ise bölgedeki kişilerin kamerasına yansıdı.
ABD'nin New York şehrindeki Yahudiler için simgesel hale gelen '770 Eastern Parkway' denilen sinagogda tüneller keşfedildi.
Amerika Birleşik Devletleri'nin en önemli eyaletlerinden New York'ta yaklaşık 9 milyon kayıtlı insan yaşıyor, turistleri de ekleyince bu sayı 20 milyona kadar çıkabiliyor. Eyalette Yahudi kesimde hayatını sürdürüyor. 2024 itibariyle New York, Tel Aviv dışındaki en büyük Yahudi nüfusuna sahip bölge olarak biliniyor. Yahudilerin yarısından daha fazlası ise Brooklyn'de bulunuyor.
"Ortodoks Yahudiliği için utanç"
Salı gününün ilk saatlerinde yaşanan gelişmede Brooklyn'de Ortodoks Yahudilere ait gizemli bir sinagog bulundu. İnşaat işçileri tarafından tesadüfen keşfedilen tünelin kapatılmaması için Yahudiler büyük mücadele verdi. İhbar üzerine olay yerine gelen polisler 10 kişiyi gözaltına aldı. Sinagogu yöneten haham Yosef Braun yaşananları korkunç olarak nitelendirdi ve Ortodoks Yahudiliği için utanç olarak yorumladı.
Yahudiliğin Hasidi koluna mensuplar
Yahudiliğin Hasidi koluna mensup şahısların aslında uzun yıllardır bu tünelleri kazdığı düşünülüyor, tünellerin amacı ise henüz belirsiz. Aralık ayında bir kısmının tespit edildiği tünellerin birçok girişi de bulunuyor. ABD basını ayrıca tünellerin kazılmaya dört yıl önce başlanmış olabileceğini ortaya attı ancak kesin kanıt sunmadı. Öte yandan Hasilere ait bir haber sitesi olan COL Live, tüneldeki erkeklerin çoğunun İsrail'den geldiğini bildirdi.
Hasidik yahudiler kimdir?
Hasidizm 18. yüzyılda Doğu Avrupa’da İsrael ben Eliezer tarafından kurulan, mistik yönü ağır basan bir dini harekettir.
Günümüzde ABD’nin New York kentinde yoğun olarak yaşayan bu hareketin mensupları, modern yaşamın bütün cazibesine rağmen özellikle teknoloji ve internet kullanımı ile moda endüstrisine karşı mesafeli duruşlarıyla kendilerine has yaşayış biçimlerini ve dindarlık anlayışlarını ısrarla sürdürmeye çalışmaları ile tüm dünyanın dikkatini çekmektedirler.
Geleneksel Yahudi dini hayatının temel dinamikleri olan Kutsal Kitap ve Talmud çalışmaları yaparak Yahudi dini hukuku “halaha”ların çizdiği çerçeveye bağlı bir yaşam sürmenin ve yüzlerce yıldır uygulanan ritüellerin yerine “saddik” ya da “rebbe” denilen karizmatik bir lider, iman, sevgi, dini coşku, raks, dini hikaye anlatımı gibi kendine has yeni önceliklerin dini hayatın merkezinde yer aldığı bir anlayışı ortaya koymuştur.
Dini ritüellere ve geleneksel dindarlığa yaklaşımı ile söylemleri bağlamında Protestanlığın Hıristiyanlık içerisinde oynadığı temel rolü çağrıştırsa da, Hasidizmin pratik sonuçları itibarıyla modern topluma aykırı bir tipoloji olarak farklı bir dini duruş ortaya çıkmış ve halk tabakaları arasında ciddi destek görmüştür.
New York'taki yahudiler
Yahudiler New York City nüfusunun yaklaşık %9'unu oluşturuyor ve bu da Yahudi topluluğunu İsrail dışında dünyanın en büyük topluluğu haline getiriyor . 2016 yılı itibarıyla New York City'nin beş ilçesinde 1,1 milyon Yahudi yaşıyor ve New York Eyaleti genelinde 1,75 milyondan fazla Yahudi yaşıyor.
Buna ek olarak Yahudilik , 2022 itibariyle yaklaşık 1,6 milyon taraftarıyla New York City'de uygulanan ikinci en büyük dindir ve Tel Aviv ve Kudüs'ün toplamından daha büyük, dünyadaki herhangi bir şehirdeki en büyük dindar Yahudi topluluğunu temsil etmektedir . Şehirdeki Yahudilerin neredeyse yarısı Brooklyn'de yaşıyor. Etno-dinsel nüfus şehrin %18,4'ünü, dini demografisi ise %8'ini oluşturuyor.
New York şehrindeki en büyüğü olmak üzere on Yahudi cemaati bulunmakta. Eyalette yedisi New York şehrinde olmak üzere 12 dernek var.
Eyalette bulunan 600 sinagogdan 314’ü kendini Ortodoks, 116’sı muhafazakâr, 102’si Reformist ve dokuzu da kalkınmacı (bir tür reformist) olarak nitelendiriyor. Aynı zamanda onlarca bağımsız cemaat ve birçok Habad merkezi eyaletin dört bir tarafına dağılmış bulunuyor.
New York şehrinde yaşayan Yahudiler ABD’de yaşayan Yahudilerin yüzde 15’ini oluşturuyor. Şehirde her dokuz kişiden biri Yahudi.
Haredi ve Hasidik cemaat mensuplarının bazıları New York banliyölerinde yaşıyor. Kiryas Joel, ABD’deki ilk Ortodoks şehir oldu ve sakinlerinin yüzde 90’ı Yidiş konuşuyor.