Nadir toprak elementleri, teknoloji ve endüstri dünyasında kritik öneme sahip minerallerdir. Elektronik cihazlardan askeri teknolojiye kadar birçok alanda kullanılan bu elementler, aynı zamanda yenilenebilir enerji üretiminde ve elektrikli araç bataryalarında da kullanılıyor. Türkiye, son yıllarda nadir toprak elementleri konusunda önemli adımlar atmaya başladı ve bu alandaki potansiyelini değerlendiriyor.

Nadir toprak elementleri, 17 elementten oluşan bir grup olup, yüksek sıcaklığa dayanıklı, aşınmaya karşı dirençli ve korozyona karşı oldukça güçlüdür. Bu özellikleri, onları özellikle teknoloji sektöründe değerli kılıyor. Bu elementler, özellikle bilgisayar çipleri, akıllı telefonlar, LED ışıklar, rüzgar türbinleri ve elektrikli araç bataryaları gibi pek çok teknolojinin üretiminde kullanılıyor.

Kullanım alanları neler?

Nadir toprak elementlerinin adlarında geçen nadir sıfatı doğada bulunma sıklığının azlığından çok cevherlerin işlenerek kullanıma sunumunun zorluğundan kaynaklanıyor. Çünkü, Bazı NTE'lerin doğada bulunma sıklıkları krom, nikel, kurşun ve bakır gibi metallerden daha yüksek.

Kullanım alanları nedeniyle NTE'ler modern malzeme ve enerji teknolojilerinin vazgeçilmezi olarak görülüyor. Malzeme üretiminde ağırlıkça kullanım miktarlarının az olmasına karşın malzemeye kazandırdığı üst düzey mekanik, manyetik, elektrik ve optik özellikler nedeniyle nadir toprak elementleri malzemenin vitamini ve malzemenin tohumu olarak nitelendiriliyor.

Kullanım alanları değerlendirildiğinde mıknatıslar ve alaşımlar öne çıkıyor. Özellikle SmCo ve NdFeB mıknatıslarının üretiminde NTE kullanımı öne çıkıyor. Belirtilen mıknatıslar elektrikli motorlarda ve rüzgar türbinlerinde kullanılıyor. Özellikle yeni nesil rüzgar türbinlerinde NTE’lere daha fazla ihtiyaç duyuluyor.

En çok hangi ülkede bulunuyor?

NTE piyasaları için yapılan gelecek projeksiyonlarında, emisyon ve çevre regülasyonlarının sıkılaşmasıyla çevre dostu enerji üretim sistemlerine (rüzgar enerjisi, katı oksit yakıt pilleri ve elektrikli araçlar) artan talebin, gelecekte NTE'lere olan talebi de artıracağı öngörülüyor. Özellikle mıknatıs üretiminde kullanılan NTE'lere (Tb, Dy, Nd ve Pr) olan talebin artacağı ve bu elementlerin tedarikinde ise 2025 yılından itibaren tedarik sorunu yaşanacağı düşünülüyor. NTE'lerin önemini artıran diğer faktör de nadir toprak elementleri üretiminin (ara ve uç ürün üretimi ve sanayii) %80 oranında Çin'de yoğunlaşmış olması ve 1990'lardan beri Çin'in elindeki NTE rezervlerini ticari, politik ve stratejik sorunların çözümünde silah gibi kullanmasıdır. En son 2010 yılında, Çin ile Japonya arasında Kuzey Çin Denizinde ortaya çıkan hakimiyet çatışması nedeniyle Çin'in NTE ihracatında (üretim kotası, ihracat kotası, üretim yapan şirketleri birleştirmesi, kaynak vergisi, ihracat lisansı gibi uygulamalar ile) kısıtlamaya gitmesi ile NTE fiyatlarında belirgin artışa neden oldu.

Türkiye'de nadir toprak elementleri bulunuyor mu?

Türkiye'nin yeraltı kaynakları açısından zengin bir potansiyele sahip olduğunu belirten uzmanlar, Türkiye'nin nadir toprak elementleri rezervinin yaklaşık 694 milyon ton civarında olduğunu öngörüyor. Bu rezerv, dünya çapında önemli bir yer tutuyor ve Türkiye'ye bu alanda stratejik bir avantaj sağlıyor.

Son yıllarda Türkiye, bu elementleri işleyebilmek için yatırımlar yapmaya ve işleme tesisleri kurmaya başladı. Bu tesislerde, florit, barit, lantan, seryum, praseodimyum gibi nadir toprak elementleri işlenerek, yüksek teknoloji ürünlerinin üretiminde kullanılacak ham maddeler elde edilmeye başlandı.

Eti Maden İşletmeleri tarafından Eskişehir/Beylikova'da bulunan basnazit cevherinin işletilmesi için pilot tesis kuruldu. MTA'nın Malatya, Burdur ve Isparta'da arama çalışmaları devam ediyor.