Moldova'nın ayrılıkçı bölgesi Transdinyester Rusya'dan neden koruma talep etti?

Yerel hükümet tarafından finanse edilen Novosti Pridnestrovya haber ajansına göre, kararda Transdinyester'de 220 binden fazla Rus vatandaşının yaşadığı ve Rusya'nın barışı koruma sürecinin parçası olduğu vurgulandı.

Karara göre Transdinyester, Birleşmiş Milletler (GM) Genel Sekreterliği'ne "bölge halkının uluslararası normlar uyarınca meşru haklarının dikkate alınması ve Moldova'nın Transdinyester vatandaşlarının hak ve özgürlüklerini ihlal ederek tansiyonu yükseltecek provokasyonların önüne geçilmesi için" başvuracak.

Transdinyester Milletvekilleri Kongresi nadiren toplanıyor. Kongrenin son toplantısı Mart 2006'da yapılmıştı ve o yıl Rusya'ya katılmak ve Moldova ile yeniden birleşmemek için referandum yapılmasına karar verilmişti.

Diğer yandan ayrılıkçı bölgenin Dışişleri Bakanı Vitaly Ignatiyev bugün Rusya'nın devlete ait Rossiya-24 kanalında Moskova'dan diplomatik destek istedi:

"Öncelikle Transdinyester'e diplomatik destek sağlanması yönünde talepte bulunmaktan bahsediyoruz. Rusya'nın Transdinyester sorununun çözümünde sorumlu garantör olduğunu söylüyoruz."

Önlem alınacak mı?

Transdinyester Kongresi, Rusya Parlamentosu’na, 220.000’den fazla Rus vatandaşının bölgede kalıcı olarak ikamet ettiği göz önüne alındığında, Moldova’nın artan baskısı karşısında Transdinyester’i korumak için önlemler alma çağrısında bulundu. Rus haberlerinde, bölgenin cumhurbaşkanı olduğunu iddia eden Vadim Krasnoselsky’nin, Transdinyester’e karşı soykırım politikası uygulandığı gerekçesiyle Moskova’dan yardım istediği aktarıldı. Yıllarca Doğu Ukrayna’daki Rus vekilleri benzer iddialar ileri sürmüş ve bu iddialar, Moskova tarafından 2022 yılında yapılan işgale meşruiyet kazandırmak için kullanılmıştı fakat Transdinyester, Rusya’nın ilhakını talep etmedi.

Avrupa Parlamentosu, Avrupa Güvenlik ve İş Birliği Teşkilatı ve Kızıl Haç’tan yardım çağrısında bulundu. Rusya Yasama Meclisi Uluslararası İlişkiler Komitesi’nin başkan yardımcısı Aleksei Chepa, Interfax haber ajansına yaptığı açıklamada Transdinyester’in askeri değil ekonomik yardım istediğini söyledi. Rusya Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Maria Zakharova, Moldova ve Batı’yı ‘olası bir Rusya ilhakına ilişkin spekülasyonlar üreterek gerilimi sebepsizce artırmakla’ suçladı. “NATO kelimenin tam anlamıyla bir diğer Ukrayna şekillendirmeye çalışıyor" dedi ve bunun “Moldova nüfusunun çoğunluğunun tutumuna aykırı olduğunu” ekledi.

Rusya'da devlete ait TASS haber ajansına göre Rus Dışişleri Bakanlığı, bu çağrıya Transdinyester halkının çıkarlarının korunmasının, Moskova'nın önceliklerinden biri olduğunu söyleyerek yanıt verdi.

Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada, “Yurttaşlarımız olan Transdinyester sakinlerinin çıkarlarını korumak önceliklerimizden biridir. Tüm talepleri Rusya'nın ilgili birimleri tarafından her zaman dikkatle değerlendirilmektedir" ifadeleri kullanıldı.

Moldova ekonomiyi baltalıyor mu?

Erzak sıkıntısı çeken Transdinyester hükümeti, son haftalarda geleceği konusunda giderek daha fazla endişe duymaya başlamış; Moldova’yı, ekonomisini yok etmek ve Transdinyester’deki insan hak ve özgürlüklerini ihlal etmekle suçlamıştı. Bu suçlamalar, Rus birlikleri ve istihbarat görevlilerinin desteğiyle 2014 yılında kendilerini ayrı devletler ilan eden ve Rusya’nın 2022 işgali için mazeret olarak kullanmasına yardımcı olan doğu Ukrayna bölgeleri Donetsk ve Luhansk’ın şikayetlerini andırıyor. Bazı analistler, Transdinyester’in koruma talebinin öncelikli olarak Moldova’daki Batı yanlısı hükümeti istikrarsızlaştırmayı amaçladığını düşünüyor.

Moskova bu hükümeti, sürgündeki Moldovalı milyoner ve hüküm giymiş dolandırıcı Ilan Shor gibi aracılar vasıtasıyla aylardır devirmeye çalışıyordu. Dolandırıcılık ve kara para aklama gibi suçlardan dolayı aldığı hapis cezaları sonrası İsrail’e kaçan Shor, hükümet karşıtı protestoları ve geçen yıl Moldova’nın güneyinde, Rusya yanlısı bir politikacının başarıya ulaşan valilik kampanyasını finanse etti. Shor, Avrupa’nın en fakir ülkelerinden biri olan Moldova’nın, kendisine 2022’de aday statüsü sunan Avrupa Birliği’ne katılma hedefinden vazgeçmesini ve bunun yerine Rusya liderliğindeki bir ekonomik bloğa katılmasını talep ediyor.

Transdinyester’le ilgili gerilimler, Sovyet iktidarının çöküşü sırasında Moskova’nın imparatorluktan çekilmesiyle ortaya çıkan donmuş çatışmalardan (frozen conflicts = silahlı çatışmanın durduğu fakat siyasi bir mutabakat yapılmamış olan anlaşmazlıklar) biri haline geldiği 1990’ların başlarından beri artıp azalıyor. Transdinyester yalnızca, kendileri de uluslararası alanda tanınmayan, Abhazya ve Güney Osetya tarafından bir devlet olarak tanınıyor. Yakın zamana kadar, bölge ile Moldova arasındaki yoğun ticari faaliyetler nedeniyle yeniden çatışma riski uzak görünüyordu.

Rusya Ukrayna Savaşı'nı nasıl etkiler?

Ukrayna'nın ana deniz üssü Odessa, Putin'in özellikle gözettiği bir bölge. Bu bölgeye ulaşımın en kolay yolu Transdinyester rotasını kullanmak. Rusya bu bölgenin içine girerse Odessa Ukrayna'dan kopabilir.

Transdinyester Moldova'daki istikrarı bozabilir ve Ukrayna savaşında yeni bir cephe açabilir. Ukrayna'nın kilit liman şehri Odessa, Transdinyester'ın hemen doğusunda yer alıyor.

Rusya'nın Odessa'ya doğudan uyguladığı baskı, Ukrayna kuvvetleri tarafından durdurulmuştu. Ancak Transdinyester'den gelen bir güç halihazırda gergin olan Ukrayna güçlerini bölebilir.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin için Odessa limanı stratejik bir askeri hedef. Dr Kaushal'a göre, "Ukrayna ekonomisi ve deniz ticareti üzerinde kontrol edici bir noktaya sahip olmak, en azından prensipte, Rusya için Ukrayna hükümeti üzerinde zorlayıcı bir güç sağlayabilir."

Ukrayna açısından ise ülkenin üçüncü büyük şehri olarak Odessa ekonomi için hayati önem taşıyor.

Eski bir deniz yüzbaşısı ve eski Ukrayna Savunma Bakan Yardımcısı Andrey Rizhenko, Odessa'nın "Ukrayna'nın denizcilik başkenti" olduğunu ve "Ukrayna GSYH'sinin yaklaşık %20'sinden sorumlu olduğunu" belirtmişti.

Odessa aynı zamanda plajları ve 19. yüzyıl mimarisi ile popüler bir turizm beldesi ve Rus turistleri de çekiyor.

Putin konuşma yapacak

ABD merkezli Savaş Araştırmaları Enstitüsü (ISW) Putin'in Perşembe günü yapacağı konuşmada Transdinyester kongresi tarafından yapılan çağrıyı ele alabileceğini tahmin ediyor.

Transdinyester, Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra kısa bir savaşın ardından Moldova'dan ayrılan ve Ukrayna sınırında yer alan bir bölge.

O zamandan beri bölgede Rus askerleri konuşlanmış durumda. Bölgede Rusça konuşuluyor.

Rus birlikleri Ukrayna'nın güneyini işgal ettiğinde, Rusya'nın Odesa'dan Transdinyester'e kadar tüm sahili ele geçirmesinden endişe edilmişti.

Transdinyester nerede?

Dinyester Nehri ve Ukrayna sınırı arasındaki Transdinyester, 1990 yılında Moldova'dan bağımsızlığını ilan etmekle birlikte uluslararası arenada resmi olarak tanınmadı.

İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Moskova, daha çok Rusça konuşanların yaşadığı Dinyester bölgesinde Moldova'nın selefi olan Moldova Sosyalist Cumhuriyeti'ni kurdu. Ülke Ukrayna'nın otonom bir parçasıydı ve 1918-1940 arasında Romanya'nın parçası olan Besarabya bölgesine komşuydu.

Ancak Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla birlikte Moldova milliyetçiliği yükselince ve Moldova ile Romanya'nın birleşmesi ihtimali ortaya çıkınca Dinyester bölgesinde dengeler bozuldu.

Moldova ve Transdinyester arasındaki kısa süreli savaşta yüzlerce kişi öldü. Ardından 1992'de ateşkes imzalandı. Transdinyester'e Rusya askerleri konuşlandırıldı.