Kış resmen bitti, bahar geldi: Mart ekinoksuna dair ilginç bilgiler

Mart ekinoksu koronavirüs salgınının gölgesinde de olsa kapımıza geldi çattı. Kışın resmen bittiğinin göstergesi ve baharın habercisi 21 Mart hem coğrafi hem de kültürel bir olay olarak insanlığın hayatında geniş bir yer tutuyor.

Ekinoks nedir?

• Ekinoks, Latince kökenli bir kelime ve gece ile gündüzün eşitliği anlamına geliyor.

1. Aynı zamanda sonbaharın başlangıcı

Bilindiği üzere, kuzey ve güney yarım küreler aynı tarihlerde birbirlerinden farklı mevsimleri yaşıyorlar. Türkiye'nin de içinde bulunduğu kuzey yarım kürede 21 Mart ekinoksu baharın başlangıcı anlamına gelirken, güney yarım küre içinse sonbaharın başlangıcı demek.

2. Yılın ilk ekinoksu

Mart ekinoksu yılın ilk ekinoksu. Yılın ikinci ve son ekinoksu ise 23 Eylül tarihinde yaşanıyor.

3. Bütün gün gerçekleşmiyor

Bazı kültürlerde ekinoks bütün gün kutlanıyor ancak ekinoks olayı günün sadece belli bir zamanında meydana geliyor.

Dünyanın kuzey-güney doğrultusunda olduğu varsayılan hayali bir gök ekvatoru var.

Güneş ve bu hayali çizgi birbirleriyle dik bir şekilde karşılıklı geldiklerinde, ekinoks durumu gerçekleşiyor.

4. Ekinoksun tarihi sürekli değişiyor

Genel olarak ekinoksun 21 Mart'ta gerçekleştiğini kabul ediyoruz ancak ekinoksun 21 Mart tarihinde en son gerçekleştiği yıl 2007'ydi ve bir sonraki 21 Mart'ta gerçekleşecek ekinoks 2101 yılında olacak.

Yani genel kanının aksine mart ekinoksu UT saatine göre 19, 20 ve 21 Mart tarihlerinde gerçekleşebilir.

• UT saati evrensel saat anlamına geliyor. UT, Dünya'nın Güneş etrafındaki hareketine göre düzenleniyor.

5. Gece gündüz eşitliği demek ama tam da öyle değil

Dünya'daki her yerde ekinokslarda gece gündüz eşitliğinin yaşandığını biliyoruz ancak yine de her bölge bunu bu şekilde tecrübe edemeyebiliyor.

Mesela ışığın atmosferde kırılma şekli ve güneşin doğuşunun ve batışının nasıl tanımlandığına göre gezegenimizdeki bazı bölgeler daha fazla gün ışığı alabiliyorlar.

6. Bu muhteşem doğa olayı birçok bayramla kesişiyor

Birçok kültür ekinoksları geleneksel olarak kutluyor. Mesela Yahudiler nisan ayında Fısıh (Hamursuz) Bayramı'nı, Hıristiyanlar da Paskalya'yı kutluyorlar.

• Fısıh Bayramı'nda Mısır'dan göç etmek zorunda kalan İsrailoğulları anılıyor. Paskalya'da ise Yeni Ahit inancına göre, Hz. İsa'nın toprağa verilmesinden üç gün sonra yeniden dirilmesi yad ediliyor.

İranlılar içinse baharın başlangıcı yeni yılın başlangıcı demek. İranlılar 21 Mart'ta Nevruz'u kutluyorlar.

Japonya'da Meiji döneminden beri her iki ekinoks da ulusal bayram ilan edilmiş durumda. Japonya'daki Budistler Higan haftasını kutluyorlar.

• Higan, "diğer kıyı" anlamına geliyor ve "varlık nehrini" geçtikten sonra Nirvana'ya ulaşan ölü ruhlara işaret ediyor.