Kazakistan’ın Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev kimdir?

Kasım Cömert Tokayev 17 Mayıs 1953’te Kazakistan’ın Almatı şehrinde, Kazak Türkü bir ailede dünyaya geldi. Doğduğu yıllarda Kazakistan, Sovyetler Birliği'ne bağlıydı. Babası Kemel Tokayev İkinci Dünya Savaşı’nda gazi olmuştu. Kazakistan’da da tanınan ve saygı duyulan bir yazardı. Annesi Turar ise Alma-Ata Yabancı Diller Enstitüsü’nde çalışıyordu.

Ailesi eğitimine büyük ölçüde önem verdi. İlk eğitimini Almatı’da aldı. Ana dili olan Kazakçanın yanı sıra Rusça, İngilizce, Çince ve Fransızca öğrendi. 1970’te Moskova Devlet Diplomasi Enstitüsü’ne katıldı. Beş yıl sonra da hem staj yapmak için hem de Çincesini geliştirmek için Çin’in başkenti Pekin’e gitti. Pekin’deki Sovyet Büyükelçiliği’nde altı ay boyunca eğitim aldı. İlerleyen yıllarda Siyaset Bilimi alanında doktora yapacak ve uluslararası ilişkiler konusunda çeşitli kitaplar kaleme alacaktı.

Eğitimini tamamladıktan sonra Sovyetler Birliği Dışişleri Bakanlığı’nda çalışmaya başladı. Kısa bir süre sonra da Singapur’daki Sovyet Büyükelçiliği’nde görev yapmaya başladı.

1979’da tekrar Sovyetler Birliği’nin Dışişleri Bakanlığı merkezine döndü.

Eğitimini çok önemsiyordu. Bu yüzden 30 yaşındayken tekrar Pekin’e giderek Dil Enstitüsü’nde dil eğitimine devam etmeye karar verdi. Ardından da Pekin’deki Sovyetler Birliği Büyükelçiliği’ne atandı. Burada sekreterlik ve müsteşarlık gibi görevler yaptı.

1991’e gelindiğinde ise Moskova’ya dönmeye karar verdi. Dönüş kararını vermesinin nedeni yine eğitimdi. Burada üst düzey diplomatlara verilen bir eğitime dahil oldu. Görünüşe göre o, yıllar sonra atacağı adımlara hazırlanıyordu.

Tokayev gençlik döneminde bir evlilik yaptı. Bu evlilikten Manira ve Timur adında iki çocuğu oldu. Ama evliliği uzun sürmeyerek boşanmayla sonuçlandı.

En büyük hobisi ise masa tenisiydi. Hatta 13 yıl boyunca Kazakistan Masa Tenisi Federasyonu’na başkanlık etti.

Beş dil bilen Tokayev, eğitimine o kadar önem verdi ki, eğitimi için pek çok kez yaşadığı yeri değiştirdi. Bütün yatırımını kendisine yapmıştı. Oldukça hırslıydı. Tüm bunlar neticesinde kariyeri de yükselişe geçti.

Sovyetler Birliği içindeki kariyerinin yükseliş hızı, birliğin dağılmasıyla birlikte daha da arttı. Çünkü Tokayev, Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından kurulan Kazakistan’da en üst düzey siyasi isimlerin arasındaydı.

1992’nin Mart ayında vekaleten Dışişleri Bakanı olarak atandı. Nükleer silahlar konusunda etkin rol oynuyordu. Dışişleri Bakanlığı döneminde nükleer silahların yayılmasının önlenmesi konusunda girişimlerde bulundu. Bu yönde yapılan bazı anlaşmalara da imza attı. Birleşmiş Milletler Silahsızlanma Konferansı Genel Sekreter Özel Temsilcisi olarak da görev yaptı.

Bir yıl sonra da Dışişleri Bakan Yardımcısı oldu. Bakan yardımcılığını izleyen yılın Ekim ayında Kazakistan’ın Dışişleri Bakanı oldu.

1999’un Mart ayında vekaleten Kazakistan’ın Başbakan Yardımcılığına atandı. Aynı yılın ekim ayında, sadece yedi ay sonra Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev'in kararnamesi ve meclisin onayıyla Kazakistan Başbakanı oldu.

Kazakistan’ın Başbakanı olduktan iki yıl sonra bazı sorunlar baş gösterdi. 2000’lerin başında Dönemin Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev ile Tokayev arasında sürtüşmeler yaşamaya başladı. Tokayev anlaşmazlıklar karşısında istifa edeceğini söylüyordu.

28 Ocak 2002’de resmi olarak Başbakanlıktan istifa etti. Ardından bir süre için dışişleri bakanlığı yaptı.

Bağımsız Devletler Topluluğu ve Şangay İş Birliği Örgütü'nde Dışişleri Bakanları Konseyi Başkanlığı görevinde de bulundu. 2007-2011 ve 2013-2019 dönemlerinde Senato Başkanlığı yaptı. 2008'de Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı Parlamenterler Meclisi Başkan Yardımcısı seçildi. 15 Nisan 2011'de Birleşmiş Milletler Cenevre Ofisi'nin Genel Direktörü oldu. Bu görevini 2013'e kadar sürdürdü.

Devam eden süreçte Tokayev, Nazarbayev sonrasında ülkenin başına geçecek isim olarak görülmeye başlandı. Onun da istediği zaten buydu. İç ve dış ilişkiler anlamında da bu pozisyonu elde edecek şekilde bağlantılar kuruyordu.

19 Mart 2019, Kasım Cömert Tokayev için tarihi bir gündü. Hatta hayatının dönüm noktasını o gün yaşadı. O tarihte dönemin Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev istifa ettiğini açıklayarak, kendi görevini fesheden kararnameyi imzaladı. Devlet televizyonundan halka hitabında kendisi için çok zor bir karar aldığını söylüyordu. Kalan görev süresi bitene kadar da cumhurbaşkanlığı yetkisini, anayasada yer alan madde gereği, Senato Başkanı Kasım Cömert Tokayev’e devrettiğini açıkladı. Tokayev ise yemin ederek cumhurbaşkanlığı görevini Nazarbayev’den devraldı. Nazarbayevistifa etmişti ama istifa etmesine rağmen yetkileri 2022’ye kadar devam etti. İlk iş olarak ülkenin başkenti Astana'nın ismini Nursultan olarak değiştirdi.

Tokayev iktidar döneminde, özellikle Çin ve Rusya ile çok iyi ilişkiler geliştirdi. Burada altını çizmek gerek ki Tokayev, hayatının önemli bir bölümünü Çin’in başkenti Pekin’de geçirmiş, Sovyetler Birliği’nin dışişleri bakanlığında ve elçiliklerinde yetişmiş bir isim. Ve Rusya ve Çin’in karşısında yer almak istediği son şey…

Hatta ülkede Rusça yerine Kazakçanın öneminin artması için girişimlerde bulunulsa bile, Tokayev bu hamlenin bir Rus karşıtlığına dönmesi istemiyordu. Ama bunun yanında Tokayev, Kazak dilinin kiril alfabesinden Latin alfabesine geçmesinin en büyük destekçilerinden biriydi.

Tokayev konuşmalarında sık sık "İslami radikalizm"i eleştiriyordu. “İslami medeniyetin ve kültürel geleneklerin geliştirilmesi, böylece "entelektüel bir İslam'ın yayılması" gerektiğini söylüyordu. Bu söylemleriyle, İslam'ın pratik hayata yansımasından ziyade kültürel bir tema olarak kalmasına çalışmakla suçlandı.

Eleştirildiği bir diğer şey ise, Tokayev’in iktidara geldikten sonra, Nazarbayev sonrasındaki tek adam gibi hareket etmeye başlamasıydı. En güçlü aday olarak girdiği 2019 erken seçimlerini yüzde 71 oyla kazandığı ilan edilen Tokayev, seçim öncesinde vadettiği bazı reformları da ciddi ölçüde hayata geçirmeyi başaramadı.

Nisan 2021'de Nazarbayev, Kazakistan Halk Meclisi başkanlığından da istifa etti. Nazarbayev’in Halk Meclisi’nden istifasının ardından yerine Tokayev geçen isim Tokayev oldu. Bu gelişme, Tokayev'in gücünün daha fazla artırmasına yol açtı.

2022’de Kazakistan'da akaryakıt fiyatlarına zam yapılması protestoları beraberinde getirdi. Halk sokağa döküldü. Tokayev ülkeye Rus güçlerini davet edecekti. Bu protestoların gölgesinde Tokayev, Nazarbayev’e yakın isimleri görevden aldı. Tokayev, protestocuları "terörist" olarak nitelendiriyordu. Tokayev protestolarda şiddet kullanmakla da suçlanıyor. Ve hala ülkede bu konuda eleştirilerin hedefinde.

Kasım Cömert Tokayev hakkında, her şeyi bir kenara bıraktığımızda başarılı bir siyasetçi diyebiliriz. Amaçlarına yıllar içerisinde ulaşmış bir isim. Ama Kazakistan’da, geçmişte her ne kadar Rusya’dan bağımsız bir politika izlenmeye çalışılsa da Nazarbayev sonrasında bu mümkün olmadı. Tokayev her zaman Rusya’nın gölgesini üzerinde taşımaya devam ediyor.