İran'da vatandaşlar sokakta: Benzin zammı siyaseti çıkmaza soktu

Dünyanın çeşitli noktalarında patlak veren sokak olaylarına İran da katıldı. Benzin fiyatına tek seferde yüzde 300 zam yapılması 'bardağı taşıran son damla' olarak yorumlandı.

Dolar karşısında zor günler geçiren İran para birimi tümen bir süredir ekonomik sorunları da beraberinde getirmişti.

Benzine ne kadar zam yapıldı?

İran'da benzinin pompa fiyatı bin tümenden 3 bin tümene çıkarıldı. Bu da başta Tahran olmak üzere Tebriz, Meşhed, Ahvaz, İsfahan, Şiraz, Kum, Yezd, Kirmanşah ve Kereç gibi kentlerde halkın tepkisine neden oldu.

Kim sorumlu?

15 Kasım Cuma günü başlayan olaylarla ilgili muhafazakarlar, Cumhurbaşkanı Ruhani'yi sorumlu tutarken, reformistler zam kararının meclise getirilmemesinden şikayetçi oldu.

İran Meclisi'ndeki reformist Ümit Grubu, zam kararının mecliste görüşülmesi için yasa teklifi hazırlığı yaparken, ülke lideri Ali Hamaney'in benzin zammı kararını desteklediği açıklaması, reformistlerin tekliflerini geri çekmesine neden oldu. Gündeme bomba gibi düşen açıklama sonrası, muhafazakarlar da Ruhani'yi suçlamaktan geri durdu.

• Muhafazakar siyasetçi Mehrdad Bezerpaş, 7 Kasım günü Beheşti Üniversitesi'nde yaptığı konuşmada, Ruhani hükümetinin benzin fiyatlarını arttırma kararı aldığını öne sürmüştü. Hükümet üyeleri ise söz konusu
• iddiayı yalanlamıştı. İran Hükümet Sözcüsü Ali Rebii ise Cumhurbaşkanı Ruhani'nin zam kararını uygulamaya koyarak, ülke çıkarları için kendisini feda ettiğini söyledi. Rebii, zam kararının devletin üst kademeleri tarafından alındığının altını çizdi.

Protestolar nasıl başladı?

Geçtiğimiz ay başkent Tahran'da 'kontak kapatma' eylemiyle ateşlenen fitil ülke geneline yayıldı. Benzin fiyatlarına yönelik başlayan gösteriler, yoksulluk ve kötü ekonomi üzerine inşa edildi.

Hamaney ne dedi?

Hamaney'in pazar sabahı yaptığı açıklamayla, "yasama, yürütme ve yargı" organlarının ortak aldığı kararın uygulanması gerektiğini söylemesi, konuyla ilgili siyasi tartışmaların sona ermesi ve emniyet güçlerinin göstericileri "daha şiddetli" bir şekilde bastıracakları anlamına geliyordu. Hamaney, eylemcileri "dış güçlerin desteklediği bozguncular" olarak tanımladı. Ama Hamaney'in açıklamasına kadar bazı muhafazakarlar, Ruhani'nin ABD'yle müzakere vizesi için halkı sokağa döken böyle bir adım attığı gerekçesiyle suçluyordu.

İran Ulusal Petrol Ürünleri Dağıtım Şirketi'nin daha önce yaptığı açıklamaya göre, devlet tarafından sübvanse edilen benzinin litresi, aylık 60 litreye kadar bin tümenden (50 kuruş) bin 500 tümene (75 kuruş) yükseltilmişti. Araç başına bir ay içinde 60 litreden fazla benzin alınması halinde benzinin litre fiyatı 3 bin tümene (1,5 lira) çıkartılmıştı.

Protestoların bilançosu hangi boyutta?

Göstericiler birçok kentte petrol istasyonları, banka şubeleri ve polis araçlarını ateşe verilirken Tahran ve Kirmanşah kentinde 2 emniyet görevlisi öldürüldü. Polisle halk karşı karşıya geldi, kimi şehirlerden ölü ve yaralı haberleri duyuldu. Gayrı resmi rakamlara göre ülke genelinde 10'dan fazla eylemci hayatını kaybetti.

Fars Haber Ajansı'na göre, ülke genelinde şehir ve ilçelerde 1080 noktada yaşanan olaylarda, 100'den fazla banka kundaklanırken, 50'den fazla marketin yağmalandığı, yaklaşık bin göstericinin gözaltına alındığı belirtiliyor. Piyasada istikrar talebinde bulunan Tahran Büyük Çarşı esnafı kepenk kapattı. Tahran ve Tebriz üniversitelerinde öğrenciler hayat pahalılığını protesto ettiler.

Protestolar ne durumda?

Sayılarında her geçen gün artış yaşanan protestocular şu an için herhangi bir geri adım atmadı. Hükümetin zamlar ile elde edilecek gelirin bir kısmını dar gelirli kişilere dağıtılacağını açıklaması da tansiyonu düşürmedi.

İnternet kesildi iddiaları doğru mu?

Cumartesi gecesi ülke genelinde internet kesildi.Sosyal medya paylaşımlarını engelleyerek protesto gösterileri yapan eylemcilerin örgütlenmesinin önüne geçilmek isteniyor.

Tahran'a bağlı İslamşehr ilçesinde olayların büyüdüğü yönünde iddialar paylaşıldı. Devlet binalarının ateşe verildiği ve bir karakolun göstericiler tarafından ele geçirildiği de dikkati çeken iddialar arasında yer aldı.

İran Planlama ve Bütçe Kurumu Başkanı Muhammed Bakır Nubaht, gösterilerin başladığı cuma günü devlet televizyonunda yaptığı konuşmada, benzin zammından elde edilen paranın 10 gün içerisinde halka dağıtılmaya başlayacağını belirtirken, olayların ülke geneline hızlı bir şekilde yayılması sonrasında Ruhani, en kısa zamanda 18 milyon aileye yardım parasının dağıtılacağını duyurdu.

İran ekonomisi ne durumda?

ABD'nin yaptırımları nedeniyle zor günler geçiren İran ekonomisini daha da zor günler bekliyor. Yüzde 40'lara dayanan enflasyon nedeniyle ülkenin yıl sonu yüzde 9 küçülmesi öngörülüyor.

Geçtiğimiz yıl doların 3 bin 500 tümenden 12 bin dolar seviyesine çıkması, benzine bir seferde yüksek oranda zam yapılması, enflasyonun kontrol edilemez hale gelmesi fiyatların önlenemez bir yükselişi anlamına geliyor.

2018'de dolarda yaşanan devalüasyon, fiyatları yaklaşık 3 katına çıkardı ve buna rağmen maaşlarda beklenen iyileştirme gerçekleşmedi. Asgari ücretin 120 dolar civarında olduğu ülkede geçim sıkıntısının yüksek boyutlara ulaştığı biliniyor.

ABD'nin uyguladığı ekonomik yaptırımlar nedeniyle bir çok iş yeri kepenk kapattı. İşsizlik günden güne artarken, benzine yapılan yüksek zam toplumun her kesiminde itirazlara yol açtı.

Benzin zammı hükümete ne kazandırdı?

Yurt dışına kaçak satılanın dışında benzinin bin tümenden 3 bin tümene çıkarılması ayda yaklaşık 350 milyon doların hükümetin kasasına girmesi anlamına geliyor.

• Irak ve Lübnan'daki protesto gösterilerin benzerlerinin İran'da başlaması, ülkede "ekonomik kriz ardından beklenen "kaos mu yaşanacak?" sorusunu akıllara getirse de eylemcilerin market ve sarrafları yağmalamaları, gösterilerin halkın gözündeki meşruiyetini sorgular hale getirdi.

İran'da ne kadar benzin üretiliyor?

İran'ın resmi haber ajansı IRNA'ya göre, İran'da günde üretilen 110 milyon litre benzinin yüzde 85'i (95 milyon litre) ülke içinde tüketiliyor. Bu orana göre İran, dünya ortalamasının 2 katı benzin tüketiyor. Dünya sıralamasında benzin fiyatının en düşük üçüncü ülkesi durumundaki İran'dan, komşu ülkelere günlük yaklaşık 25 milyon litre benzin kaçak satılıyor.