Enflasyon nedir?
Mal ve hizmet fiyatlarının genel seviyesini arttıran ve dolayısıyla alım gücünü düşüren orana enflasyon denir. Yıllarca gündemimizde olan enflasyonun aslında ne olduğuna birlikte göz atalım.
Türkiye’de 15 sene öncesine kadar, ekonomik terimlerden en bilineni hiç şüphesiz enflasyon kelimesidir. Bunun sebebi, enflasyonun doğrudan tüketiciyi etkilemesidir. Mal ve hizmetlerin fiyatlarından toplum direkt etkilendiğinden toplum için önem arz etmiştir.
Enflasyon nedir?
- Enflasyon, fiyatlar genel düzeyinin sürekli ve hissedilir artışını ifade eden bir durumdur. Diğer bir tanımıyla yazılı milli gelirin, bu gelirle satın alınan mal miktarına oranla artması yani şişmesi demektir.
- Fiyat endekslerindeki değişimi tüm mallar üzerinden yapmak mümkün değildir. Bu sebeple enflasyon belirli mallar üzerinden hesaplanır. Bu malların oluşturduğu kümeye enflasyon sepeti denir. Ülkemizde enflasyon sepetine dâhil olan mallar Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından hesaplanmaktadır. TÜFE’de ağırlığı gıda, içki, sigara, kira, ulaştırma gibi mal ve hizmetler ağırlığa sahipken, ÜFE’de ağırlığı tarım ve imalat sanayi oluşturmaktadır.
Fiyatların genel seviyesi, ekonomide seçilen belli bir mal ve hizmet kümesinin (sepetinin) parasal karşılığıdır. Fiyatlar, mal ve hizmetlerle dolaşımdaki para miktarı arasındaki dengeye göre oluşur. Para miktarındaki artış, mal ve hizmet miktarındaki artış ile dengeli olursa fiyatların genel seviyesi değişmez. Ama bunlardan biri diğerinden fazla üretilirse az üretilen kıymetli hale gelir.
Talep ve Maliyet enflasyonu
Talep enflasyonu: Para bolluğundan dolayı daha fazla mal ve hizmet talep edilmesine ve fiyatların artmasına yol açan olaydır. Harcamalar ve ihracat toplamının üretim ve ithalat tutarını aşması, talep enflasyonu meydana getirir.
Maliyet enflasyonu: Üretilen mal ve hizmetlerin maliyetinin sürekli artmasıdır. Emek, sermaye ve tabii kaynaklar gibi üretim faktörleri, üretilen mal ve hizmetlerin gerçek maliyetini oluşturur. Dolayısıyla bunların piyasa fiyatlarının artması, kaçınılmaz olarak maliyetlerin artmasını gerektirir.
Enflasyon, iktisadi faaliyetlerin gidişatını etkilemektedir. Para dağılımı enflasyondan olumsuz etkilenir. Halkın bir kısmının geliri enflasyon hızından fazla ve bir kısmının geliri enflasyon hızından yavaş artar. Zengin daha zengin, fakir daha fakir yapan bir durum oluşur.
Enflasyondan kim nasıl etkilenir?
- Satın alma gücünde zayıflamalar, sosyal huzursuzluklara yol açar. Spekülasyon kazançlar alın teri kazançlarına üstün gelir. Enflasyondan genellikle dar ve sabit gelirliler (memurlar) çok zarar görmektedir. Çünkü gelirlerinin yükselen fiyat düzeyine intibak etmesi zordur. Ve yine enflasyondan en çok zarar görenler para halinde tasarruf yapmış olanlarla alacaklı bulunanlardır.
Örnekle anlatacak olursak:
Ekonomide 5 somun ekmek üretiliyor. Piyasadaki parasal büyüklük 5 lira. Bu durumda her bir somun 1 liraya satılır. Ekmek üretimi 5 iken, parasal büyüklük 10 liraya yükseltilir ise, 1 ekmek 2 lira olur. Ama ekmek üretimi 10'a çıkar ve buna paralel olarak parasal büyüklük 10 liraya yükseltilir ise ekmek gene l liradan satılır. Enflasyonun kaba tarifini bu şekilde yapabiliriz.
Her fiyat artışı enflasyon demek değildir
Bir ürün veya hizmetin fiyatının artması demek illa enflasyonun artması demek değildir. Enflasyon yok iken de belli mal ve hizmetlerin fiyatı artış gösterebilir. Enflasyon var iken belli mal ve hizmetlerin fiyatı enflasyon oranında artması da mümkündür. Sebebi ise fiyat artışı, üretim teknolojisine, maliyet değişimine ve talebe göre oluşmaktadır.
Enflasyon döneminde fiyatlar genel olarak artar. Fakat bazı mal ve hizmetlerin fiyatı daha az, bazılarınınki daha çok artış gösterebilmektedir.