Çeçen-Rus Savaşının başlangıcı
21.yüzyıla şahit olan insanlar, bir zamanların süper gücü olan Rus ordusu karşısında bir avuç insanın kahramanca direnmesini yeterince anlamlandıramadılar. Batı medyasına göre direnenler birer asiydiler. Ama sorgulayıcı akıl için, bu kadar baskıya karşı bir millet şuuru olmadan asilik kimliği ile baş koymanın pek de inandırıcı olmadığıydı. Aslında Çeçenya'da direnişin bir öyküsü vardı. Bu öykü oldukça derin ve gerilere kadar uzanıyordu. Çeçenya'daki savaşı da tam olarak yorumlayabilmek için bu öyküyü okumak gerekir. Bu direniş anlamını tarihten almaktadır herşeyden önce. Kısacası her Çeçen'in dağarcığında dedelerinden kalma bir miras vardır: özgürlük için direniş.
Bağımsızlık yolunu açan kanun
SSCB'nin kabul ettiği bir kanunla otonom cumhuriyetlere bağımsızlık yolu açıldı. Kanunda şöyle denilmekteydi: “Otonom cumhuriyetlerin ve otonom bölgelerin halkları, Sovyetler Birliği'nden ve Sovyetler Birliği'nden ayrılan diğer cumhuriyetlerden ayrılmayı istedikleri takdirde bu konuda karar alabilirler; ayrıldıktan sonra da ülkelerine devlet hukuk statüsünü belirlemekte serbesttirler.”
Grozni'de Çeçen Halkı Kongresi yapıldı
Kongrede, Çeçen halkının bağımsızlığının ve devletinin yeniden ihya edilmesine ilişkin deklarasyon kabul edildi.Çeçen-İnguş Cumhuriyeti'nin Moskova yanlısı yönetimi, Çeçen Halk Kongresi'nin yayınladığı deklarasyonu onayladı
Ayrıca kendisi de Çeçen-İnguş Cumhuriyeti'nin devlet bağımsızlığı hakkında bir deklarasyon yayınladı. Sözde özerkliğin kaldırıldığı, SSCB ve RF dışında bağımsız Çeçen-İnguş Cumhuriyeti'nin kurulduğu ilan edildi. Çeçen halkı, SSCB ve RF tarafından yapılan herhangi bir referanduma veya devlet başkanı seçimlerine katılmadı.
Çeçen Halk Kongresi 2. Toplantısı'nda alınan kararda, Sovyet hükümetine, Çeçenya ile geniş çaplı bir İttifak Anlaşması yapılması önerilmişti
Çeçenya'nın özerklik statüsünün değişmiş olmasından dolayı ve Çeçen Halk Kongresi kararı doğrultusunda, Çeçen-İnguş Cumhuriyeti'nde Moskova yanlısı yönetiminin meşruluğunu kaybetmiş olduğu ilan edildi. 19 Ağustos 1991′de Moskova'da gerçekleştirilen darbe girişiminden sonra, Çeçen Halk Kongresi, darbecilere karşı silahlı direnmeyi organize etti.Çeçenya'nın her seviyeden olan Sovyet meclis temsilcilerinin katılımıyla Çeçen Halk Kongresi'nin 3. Toplantısı gerçekleştirildi
Burada, Moskova yanlısı Çeçen-İnguşetya Yüksek Sovyeti'nin düşürülmüş olduğu, keza Rusya ile yüzyıllarca sürdürülen savaşlar sonucunda kaybedilmiş olan devlet bağımsızlığı ve devlet hukuki statüsünün ihya edilmiş olduğu ilan edildi. 5 gün sonra da eski Moskova yanlısı yönetimin Yüksek Sovyet'i düşürüldü. Yüksek Sovyet, KGB ve İçişleri Bakanlığı binaları Çeçen Halk Kongresi'nin denetimine girdi.Eski Çeçen-İnguşetya Yüksek Sovyeti kendini fesh etme yönünde karar aldı
Çeçen Halk Kongresi, Çeçenya'nın her seviyeden olan Sovyet meclis temsilcilerinin de katılımıyla, Geçici Yüksek Konsey oluşturdu. Bu Konseye, bağımsız Çeçen devletinin Başkan ve Parlamento seçimlerini gerçekleştirme görevi verildi. Meşru seçimlerin yapılabilmesi için gereken hukuki belgeler ve kanuni işlemler Kongre ve Geçici Yüksek Konsey tarafından düzenlendi.İnguş halkı, İnguşetya'da kendi kongresini yaptı ve merkezi Nazran şehrinde olmak üzere kendi cumhuriyetinin kurduğunu ilan etti.
Dünyanın 23 devletinden ve uluslararası kuruluşlardan gelmiş olan gözlemcilerin gözetiminde, bağımsız Çeçen devleti parlamentosu ve devlet başkanı seçimleri yapıldı.
Seçim sonuçları ile ilgili olarak, uluslararası gözlemcilerin seçimlerin meşruluğu konusunda düzenlediği tutanak kabul edildi. Çeçen Halk Kongresi Başkanı olan, stratejik hava kuvvetleri generali Djokhar Dudayev, bağımsız Çeçen devletinin Başkanı seçildi. Aynı zamanda 41 milletvekilinin oluşturduğu parlamento da seçildi.Çeçen Devlet Başkanı Djokhar Dudayev, ilk olarak “Çeçen Cumhuriyetinin Devlet Bağımsızlığının İhya Edilişine Dair” kararnameyi imzaladı.
Çeçen Devlet Başkanı Djokhar Dudayev, ilk olarak “Çeçen Cumhuriyetinin Devlet Bağımsızlığının İhya Edilişine Dair” kararnameyi imzaladı. Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Boris Yeltsin, Çeçenya'da 9 Kasım'dan itibaren geçerli olmak üzere olağanüstü hal ilan etti ve başkent Grozni'ye Rus birliklerini sevk etti. Dudayev'in de seferberlik ilan etmesi ve Rus askerlerini engellemesi neticesinde, Rusya Federasyonu'nda gerçekleştirilen bir üst düzey toplantı ile üç gün sonra olağanüstü hal kaldırıldı ve Rus askerleri geri döndü.İnguşlar, yapılan bir referandum ile Çeçen-İnguş Cumhuriyeti'nden ayrılarak Rusya Federasyonu içerisinde özerk bir cumhuriyet olmaya karar verdiler. ÇİC parlemantosu, 12 Mart'ta Çeçen devletinin anayasasını kabul etti
Rusya Federasyonu içinde bulunan 19 özerk cumhuriyetin liderleri, Moskova'da bir araya gelerek Rusya Federasyonu Yeni Birlik Anlaşması'nı imzaladı.
Çeçenya bu anlaşmayı imzalamadı. İlerleyen aylarda Rusya orduları, Çeçenya topraklarından tamamen çıkarıldı.Çeçen-İnguş Cumhuriyeti, “Çeçen Cumhuriyeti” ve “İnguş Cumhuriyeti” olarak birbirinden ayrıldılar.
İnguş Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu içerisinde kalmaya karar verirken Çeçenya'nın bağımsızlık kararı Rusya tarafından reddedildi.Dudayev, çıkan anlaşmazlıklar sonucunda parlamentoyu feshederek başkanlık sistemine geçildiğini açıkladı.
Moskova, “Çeçenya suçlular karargahı haline geldi” diyerek propaganda savaşı başlattı. Bu arada halka Djokhar Dudayev'i devirme çağrısı yaptı. Rusya'nın desteğini alan Geçici Konsey, Djokhar Dudayev'i devirme çalışmalarına başladı.
Cumhurbaşkanı Dudayev, Rusya'ya karşı genel seferberlik ilan etti.
25 Kasım'da da Moskova destekli isyancılar, tank ve ağır silahlarla Grozni'ye saldırdılar. Ancak bir gün sonra geri çekilmek zorunda kaldılar. 4 gün sonra da Boris Yeltsin, Dudayev ve muhalefete 48 saat içinde silahlarını bırakmaları çağrısında bulundu. Rus uçakları tarafından art ardına ikinci hava saldırısı yapıldı.
En az 10 uçağın katıldığı saldırıdan sonra Djokhar Dudayev, kadın ve çocuklardan Grozni'yi terketmelerini istedi. Rusya, Çeçen sınırına asker yığmaya başlayarak kaçışları engelledi.Yeltsin, Çeçenya'ya verdiği sürenin bitmesine rağmen, Rus esirleri almak için hiçbir harekette bulunmadı.
Çeçenya'nın bağımsızlığına kavuşmasının ardından Rusya ile ilk kez üst düzey bir toplantı yapıldı.
Rusya Savunma Bakani Pavel Graçev ve Djokhar Dudayev, yaptıkları görüşmede, krizin sona ermesi için güç kullanılmaması konusunda görüş birliğine vardılar. Rus Güvenlik Konseyi, tarafların silahsızlandırılması için bütün anayasal tedbirlerin uygulanmaya konulmasını istedi. Boris Yeltsin, bir gün sonra 8 Aralık'ta anayasal tedbirlerin uygulanmasını istedi.Ancak Rusya, 2 gün sonra Çeçen hava sahası ve sınırını kapattığını açıkladı.
Ancak Rusya, 2 gün sonra Çeçen hava sahası ve sınırını kapattığını açıkladı. Grozni yine bombalandı. Dudayev'in yardımcılarından biri, Rusya'nın Çeçenya'yı işgal etmeleri halinde, Rus askerlerinin tabut içinde terk edeceklerini söyledi. Rus askerleri ve uçakları, 3 koldan Çeçenya'ya girdiler. Yeltsin, 15 Aralık tarihine kadar süre tanıyarak, Çeçenlerin silahlarını bırakmalarını istedi.Djokhar Dudayev, Rusya'yı uyararak bir adım daha atmaları halinde, gerilla savaşı başlatacaklarını ilan etti.
Boris Yeltsin, Dudayev taraftarlarının silah bırakması için verdiği süreyi 48 saat daha uzattı. Dudayev, Rus askerlerinin çekilmesi halinde masaya oturacağını açıkladı.Rusya Dışişleri Bakanı Andrei Kozirev, yabancıların ülkeyi terketmesini istedi ve Dudayev'i bir defa daha görüşme masasına davet etti.
1 gün sonra, Rus uçakları gece yarısından itibaren Grozni'yi bombalamaya başladı. Fakat kara harekâtına geçilmedi. Grozni'de bulunan Dudayev taraftarları ise sessiz kalarak Rusya'nın ikinci bir adım atmasını bekledi.Rus kuvvetleri özellikle sivil yerleşim birimlerini bombalayarak 16 kişinin ölümüne sebep oldu.
Grozni'ye yönelik hava saldırıları yine devam etti. Grozni dışında yoğun çarpışmalar olduğu bildirildi. Bölgede bulunan gazeteciler, Petropavlovskaya köyünün Rusların eline geçtiğini bildirdi. Devlet Başkanlığı Sarayı'na yönelik saldırılarda sarayın isabet almadığı mermilerin bos araziye düştüğü belirtildi. Ocak ayında ise Rus tankları Grozni'nin merkezine doğru ilerlemeye başladı.Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı AGİK, “Çeçenya Komisyonu” kurmaya karar verdi. Dudayev, Rusya içinde saldırıda bulunma tehdidinde bulundu. Argun, Gudermes ve Şali'yi ele geçirmeye başladı.
Çeçenya'ya 70 kilometre mesafedeki Stavropol şehrinin Budonnovsk kasabasına baskın düzenleyen Şamil Basayev liderliğindeki bir grup mücahit, bir hastanede yüzlerce Rus'u rehin aldı.
Rus askerleri, Çeçenlerin saldırı ihtimaline karşı Moskova'daki kilit öneme sahip binaları korumaya aldı.
Rus parlamentosundaki gruplar, hükümetin istifasını istedi. Yediler toplantısı için Kanada'ya giden Yeltsin'e geri dön çağrısında bulunuldu.
Rus askerleri hastaneye baskın düzenledi.
Operasyon başarılı olmadı. Ancak Basayev, 220 kadın, çocuk ve hastayı serbest bıraktı. Yeltsin; baskının kendisinin Moskova'dan ayrılmasından sonra gerçekleştirildiğini açıkladı. Başbakan Çernomirdin ise, rehinelerin serbest bırakılmasına karşılık Çeçenya'da ateşkes yapılmasını teklif etti.Rusya Başbakanı Çernomirdin, mücahitlerin komutanı Şamil Basayev ile telefonda görüştü.
Rusya Başbakanı Çernomirdin, mücahitlerin komutanı Şamil Basayev ile telefonda görüştü. Mücahitler, 126 rehineyi daha serbest bıraktı. Basayev, kendi adamlarını ve rehinelerin bir kısmını Çeçenya'ya götürmek için bir otobüs istedi. Çeçenya'daki Rus komutan, bütün askeri operasyonların durdurulması talimatını verdi.Barış görüşmelerinin yeni turu Grozni'de başladı. Mücahitler 764 rehineyi daha serbest bıraktı ve bir Rus tuzağına karşı bazı gazeteciler, parlamenterler ve çok sayıda Rus'un bulunduğu otobüsten oluşan konvoyla Budonnovsk'den ayrıldı.
Heyetler arasında askeri anlaşma imzalandı.
Anlaşmaya göre; Ruslar, Çeçenistan'daki askerlerini çekecek, Çeçenler de savunma maksatlı olmayan silahlarını teslim edeceklerdi. Çeçen heyetine Çeçenistan Başsavcısı Osmati Imayev başkanlık etti. Çeçen lider Dudayev'e bağlı güçler, cumhuriyetin ikinci büyük kenti Gudermes'te kontrolü yeniden ele geçirdi.
Rusya'nın Budonnovsk kentine baskın düzenleyerek 30 Temmuz'da Rus-Çeçen heyetlerinin askeri bir anlaşmaya varmalarına kadar giden görüşme sürecini başlatan Çeçenlerin ünlü savaşçısı Şamil Basayev, silahlarını teslim etmeyeceklerini söyledi.
Çeçen Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Dudayev'in danışmanı Ramzan Kaytemirov, Rusya'nın Çeçenya'da asıl amacının petrol yataklarına sahip olmak, boru hattını kullanmak ve askeri üs kurmak olduğunu açıkladı.
Çeçenya'nın Gudermes kentini kuşatan Rus askerleri yüzlerce sivili öldürerek kenti ele geçirdi. Ülkenin yüzde 70′ini kontrol altında tutan direnişçiler, Ruslara ağır kayıplar verdirdi.
“Yalnız Kurt” grubunun lideri Salman Rudayev, Kızılyar'a baskın düzenleyerek yüzlerce kişiyi esir aldı.
“Yalnız Kurt” grubunun lideri Salman Rudayev, Kızılyar'a baskın düzenleyerek yüzlerce kişiyi esir aldı. 7 günün sonunda kıstırıldıkları Pervomaiskoye köyünde Rus kuşatmasını geçmeyi başardıla
Çeçen Devlet Başkanı Djokhar Dudayev suikast sonucu şehit oldu.
Dudayev'in başkanlığı sırasında başkan yardımcılığı görevinde bulunan Zelimkhan Yandarbiyev, bu gibi durumlar için anayasanın öngördüğü yöntem doğrultusunda Çeçen Cumhuriyeti İçkerya'nın yeni devlet başkanı oldu. Çeçenya'ya ait güçler Grozni'yi Rus ordusundan geri aldı.
Savaşın bitmesi, Rus askerinin Çeçenya'dan çıkarılması, keza uluslararası prensipler doğrultusunda devletler arası bir resmi anlaşma yapılmasına hazırlık hususunda Hasavyurt Sözleşmeleri imzalandı.
Bundan 4 ay sonra da Rusya'ya ait son birlikler Çeçenya'dan çekildi.Bağımsız devletin anayasasına uygun olarak, uluslararası kuruluşların, dünyanın 60 ülkesinden gelmiş olan bağımsız gazetecilerin ve gözlemcilerin gözetiminde, ÇİC Başkanlık ve parlamento seçimleri yapıldı. Aslan Maskhadov, Devlet Başkan seçildi.
RF ile ÇİC arasında, Hasavyurt Sözleşmelerinin geliştirilmesi anlamında; “RF ve ÇİC arasında barış ve karşılıklı ilişkilerin prensiplerine dair anlaşma” imzalandı.
Anlaşma, iki devletin başkanları; Boris Yeltsin (RF) ve Aslan Maskhadov (ÇİC) tarafından imzalanmış olup, Rusya Federasyonu ile Çeçen Cumhuriyeti İçkerya ilişkilerine (uluslararası hukuk ve ilke ve esasları doğrultusunda) devletlerararası resmi statü kazandırdı.Başkent Grozni'nin adı, Djokhar Dudayev'in anısına Djokhar-Kala olarak değiştirildi.
O hafta Djokhar-Kala'da Çeçen-Dağıstan Halkları Birinci Kongresi toplandı. Kongre başkanı, Şamil Basayev oldu.“RF ve ÇİC arasında barış ve karşılıklı ilişkilerin prensiplerine dair anlaşma”, ÇİC parlamentosu tarafından onaylandı.
Rusya Federasyonu ile bir dizi başka anlaşmalar da imzalanmıştı ki bunların arasında (Çeçen Cumhuriyeti İçkerya'nın bağımsız devlet statüsünü hukuken sağlamlaştıran) gümrük alanında işbirliği gibi anlaşmalar da vardır. Günümüzde Rusya Federasyonu, uluslararası hukuk ilkelerini ihlal ederek, ÇİC'ne karşı siyasi, ekonomik ve askeri abluka uygulamaktadır; ayrıca savaş sırasında Çeçen devletine vurulan maddi zararın tazmini ile ilgili olarak üstlenmiş olduğu yükümlülüklerin yerine getirilmesi de her vesileyle ertelenmektedir.ÇİC Dışişleri Bakanlığı, Rusya Federasyonu ile Çeçen Cumhuriyeti İçkerya arasında resmi diplomatik ilişkiler kurulması önerisini içeren resmi notayı RF Dışişleri Bakanlığına iletti.
Rusya'nın çeşitli bölgelerinde ve Dağıstan'da meydana gelen esrarengiz bombalama olaylarında 250 kişi öldü.
Rusya bu olaylardan Çeçenleri sorumlu tutarak askeri II. Çeçen- Rus savaşı denilen harekata başladı. Ancak daha sonra patlamaların Rus gizli haber alma örgütü FSB (KGB) tarafından gerçekleştirildiği ortaya çıktı. İlk olarak 1 Ekim'de Rus birlikleri Çeçenya topraklarına girmeye başladı.Putin, Çeçen Cumhuriyeti İçkerya Devlet Başkanı'nı tanımadıklarını duyurdu ve Rus yanlısı Çeçen yönetiminin başına Malik Sadullayev'i tayin etti.
Putin, Maskhadov'la masaya oturmayı reddetti. Ayrıca Rusya, anlaşmaya üye ülkelerin askeri varlıklarına sınırlama getiren Avrupa Konvansiyonel Kuvvetler Anlaşması'nın (AKKA) hükümlerine Kuzey Kafkasya'da uymayacağını bildirdi.Rus birlikleri Grozni'de pazar yerine bir roket saldırısı düzenlediler ve yaklaşık 140 sivil hayatını kaybetti
Maskhadov, görüşmeye hazır olduklarını iletse de Rusya bu görüşme talebini reddetti ve 6 Şubat 2000 tarihinde Grozni'yi ele geçirdi.