60 yaş altı olanlar hatırlamaz: Sivaslı Demirağ'ın Milli Kalkınma Partisi
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan 1945 yılına gelinceye kadar geçen sürede CHP iktidarlarına karşı kurulan muhalefet partileri Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılmasının ardından siyaset sahnesine çıkan Türkiye’nin ilk uçak fabrikasının kurucusu Nuri Demirağ’ın liderliğindeki Milli Kalkınma Partisine dair merak edilenleri sizler için derledik.
Türk Siyasi tarihinde çok partili sisteme geçiş sancılı oldu. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılması akabinde bizzat Mustafa Kemal Atatürk’ün teşvikiyle kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın ömrü de çok uzun olmamıştı.
İkinci Dünya Savaşının bitmesine yakın CHP’ye karşı muhalefet partileri TBMM’de yer almasa da muhalefet hareketleri CHP Meclis Gurubunda sıkça görülüyordu. Nitekim o dönemde TBMM’deki tüm görüşmeler ve tartışmalar kamuoyuna gizli olarak yapılmasının bir gelenek haline getirildiği CHP’de sesleri çok çıkmasa da parti içi muhalefet hareketlerinin başladığı görülmektedir.
1943 yılında Celal Bayar CHP meclis gurubunda Varlık Vergisi hakkında konuşurken yönetime sert eleştirilerde bulunuyordu.
Kurulan parti siyasi bir geçmişi olmadığı için hiç kimsenin aklının ucuna gelmeyen İstanbul sanayi ve ticaret aleminde tanınan isim Nuri Demirağ tarafından kurulmuştu.
Tarihler 7 Temmuz 1945’i gösterdiğinde Nuri Demirağ bir parti kurmak istediğini belirten dilekçesini posta ile İstanbul Valiliğine gönderdi. Dilekçede partinin adı belirtildi ve hangi ilkelere bağlı olacağı sayıldıktan sonra böyle bir partiye izin verilip verilmeyeceği soruldu.
Milli Kalkınma Partisi, 24 Temmuz 1945 tarihinde resmen kurularak, Cumhuriyet döneminde iki başarısız denemeden sonra ve çok partili hayata geçişteki ilk siyasi parti oldu.
Partinin lideri Nuri Demirağ, kurduğu partinin siyasi prensiplerinin Milliyetçilik, Demokrasi, Parlamentarizm olduğunu vurgulayarak, "Sistemimizde hem liberalizm hem de sosyal duygular hakimdir" demişti.
Demirağ, Devletçilik politikasına karşı, sıkı bir liberal sistem taraftarı, serbest teşebbüsün şiddetli bir destekleyiciydi.
Partinin açılış töreninde konuşan Genel Başkan Nuri Demirağ, ülkenin artık eskiden olduğu gibi tek parti ile yönetilemeyeceğini belirterek, devletçilik rejiminde bundan daha fazla iş ve adalet beklenemeyeceğini belirtmişti.
MKP genel ve yerel seçimlere de katılarak vatandaşların tartısından geçti. Partinin ilk seçim faaliyeti, çiçeği burnunda bir diğer parti olan Demokrat Partinin katılmayacağını önceden açıkladığı 26 Mayıs 1946 Belediye seçimleriydi.
Milli Kalkınma Partisi; İstanbul'un dışında İzmir, Adana, Urfa, Hatay ve Çanakkale'de belediye seçimlerine girmiş; fakat seçim günü, seçime fesat karıştırıldığını ve hükümetin taraf tuttuğunu ileri sürerek İstanbul'da seçimlerden çekildiğini açıklamıştı.
MKP, seçimler sona erdikten sonra da seçimlere fesat karıştırıldığı iddiası üzerinde uzun süre durdu ve bu amaçla önce İstanbul'da bir miting yapmak istedi. Buna izin verilmeyince Danıştay'a başvursa da sonuç alamadı.
- 1946'nın hemen başında kurulan Demokrat Parti, Türk halkının gönlünde yer etmeye başlamıştı. Zira Demokrat Parti'nin kurucularından Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan halk nezdinde tanınmış, sevilen milletvekilleriydi. Nitekim Nuri Demirağ'ın Milli Kalkınma Partisi, İsmet İnönü CHP’sine muhalif olan seçmenin çekim merkezine yerleşemiyordu. Siyasi hayata hızla ve umutla adım atan MKP, karışıklıkların eşiğine adım adım yaklaşıyordu.
21 Temmuz 1946 milletvekili genel seçimlerini MKP için sonun başlangıcı olmuştu. Parti başta İstanbul olmak üzere Kırklareli, Tekirdağ, İzmit, Çanakkale, İzmir, Samsun, Giresun, Adana ve Edirne olmak üzere toplam on ilde seçime gireceğini açıklamıştı. Bağımsız adaylardan Rauf Orbay'ın destekleneceği ilan edilmişti.
- 1946 seçimlerinde Milli Kalkınma Partisi istenilen ivmeyi yakalayamamış, mücadele daha çok CHP ile DP arasında olmuştu.
- Seçimler bitmiş, parti içi karışmıştı. MKP, Nuri Demirağ ve Vahit Çadırcıoğlu arasında iki gruba ayrılmıştı. Öyle ki partinin kurucusu ve başkanı olan Demirağ resmen mahkemelik olmuştu.
- Çadırcıoğlu, Demirağ'ı ihraç ettirerek 1947 Haziran kongresinde genel başkanlığı ele aldıysa da bu iç çekişmeler partiyi daha da çıkmaza sürükledi.
Parti ilerleyen yıllarda da varlığını kısmen sürdürüp seçimlere katıldıysa da hiçbir zaman kritik bir başarı elde edemedi. Halkın parti üzerindeki ilgisi de her geçen gün azalarak kayboldu. 1957'de Nuri Demirağ'ın vefatını takiben 22 Mayıs 1958'de bu ilk muhalefet partisi Türk siyasi hayatına veda etti.