120 milyon doz Türkiye'de olacak: BioNTech aşısı hakkında merak edilen 17 soru

Sağlık Bakanı Dr. Fahrettin Koca geçtiğimiz günlerde Bilim Kurulu’na davet ettiği BioNTech aşısının mucitlerinden Dr. Uğur Şahin ile yaptığı ortak açıklamada “Önümüzdeki üç ay içinde ülke genelinde COVID-19’a karşı çok yoğun bir BioNTech aşısı kampanyasının uygulamaya gireceğini” açıkladı.

SORU 1: Bağışıklığı nasıl etkiliyor?

BIONTECH aşısının içeriği yani “hammaddesi” yapay bir mRNA molekülü. mRNA, normalde doğal olarak hücrelerimizde zaten bulunan, üretilen, işlevleri son derece önemli doğal bir madde. “Mesajcı RNA” (mRNA) veya “mesajcı Ribo Nükleik Asit” hücrelerimizin yaşamsal proteinler üretebilmesi için elzem bir yapı. Bu yapıyı bir “şema” gibi de düşünebiliriz. Tekrarlayalım, haberci RNA (mRNA), her hücremizde zaten var. Görevi kromozomlarımızdaki DNA ile bizim ihtiyaç duyduğumuz proteinleri üreten hücre içi yapılar (ribozomlar) arasında aracılık görevi üstlenmek.

SORU 2: Sentetik MRNA ne yapıyor?

MRNA’lar protein üretebilmemiz için ihtiyaç duyduğumuz talimatları (mesajları) hücrelerin protein üretme merkezlerine yani ribozomlara iletmekle görevli. Peki, aşıdaki mRNA? O ne yapıyor? Şifre mRNA’da. COVID-19’dan korunmak için geliştirilen BioNTech mRNA aşısı prensip olarak yukarıda anlattığım süreci kullanıyor. mRNA aşılarının tümü (BioNTech de Moderna da) koronavirüsün Spike proteininin üretimi için gereken mesajları taşıyor. BioNTech’i geliştiren Türk bilim insanları Dr. Uğur Şahin ve Dr. Özlem Türeci, mRNA aşısı için “sentetik bir mRNA” oluşturarak bu başarıyı yakaladılar. Ürettikleri bu sentetik mRNA dizilimine yeni koronavirüsteki Spike proteininin şifrelerini kodladılar. Ayrıca bu sentetik mRNA’yı da “hücre duvarını kolayca geçebilsin, hücrenin içine rahatça girebilsin” diye “yağ kaplı nanoparçacıklar”ın içine yerleştirdiler. Mucize gelişmeler işte tam da bu noktada başlıyor.

SORU 3: MRNA hücrede spike proteini mi üretiyor?

Sentetik mRNA aşılanmayı takiben hücrelerimizin içine girdikten hemen sonra süratle her hücrenin “protein üretim merkezleri” olarak görev yapan “ribozomlar” ile temas ediyor, “Spike proteini üret!” mesajını veriyor. Bu merkezler de kısa bir süre sonra yeni koronavirüsün spike proteinini hücrede üretmeye başlıyor. Kısacası mRNA aşıları doğal virüsleri veya virüs parçacıklarını içermiyor, aşıların içindeki sentetik mRNA aşılamadan sonra asla “hücre çekirdeği”ne ve “çekirdekte saklı genetik materyalimize (insan genomuna)” dahil olamıyor. Etkisini sadece “Spike proteini üret” emrini verdiği ribozomlarda gösterebiliyor. İşte o mucize süreç tam da bu noktadan sonra başlıyor.

SORU 4: S proteini üretilince ne oluyor?

AŞILANMAMIZI takiben kendi hücrelerimizin ürettiği Spike proteinleri bağışıklık sistemimiz tarafından “yabancı proteinler” olarak algılanmakta ve virüsün Spike proteinine karşı oluşması gereken antikorların ve T hücrelerinin üretimi devreye girmektedir. Özetle, dışarıdan aşıyla uygulanan sentetik mRNA parçacığının verdiği mesaj sayesinde hücrelerimizde yeni koronavirüsün Spike proteini üretilmekte ve bu yeni ve yabancı proteinin varlığını algılayan bağışıklık sistemimiz ise süratle hücresel ve antikor cevaplı yapısal bağışıklık cevabını devreye sokmaktadır.

SORU 5: Sentetik MRNA bize zarar vermez mi?

BIONTECH aşısında kullanılan sentetik mRNA’nın genetik kodumuzu değiştirmek için DNA’mızla birleşmesi ve onu etkilemesi, yapısını bozması, değişikliğe yol açması asla mümkün değildir. Sentetik mRNA zaten kırılgan bir yapıya sahip olduğu için hücrelerimizin içinde en fazla 2-3 gün kalabiliyor, sonrasında süratle yok ediliyor.

SORU 6: Nasıl uygulanıyor?

BIONTECH aşısı kolun üst bölgesindeki kasın içine uygulanıyor. Prensip olarak da 2 doz şeklinde tekrarlanıyor. İki uygulama arasındaki süre genelde 4 ila 6 hafta arasında değişiyor. Bununla birlikte sürenin 8 hatta 12 haftaya bile çıkarılabileceği düşünülüyor.

SORU 7: Etkinlik oranı ne?

Mevcut bilgilere göre, BioNTech aşısı “yüzde 95” gibi yüksek bir etkinlik oranına sahip. Yanlış anlaşılmasın, bu bilgi “aşıyı yaptıran her 100 kişiden 5’inde aşının etkisiz kalabileceği” anlamına gelmiyor. Bu bilgi aşılananların COVID-19 enfeksiyonuna yakalanma ihtimalinin aşı olmayanlara kıyasla yüzde 95 daha düşük olduğunu ifade ediyor. BioNTech aşısının “hastaneye yatış ihtiyacı”nı yani “ağır COVID-19 enfeksiyonu”nu engellemedeki etkinliğinin ise “yüzde 85” civarında olduğu belirtiliyor.

SORU 8: Koruma süresi ne?

BIONTECH aşısının da diğer aşılar gibi bizi ne süre koruyabileceği maalesef henüz bilinmiyor. Çünkü COVID-19’dan korunmada kullanacağımız aşılar henüz çok yeni. Ama muhtemel sürenin 6 aydan daha kısa olmayacağı tahmin ediliyor. COVID-19’da koruyucu sürenin 1 hatta 1,5 yılı bulabileceğini ileri sürenler var.

SORU 9: Herkes bu aşıyı olabilir mi?

BIONTECH aşısının 16 yaş ve üstü herkese yapılabileceği onaylanmış durumda. Bununla birlikte aşılanma sürecinde risk altında olan ya da risk grubunda sayılanların aşılanmasına öncelik verilmesi şart.

SORU 10: Kimlere yapılmaz?

15 yaş ve altındakilere BioNTech henüz uygulanmıyor. Ama görünen o ki daha düşük yaş gruplarına da bu aşı yapılabilecek. Bilimsel verilerin onaylanması bekleniyor. Diğer taraftan halen devam eden 38 derece ve üstü akut bir ateşli hastalığı bulunanlarda da aşılamanın ertelenmesi gerekiyor. Ayrıca daha önceden ciddi alerjik reaksiyonlar yaşayanların da aşı olmadan önce bu aşıyı yapacak olan doktoru/merkezi bilgilendirmeleri lazım. İlk aşılamadan sonra hemen/süratle ağır alerjik tepkiler gösterenlere aşının 2. dozu yapılmıyor. Daha önceden COVID-19 geçirmiş olanlara BioNTech aşısı iyileştikten en erken 6 ay sonra uygulanıyor. Bu kişilere sadece tek dozluk uygulama yetiyor.

SORU 11: Aşılamadan önce ve sonra alınacak tedbirler neler?

DİĞER aşılarda olduğu gibi BioNTech aşısı olmadan birkaç gün önce ve aşı sonrasında iyi bir uyku, düzenli bir beslenme, keyifli bir huzur hali, alkolden uzak kalmak gibi bilinen ayrıntılar bu aşının da etkinliğini arttırabiliyor. Ancak aşıyı olduktan sonra dinlenmeniz şart değil, işinize gücünüze devam edebiliyorsunuz. Eğer ağrı veya ateş gibi bazı sorunlar ortaya çıkacak olursa doktorunuza danışarak ağrı kesici veya ateş düşürücü herhangi bir ilacı (parasetamol tercih ediliyor) kullanabiliyorsunuz.

SORU 12: Yan etkileri neler?

Her aşıda olduğu gibi BioNTech aşısından sonra da aşının yapıldığı yerde ya da genel olarak bedende bazı “bildik tepkiler” ortaya çıkabiliyor. Bilelim ki bu tepkiler de en fazla 2-3 gün sürüyor. En sık görülen aşı reaksiyonları şunlar:

- Aşı yapılan yerde ağrı (yüzde 80)

- Genel bir yorgunluk hali (yüzde 60)

- Baş ağrısı (yüzde 50)

- Genel kas ağrıları (yüzde 30)

- Titreme (yüzde 30)

- Eklemlerde ağrı (yüzde 20)

- Aşı yapılan yerde şişme ve kızarıklık (yüzde 10)

- Vücut ısısında artma (yüzde 10)

- Nadir durumlarda görülen uykusuzluk, kol ve bacak ağrıları, kaşıntılar, lenf bezlerinde şişme (yüzde 1-5)

SORU 13: Yüz felci yapabileceği doğru mu?

BIONTECH aşısının araştırma safhasında ve uygulamaya geçildikten sonra toplamda sadece 4 vakada yüz felci yaptığı görülmüş. Bunlarda da birkaç hafta sonra tam iyileşme olmuş. Kısacası yüz felci meselesi şimdilik bir şehir efsanesinden ibaret gibi görünüyor.

SORU 14: Ağır alerjik tepkiler olabiliyor mu?

Her aşıda olduğu gibi BioNTech aşısından sonra da çok az sayıdaki vakada aniden ortaya çıkabilen ağır alerjik reaksiyonlar (anaflaksi) gözlenmiş. Ama bunlarda da belli tıbbi tedaviler yapıldıktan sonra tam düzelme sağlanmış. Bununla birlikte BioNTech aşısı için de “herhangi bir ağır alerjik reaksiyon oluşmayacağına dair garanti vermek” prensip olarak doğru ve mümkün değil.

SORU 15: BioNTech kısırlık yapar mı?

BIONTECH aşısının kısırlık yapabileceği efsanesi yanlış bir değerlendirmeden kaynaklanıyor. Bu yanlış değerlendirmenin, daha doğrusu şehir efsanesinin nedeni de “yeni koronavirüsün Spike proteinini oluşturan kısa bir aminoasit dizisinin anne karnındaki ceninin gelişiminde yaşamsal öneme sahip olan plasentadaki (eş) ‘syncytin’ isimli proteinle yapısal olarak benzeşiyor olması”. Ancak uzmanlar bu benzerliğin kısırlığa yol açabilecek tehlikeli bir bağışıklık tepkisini tetiklemek için yeterli olmayacağı düşüncesindeler.

SORU 16: Hamileler ve emziren kadınlara uygulanabilir mi?

Her aşıda olduğu gibi BioNTech aşısı da ilk denemelerde hamileler ve çocuk emziren kadınlarda kullanılmadı. Ancak daha sonraki tecrübeler ve veriler BioNTech aşısının anneler ve bebeklerde yaratacağı risklerin COVID-19 enfeksiyonunun yaratabileceği risklerden çok daha düşük olduğunu gösterdi. Bu nedenle aşı özel durumlar hariç hamileliğin ilk 3 ayından sonra ve çocuğunu emziren annelerde de kullanılabiliyor.

SORU 17: COVID-19’u geçirenlere yapılabilir mi?

Daha önceden COVID-19 enfeksiyonunu geçirip iyileşen kişilerin BioNTech aşısı yaptırmak için ortalama 6 ay beklemeleri tavsiye ediliyor. Bu süreyi takiben uygulanacak tek doz BioNTech aşısının da bu kişilere yeterli bağışıklık gücünü sağlayacağı kabul ediliyor.