Sahte medya
Erbakan Hoca’nın, hakkındaki iftiralara cevap verirken söylediği, “Bunlar bir kısım medyanın uydurması” sözleri meşhur olmuştu. Gerçekten de bu sözlerin sık kullanıldığı dönemde komployla hükümet indirip kuran, sakallı bebek haberleri yapıp halkın yüreğine korku salan, yabancı ajanslardan alınan aynı fotoğrafın altına farklı gazetelerde farklı haberlerin yazıldığı, daha çeşit çeşit yalan dolanın yaşandığı yerdi Bâbıâli.
Yine de gazete, televizyon, dergi gibi yayınlar, yasalar çerçevesine alınan künye bulundurmak, okur- izleyici temsilcisi, yazı işleri müdürü gibi hukûkî kaidelere uymak zorundaydı. Şikâyet hâlinde hâkim önüne çıkan, adresi, kimliği belli kurumlardı.
Türkiye’de doksanların sonunda iki binlerin başında internetin yaygınlaşmasıyla çoğu konvansiyonel medyada tutunamayan gazeteciler haber siteleri açarak yeni bir yayıncılık sektörü oluşturdular. Burada yasalardaki boşluğu kullanarak sınırsız özgürlüğün tadına varan yayıncılar, haber adı altında pornodan iftiraya geniş bir yelpazede işlerini sürdürdüler.
Bu sayede çok para kazanıp, kendi medya imparatorluklarını kurdular. Zamanla buralar regülasyona uğradı, yasalar tesis edildi, işini düzgün yapan emekçiler de basın işçisi statüsüne alındı. Şimdi benzer bir durum sosyal medyada yaşanıyor. Üstelik buradaki anonimlik eskisinden de beter. Haber siteleri sahipleri eski gazeteci olduğu için kimin kim olduğu bilinir, gerekli durumlarda müdahale edilirdi. Şimdi ABD ve Çin menşeli sosyal medya uygulamalarında istenen kişiye ulaşmak da zor.
Gündemi botlar belirliyor
2024 itibariyle Türkiye’de 67,1 milyon sosyal medya kullanıcısı var.
57 milyon 500 bin YouTube
57 milyon 100 bin Instagram
37 milyon 700 bin TikTok
34 milyon Facebook
20 milyon 670 bin X (Twitter)
16 milyon Linkedin kullanıcıya sahip
Ortalama bir vatandaşgünde 2 saat 44 dakikayı bu platformlarda geçiriyor. Kendi ağındaki hesapların paylaşımlarını kontrol ediyor ve “gündemde neler var” diye bakıyor. X özelinde gündemi öğrenmenin en kolay yolu ise trendleri kontrol etmek. Tabii trendlerde gördüğümüz her şey gerçeği yansıtmıyor. X’teki birçok trend, bot (sahte) hesaplar sayesinde gündeme geliyor.
Sahte gündem oluşturmak için sahte hesapların yanında önemli sayıda gerçek kullanıcının da hesabını çalmak gerekiyor. Çünkü böyle bir durumda X, gönderiyi bot olarak etiketleyemiyor.
Sosyal medya hesabınızla giriş yaptığınız bazı uygulamalar sizi bile bir bot hesaba dönüştürmüş olabilir.
Yarısı sahte
Bu saldırılar ele geçirilmiş hesapların yönetildiği bir merkezden yapılıyor. Bu merkezde ana hesaptan atılan bir tweet belli bir zaman sonra siliniyor. Silinen tweet, X’in bot testlerini geçecek özellikte oluyor. Ele geçirilmiş diğer hesaplardan da bu tweet atılıyor ve kısa süre içerisinde siliniyor. Böylece bir anahtar kelime ya da hashtag, trendlere son sıralardan sokuluyor.
Daha sonra gerçek hesaplar bu potansiyel trendi görerek tweetler atıyorlar. Kartopu etkisiyle bu anahtar kelime trendlerde gittikçe yükseliyor.
Peki, bu saldırıların hedefi ne? Aslında bunun cevabı açık. Bir konuyu gündem haline getirmek ya da var olan bir gündemi daha popüler yapmak.
Bazılarına bu durum normal gelebilir ya da kendileriyle alâkalı olmadığını düşünebilirler ama son 9 yılda gördüğümüz her iki trend topic’ten birisi işte bu saldırılarla gündeme gelen sahte başlıklar ve bu başlıklar çoğu zaman hükümetten holdinglere kadar yöneticilerin karar almasını etkiliyor.
Birçok insanın hayatı bu sahte gündemlerle değişiyor. Kimi hapse giriyor veya çıkıyor, kimi işsiz kalırken kimileri de taltif ediliyor. 2023’te Türkiye özelinde yapılan araştırmanın sonuçlarına göre 212 bin bot hesapla, X trendlerinin yüzde 47’si manipüle ediliyor. X yönetimi ara ara bu hesapları silse de hemen yerine yenileri konuluyor.
X’in 2024 şeffaflık raporuna göre silinen hesapların sayısı 461 milyondan fazla.
X’in boşluğuna çalışıyorlar
Türkiye, X’in politik amaçla en fazla kullanıldığı ülke. Bu yüzden saldırılar daha da ehemmiyet arzediyor. Bu saldırılar genellikle geceleri, ülkenin farklı bölgelerinden başlatılıyor. İstanbul yerel seçimleri hakkında manipülasyon içeren paylaşımların, İstanbul dışındaki 16 farklı ilden atıldığı ve atıldıktan hemen sonra silindiği ortaya çıkmıştı.
Saldırganlar X algoritmasının boşluğunu kullanıyor. Çünkü X, beş dakikada bir tweetlerde geçen kelimeleri toplayıp trendlere karar veriyor. Beş dakikalık periyotta bir şey yazıp silseniz de havuza girmiş oluyor. Bu, saldırılarda en çok kullanılan yöntem.
Sahte belge üretme siteleri türedi
Paylaşımlar sadece yazıyla bitmiyor. Artık resimsiz tweet neredeyse kalmadı. O resimler bazen fotomontaj, bazen yapay zekayla oluşturulmuş görüntü, bazen de sahte belge üretme üzerine çalışan siteler aracılığıyla hazırlanmış, posta, sohbet, ya da whatsapp görüşmeleri. Aklınıza gelebilecek her platformla ilgili sahte görüşme hazırlayabileceğiniz internet siteleri bir tık mesafede.
Son olarak şunu rahatça söyleyelim, sahte gündemli X’in içeriği de büyük oranda sahte. O yüzden bunun videosu var, şunun fotoğrafı var diyerek gördüğünüz her şeye inanmayın.
Düzenleme geliyor
Geçtiğimiz ay RTÜK Başkanı Ebubekir Şahin, sosyal medya yayıncılarına da lisans verileceği ve içeriklerin kontrol edileceği konusunda bir açıklama yaptı. Şahin, "Sokak röportajlarına düzen getirilecek. Dikkat etmeleri gerekecek. İftira atamayacaklar, yanlış bilgi veremeyecekler. YouTube üzerinden haber yapanlar, program yapanlar da RTÜK'ten lisans almak zorunda kalacaklar" dedi.
Şahin’in sözleri tabii bu ana akım medyanın asıl beslenme kaynağı olan X’in nasıl kontrol edileceğine pek açıklık getirmese de zamanla o konu hakkında da adımlar atılacağı kanaatindeyiz.