Rusya’ya “paralı” darbe

ABD ne zaman iç siyasette bir sorun yaşasa hemen bir düşman yaratarak kamuoyunu uyutma taktiğini devreye alır. ABD Başkanı Joe Biden, Trump’la girdiği seçim yarışını tartışmalı bir şekilde kazanınca derin bir nefes aldığını düşündü ancak durum umduğu gibi olmadı. Geçen yıl yapılan seçimlerde Cumhuriyetçilerin Temsilciler Meclisi'nde çoğunluğu ele geçirmesinin ardından ardı ardına kendisi ve oğlu hakkında suç duyurusunda bulunuldu.

Kirli işleri ile tanınan oğul Biden, Başkanın zayıf karnı olduğu için oradan vuran Cumhuriyetçiler sonunda istediklerini aldı. Hunter Biden, ABD’nin Delaware Bölge Mahkemesi’ndeki duruşmada, gelir vergilerini kasten ödememekle ilgili iki suçlamayı kabul etti, yasadışı silah bulundurma suçlamasıyla ilgili mahkemeyle anlaşmaya vardı. Peşinden Cumhuriyetçiler surda açtıkları gediği genişletmek için daha da gayret göstermeye başladı.

Cumhuriyetçi Colorado Temsilcisi Lauren Boebert'ın, Biden'ın azli için sunduğu tasarının, büyük tartışmaların ardından Temsilciler Meclisi Genel Kurulu'nda yapılan oylama sonucu, Temsilciler Meclisi Adalet Komitesi ve İç Güvenlik Komitesine gönderilmesine karar verildi. Bu gelişmeyle aşağı yukarı aynı saatlerde Rusya’da şok bir gelişme yaşandı.

Wagner her yerde

Rusya menşeli paralı asker grubu Wagner, darbeye kalkıştı. Bu haberin yazıldığı dakikalarda ülkenin önemli şehirlerinin kontrol altına alındığı, uçak, tank, helikopter gibi dünyada eşi benzeri olmayan teçhizatları bulunan isyancıların Moskova’ya doğru ilerlediği bildiriliyordu.

Özellikle Suriye, Libya ve Ukrayna’da karşı karşıya gelen ve Rusya ile çıkarları çatışan Batı, geçen kışı da battaniye altında geçirince soğuk savaş günlerine geri döndü. Sonunda Rusya Lideri Vladimir Putin’i de zayıf karnından vurmayı başardılar.

1990’ların St. Petersburg’unda organize suç ile lokantacılığın kol kola gittiği, ikisini birbirinden ayrı düşünmenin zor olduğu yıllarda Yevgeni Prigojin isimli eski bir hükümlü, kumarhaneci iki ortağıyla restoran işine girdi. 90’ların ortalarında St. Petersburg’un Belediye Başkanı Yardımcısı olan Vladimir Putin’i restoranında ağırlayan Prigojin, kurduğu ilişkiyle hayal edilmesi çok zor bir güce ulaştı.

Prigojin, Concord adlı yemek şirketiyle Kremlin’in yiyecek-içecek servislerini üstlenirken zamanla ‘Putin’in Şefi’ lakabını alacaktı. Putin, Prigojin’in Neva Nehri üzerinde açtığı tekne restoranı o kadar sevmişti ki, dünya liderlerini burada ağırlamaya başladı.

Resmî etkinliklerin değişmez organizatörü

Prigojin zamanla kamunun diğer kurumlarına da uzandı. Okulların, devlet kurumlarının hatta hapishanelerin yemek işlerini aldı. Ancak Concord adlı bu şirketin asıl müşterisi, Rus savunma kurumlarıydı. Orduya yemek dağıtım işi zamanla onu ülkenin en önemli askeri figürlerinden birine dönüştürdü. Rusya’nın Ukrayna’yla 2014’te girdiği çatışmada ortaya çıkan gizemli askerlerin Prigojin’in paralı askerleri olduğu ortaya çıkınca dünya kamuoyu da Wagner ismini duymaya başladı. Dünyadaki her askeri karışıklıkta artık bu gruba bağlı askerler yer alıyordu. Ve sonunda bu namlular Moskova’ya doğrultuldu.

Bahane basit

Prigojin, Rus askeri yetkililerini Ukrayna’da savaşan paralı askerlerine cephane yardımı yapmamakla suçladı. Sosyal medyada, Ukrayna’daki Rus güçleri arasındaki bölünmeyi sergileyen küfürlü konuşmaları yayımlandı.

Prigojin, geçen ay Putin’i kastederek, “Bu büyükbaba tam bir serseriye dönüşmüşse, Rusya nasıl kazanabilir” diye sordu.

23 dakikalık uzun konuşmasında, savaşın tüm meşruiyetinin bir yalan ve “küçük bir grup serserinin” terfi almak ve halk ile başkanı kandırmak için bir bahane” olduğunu söyledi. Gelişmeler birbirini izledi.

Prigojin, orduyu Ukrayna’daki adamlarına yönelik ölümlü bir füze saldırısından sorumlu tuttu, ama ordu bu iddiayı reddetti.

Adalet yürüyüşü

Sonra da “Adalet yürüyüşü” başlatıyoruz diye muğlak bir ifadenin arkasına saklanarak, darbe girişimine başladı.

Adalet yürüyüşü isim benzerliği dikkat çekti. CHP Lideri Kemal Kılıçdaroğlu da 2017’de adına, “Adalet Yürüyüşü” dediği bir eyleme girişmişti. İlginç tesadüfler bununla da kalmadı. Muhalefet 14 Mayıs 2023 seçimlerinden önce Rusya tarafından kendilerine yönelik “deep fake” içerikler hazırlandığını, bunun seçim sonuçlarına müdahale etmek için kullanılacağını öne sürmüştü.

Seçimden önce de sonra da böyle bir içerik yayınlanmadı. Ancak Kılıçdaroğlu, şaşırtıcı bir açıklama yaparak; “Sevgili Rus dostlarımız, dün bu ülkede ortaya saçılan montajlar, kumpaslar, Deep Fake içerikler, kasetlerin arkasında siz varsınız. Eğer 15 Mayıs sonrası dostluğumuzun devamını istiyorsanız, elinizi Türk’ün devletinden çekin. Biz hâlâ işbirlikten ve dostluktan yanayız” dedi. Rusya bunu net bir dille yalanladı. Batı’nın seçimlerde açıkça desteklediği Kılıçdaroğlu, BBC’ye verdiği mülâkatta, Rusya’yla değil Batı’yla ilişkilere öncelik vereceklerini söylemişti. Bu desteğin, Erdoğan ile Putin’in yakın dostluğuna, Türkiye ile Rusya’nın denge siyasetine karşı bir hamle olduğu, yaşanan son gelişmelere bakılarak kolayca yorumlanabilir.

Belarus anlaşma sağladı mı?

Putin’in müttefiklerinden Belarus Devlet Başkanı Lukaşenko’nun ‘Wagner’in başındaki Prigojin ile bir gün süren bir görüşme gerçekleştirdiği duyuruldu. Ardından Wagner ile Rusya’nın anlaşmaya vardığı haberleri geldi.

Rus paralı asker grubu Wagner’in Kurucusu Yevgeny Prigojin, Rusya Devlet Başkanı Putin’in sağ kolu olarak görülen Savunma Bakanını baş suçlu ilân etmiş ve "Bu gece, Rusya’yı zora sokan hainlere ve suçlulara dersini vereceğiz. Sergey Şoygu Kızıl Meydan'da asılacak" demişti.

Rusya’nın Karadeniz’e açılan Kırım’ı kontrol altında tuttuğu şehir olan Rostov’u ele geçiren Wagner, Moskova’ya doğru ilerlemeye başladı. İşgal endişesine kapılan Rus yönetiminin ise Moskova’yı St. Petersburg'a taşımaya başladığı kaydedildi. İddialar, Moskova’dan St. Petersburg'a yönelen çok sayıdaki uçak rotası ile de desteklendi.

Putin bir süre sessizliğini korurken, Wagner’in Putin’i direkt hedef almaması da dikkatlerden kaçmadı. Kremlin Sarayı ise "Putin, Wagner ile ilgili durumun farkında ve gerekli tüm önlemleri aldı." açıklamasında bulundu. Rusya Federal Güvenlik Servisi "silahlı isyan" suçlamasıyla Wagner üyeleri hakkında ceza davası açtı” açıklaması yaptı.

Belarus Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko’nun girişimlerinin ardından gelen tartışmalı uzlaşmayı değerlendiren Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov, Wagner’in Rusya topraklarında ilerlemeyi durdurması’ yönündeki teklifini kabul ettiğini duyurdu. Sözcü Peskov, Wagner Grubu kurucusu Yevgeniy Prigojin hakkında açılan ceza davasının kapatılacağını, Prigojin’in Belarus’a gideceğini belirtti. Ancak bunun ne zaman gerçekleşeceği, gidişin geçici mi kalıcı mı olacağı belirtilmedi.

Siyasi yorumcular Rusya’da sükûnetin sağlanmış gibi gözüktüğünü ancak durumun ciddiyetini koruduğunu, Rusya’dan her an beklenmedik haberlerin gelebileceğini, aslında ‘beklenmedik’ kelimesinin beklenmemeyi değil çok şeyin beklendiğini ifade ettiğini dile getiriyor.

Kamplara dönüyoruz

Rostov bölgesindeki Rostov-na-Donu kentinden geri çekilmeye başlayan Wagner güçlerinin, Lugansk Halk Cumhuriyeti’ndeki kamplarına dönecekleri açıklandı. Prigojin’in ise mensuplarını kamplarına dönmeye çağırdığı duyuruldu.

• Rusya’da tam olarak ne oldu, neler bekleniyor?
• Geçtiğimiz Ramazan ayında 100 bin civarında askere sahip olduğu belirtilen Sudan’daki paramiliter grup Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) ile ordu arasında çatışma çıkmıştı. Ordu ile HDK arasındaki savaş hâlen devam ediyor.
• Rusya’nın paramiliter grubu Wagner ise 100 bin civarında mensubu olan HDK’dan çok daha güçlü bir yapı. Rusya’nın vekâlet savaşları ve işgallerini yürüten grubun ciddi bir savaş tecrübesi bulunuyor.
• Şimdilik başarısız bir girişim olarak kayıtlara geçse de kriz tam mânâsıyla çözülmüş değil. Prigojin’in Belarus’a gitmesi, isyan girişimi dosyasının tümden kapanmasını sağlamayacak. Putin’in Wagner’i tasfiye etmesi ve liderlik edenleri suikastlarla temizlemesi en güçlü ihtimallerden biri.
• Rusya’nın yumuşak karnı ve isyan etme potansiyeline sahip grupları tespit eden Putin’in başlatacağı tasfiye hareketinin zamana yayılmaması durumunda daha büyük bir isyanla karşılaşabileceği dile getiriliyor.
• Putin’in yerini alması düşünülen Sergey Şoygu’nun da bu tasfiyeden nasibini alabileceği bir diğer ihtimal.
• Dünyada benzeri olmayan ve hayli karmaşık bir yönetim biçimine sahip Rusya’nın en büyük riski, devasa topraklarda sadece 143 milyon kişinin yaşıyor olması. Bu kadar büyük, üstelik çoğu Rus olmayan ve baskı altında tutulan onlarca devletten müteşekkil bir ülkeyi kontrol altında tutmak kolay değil. İşgale uğramış bir Moskova demek Rusya federasyonundan onlarca yeni bağımsız devletin çıkması demektir. Batı bunu ister mi bu da kesin değil. Çünkü iktisaden zayıf ve önemli ölçüde petrol gelirleriyle ayakta duran Rusya’nın askerî zaafları da bir bir ortaya çıkmışken bu durumun Batı özellikle de birlik olma ruhunu kaybetmiş NATO için bir tehdit oluşturmadığı da ortada.

• Blackwater’dan Wagner’e özel askerî şirketler
• Blackwater, ABD’nin paralı askerlerden oluşan özel bir şirketiydi ve dünya Blackwater adını daha çok Irak’ın işgalinde duydu. Ruslar’ın Blackwater’u ise Wagner’di. O, şöhretini Suriye, Libya ve Ukrayna işgalinde üstlendiği role borçlu ise de gerçek şöhretini son kalkışmasına borçlu.
• Paramiliter güç olarak tanımlanan bu özel ordular çoğu kez emekli askerlerden oluşan ve devletlerin pis işlerini üstlenen ancak devletlerden bağımsızmış gibi hareket eden yapılar. Tarihleri yüzlerce asır evveline dayanıyor. Pek çok ülke, paralı ordulardan “hizmet” alıyor ve bunlardan biri de Suudi Arabistan. Yaklaşık 30 yıldır Suudi Arabistan topraklarında Amerikalı Vinnell firması 2 binden fazla mensubu ile faaliyet gösteriyor. Afrika ülkeleri ise bu şirketlerin en büyük gövde gösterisi yaptığı bölgeler.
• - ABD’de AirScan, Blackwater (Xe), Custer Battles, G4S, Jorge Scientific, KBR, MAG, MPRI, MVM, Northrop Grumman, Titan, Raytheon, Vinnell,
• - Rusya’da Wagner ve Slavonic Corps,
• - Birleşik Krallık’ta Aegis, GardaWorld, Erinys, Rubicon, Eastington, Stroud, Sandline,
• - Avustralya’da Unity Resources Group,
• - Almanya’da Asgaard,
• - Fransa’da Geos,
• - Peru’da Defion International,
• - Polonya’da ESA,
• - Güney Afrika’da Executive Outcomes gibi paramiliter şirketler resmen faaliyet gösteriyor.