Özbekistan’dan Taliban’la ilişkilerde herkese örnek

2021’de Taliban’ın 20 yıl aradan sonra Afganistan’da tekrar yönetimi ele alması ilk başta Orta Asya’daki komşularında tedirginliğe sebep oldu. Uluslararası toplum, Taliban’ın kısa sürede devrileceğini beklerken işler pek de umdukları gibi olmadı. Dış yardımların tamamen kesilmesiyle birlikte ülkede büyük bir insânî felaket beklenirken, Taliban işleri toparlamayı başarıp iç karışıklığı bitirdi.

Batılı ülkeler Taliban yönetimine sırtını dönerken, başta Çin ve Özbekistan olmakla beraber bölge ülkeleri yeni yönetimle ilişkileri geliştirme siyasetini takip ettiler. Özbekistan’ın 4 milyon civarında etnik Özbek’in yaşadığı Afganistan’la 144 km’lik sınırı mevcut. Özbekistan, Afganistan’daki Taliban yönetiminin uluslararası sisteme entegre olması ve meşruiyet kazanması için uzun zamandır diplomatik çaba içerisinde.

Taliban’ın iktidara gelmesinden sonra Özbekistan, BM Afganistan Yardım Misyonu (UNAMA) aracılığıyla Taliban'la görüşmek üzere BM öncülüğünde uluslararası bir müzakere grubunun oluşturulması için yoğun çalışma yürüttü.

Özbekistan, Kazakistan’a örnek oldu

Özbekistan bir yandan çeşitli platformlarda Taliban yönetiminin tanınması ve uluslararası sistemden dışlanmaması gerektiğini dile getirirken bir yandan da Taliban’ın bu gerekliliği yerine getirmesi için çeşitli reformları yapması gerektiğini ifade ediyor. Özbekistan diğer bölge aktörlerİ ve komşularıyla mukayesede Taliban yönetimini ötekileştirmeden, siyasî ve ekonomik ilişkiler kurarak bir rol model olmayı başardı.

Özbekistan’ın Taliban'la ilişkiler kurma konusundaki başarılı deneyimi, bölgede aniden ortaya çıkan pazarın büyüklüğünü takdir eden Kazakistan için de örnek oldu. Kazakistan bu senenin Haziran ayında Taliban’ı “terör örgütleri” listesinden çıkardı.

Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Comert Tokayev, "Kazakistan, modern Afganistan ile ticârî ve ekonomik işbirliğinin geliştirilmesinin ehemmiyetine ve bu rejimin uzun vadeli bir aktör olduğu anlayışına dayanarak Taliban yönetimini terör örgütü listesinden çıkarmıştır" diye açıklama yaptı. Kazakistan kısa sürede Afganistan'da bir ticaret evi açtı ve Afgan iş adamlarıyla 200 milyon dolarlık sözleşmeler imzaladı.

İstikrar: Bölgenin gelişimindeki anahtar

Özbekistan yönetimini Taliban konusunda aktif diplomatik faaliyete iten en önemli nedenlerin başında bölgesel ve uluslararası ticaretin gelişmesinin yolunun istikrarlı Afganistan’dan geçtiğinin farkında olmasıdır. Bu anlamda Özbekistan, coğrafi olarak Afganistan’ı içine alan bölgesel projelerden Taliban yönetiminin dışlanmaması gerektiğini dile getirip düzenlediği uluslararası konferanslara Taliban temsilcilerini de davet ediyor.

Özbekistan: Taliban yönetimi dışlanmamalı

26 Temmuz 2022’de Özbekistan’ın organize ettiği “Afganistan: güvenlik ve ekonomik kalkınma” başlıklı uluslararası konferansa Avrupa Birliği ve Avrupa ülkeleri, Çin, Rusya, ABD, Orta ve Güney Asya, Orta Doğu ve Asya ülkeleri özel temsilcileri katılmıştı.

Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev konferansta yaptığı konuşmada Afganistan Geçici Hükümetinin, ülkenin barışçıl kalkınmasına yönelik belirli adımlar attığını, sosyo-ekonomik durumu iyileştirmeye, komşu devletlerle dostane ilişkiler kurmaya ve uluslararası toplumla karşılıklı yarar sağlayan işbirliğine çabaladığını dile getirerek “Biz de bu çabaları teşvik etmeli ve desteklemeliyiz” diyerek uluslararası toplumu Taliban yönetimini dışlamamaya çağırmıştı.

Özbekistan, Afganistan’ı bölgesel projelerin içine çekerek istikrarı artırma konusunda da önemli adımlar atıyor. Özbekistan’ın çok önem verdiği lojistik koridor projelerinden biri olan Trans-Afgan Ulaştırma Koridoru aracılığıyla Afganistan’ı dış dünyaya açmaya çalışıyor. Bu koridorun Tirmiz-Mezar-ı Şerif-Kabil-Peşaver güzergâhı sayesinde hem Özbekistan hem de Afganistan en kısa güzergâhtan okyanuslara ulaşabilecektir.

Afganistan’la 2.5 milyar dolarlık anlaşma

Özbekistan Afganistan’la yürüttüğü diplomatik faaliyetin meyvelerini kısa sürede almaya başladı. İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2023 yılında bir önceki yıla kıyasla 6 kat artarak 266 milyon dolara ulaştı. 17 Ağustosta Özbekistan Başbakanı Abdulla Aripov, bir iş forumuna ve Kabil'deki “Made in Uzbekistan” sergisinin açılışına katılmak üzere hükümet heyetiyle birlikte Afganistan'ı ziyaret etti.

Ziyaret sırasında iki ülke arasında toplam 2,5 milyar dolar tutarında 35 mutabakat zaptı ve anlaşma imzalandı. Anlaşmalar arasında 1,4 milyar dolar değerinde 12 yatırım anlaşması ve Taliban'ın Özbekistan'la ekonomik ilişkisini güçlendirecek ve ticaret seviyelerini önemli ölçüde artıracak 1,1 milyar dolar değerinde 23 ticaret anlaşması var.

• Türkistan’dan kısa kısa
• Kazakistan bu yıl Rusya'yı geçecek
• Kazakistan’ın Avrupa Birliği ülkeleriyle dış ticaret cirosu 2024 yılının 1. çeyreğinde 31,2 milyar dolara ulaşarak 2023 yılının aynı dönemine göre %5,6 daha az oldu. Buna karşın AB ülkelerine yapılan ihracat 8,6 milyar dolar olarak gerçekleşerek bir önceki yılın aynı dönemine göre %9,9 arttı.
• Avrupa Birliği ile ticaret, Kazakistan’ın toplam cirosunun %34,9'unu oluşturarak 10,9 milyar dolara ulaştı. 2024 yılının ilk yarısının sonuçlarına göre Almanya ile Kazakistan arasındaki ticaret cirosu yüzde 7,2 oranında artarak 4,75 milyar avroya yükseldi ve Rusya’yı bypass ederek Rusya-Almanya ticaretinin göstergesine yaklaştı. Kazakistan'ın Almanya'ya petrol tedarikinin aynı hızla devam edeceğini hesaba katarsak yılsonuna kadar Rusya’nın Kazakistan’a ulaşması çok gerçekçi görünmüyor. 2024’ün ilk yarısında Almanya'nın çoğunluğu petrol ürünleri olmakla Kazakistan’dan ithalatı %21,5 arttı. Yılın ilk yarısında Kazakistan'ın Almanya'ya ihracatı 3,31 milyar Euro olarak gerçekleşti.
• Kazakistan Cumhuriyeti'nin AB ülkeleriyle olan toplam dış ticaret cirosunda en büyük payı 4.5 milyar dolar (%41,9) ile İtalya alırken, onu 1.4 milyar dolar (%13,1) ile Fransa, 1.0 milyar dolar (%9,5) ile Hollanda takip ediyor. 2020 yılından bu yana Hollanda ile ticaret cirosu ortalama %4,5 oranında azalırken, Almanya ile ortalama %9,3 oranında büyüdüğünü belirtmekte fayda var.
• Kırgızistan bankaları Rus bankalarından transferleri askıya alıyor
• Kırgızistan MBank, 16 Ağustos 2024'ten itibaren aralarında Sberbank, Tinkoff ve MTS'nin de bulunduğu Rus bankaları aracılığıyla hem Rusya’ya hem de Rusya'dan para transferlerini askıya aldı. Bankanın açıklamasında bu hizmetin süresiz olarak geçici olarak kullanılamayacağı belirtiliyor.
• MBank, gelen transferlerin yaptırımlara tâbi olmayan bankalar aracılığıyla ve yalnızca ruble detayları kullanılarak gerçekleştirileceğini açıkladı. Transferleri askıya alma kararı, ABD ve İngiltere'nin Haziran 2024'te aralarında Moskova Borsası, Ulusal Takas Merkezi ve Rusya'da dolar ticaretinde kilit rol oynayan Ulusal Takas Deposu'nun da bulunduğu bir dizi Rus finans kuruluşuna yaptırım uygulamasının ardından geldi.
• Mbank, ayrıca ruble hesapları ve kartlardaki transfer ve dönüşümlere ilişkin kısıtlamaların "kur oynaklığı ve döviz piyasasında olası keskin dalgalanmalar" nedeniyle getirildiğini açıkladı. Ancak Kapital Bank, Halyk Bank ve Bank of Asia gibi diğer bankalar Rusya'ya ve Rusya'dan para transferlerinde herhangi bir kısıtlamanın olmadığını açıkladı.
• Yeni rota: İlk konteyner treni Hindistan’dan Özbekistan’a ulaştı
• Özbekistan’ın demiryolu ve konteyner taşımacılığı kurumu “Uztemiryolkonteyner” Hindistan'ın Mundra, Nhava Sheva ve Chennai limanlarından Özbekistan'a konteyner taşımacılığı için yeni bir multimodal rotayı başarıyla geliştirdi. Hindistan’dan yüklenen mallar deniz yoluyla Hindistan'dan İran'ın Bandar Abbas limanına, ardından da demiryoluyla Sergeli istasyonuna teslim edildi.
• Konteynerler önce Bandar Abbas limanından İran vagonları ile Serahs istasyonuna taşınıyor, ardından Özbekistan “Temir Yollari JSC” vagonlarına tekrar yüklenerek Türkmenistan üzerinden Özbekistan'a gönderiliyor. Her biri 20 feet'lik 20 konteynerden oluşan ilk yük treni 20 günde 2.673 km yol kat etti. İlerleyen süreçte teslimat süresinin 15 güne düşürülmesi planlanıyor.
• Türkmenistan kürtajı tamamen yasaklıyor
• Türkmenistan Sağlık ve Medikal Sanayi Bakanlığı yönetimi gizlice kürtaj yapan doktorların diplomalarının elinden alınacağını açıkladı. Son haftalarda hükümet yetkilileri hastaneleri ziyaret ederek doktorları kürtaj yaptıkları için diplomalarının ellerinden alınacağı konusunda uyarıyor.
• Bazı sağlık çalışanlarına göre kürtaja şu anda yalnızca fetüsün rahimde büyümesinin durması veya kalp atımının durması durumunda izin veriliyor.
• Türkmenistan'da 2022 yılında çıkarılan yasaya göre kürtaja yalnızca hamileliğin ilk beş haftasında izin veriliyor. İsimsiz bir görüşmede bir sağlık çalışanı "Ve artık yasaların öngördüğü son tarihleri bile dikkate almıyorlar" diyor.