Dünyanın ne düşündüğü kimin umurunda, Türkiye için tek çözüm altın lira
Tarihimize bakıldığında görülecektir, bağımsızlığın iki ana unsurundan biri kendi adına hutbe okutmak ise diğeri de kendi adına para basmaktır. Millî para, bağımsızlık nîşânesi olduğu kadar bir ülkenin iktisadî ve siyâsî durumuna ilişkin önemli veriler sunar. Millî para biriminin istikrarlı olması, iç ve dış piyasalara güven vermesi beklenir. “Parası kadar güçlü olmak” deyimine en net örnek ABD ve para birimi olan dolar bağlamında verilebilir. Türk lirasının son dönemde değer kaybederek pula dönüşmesi ülkedeki bütün ekonomik göstergeleri altüst etti, enflasyon önü alınmaz bir şekilde azarken, satın alma gücü ciddi oranda geriledi. 2017’de Forbes internet sitesine “How gold would fix Turkey’s achilles’ heel: The lira / Altın, Türkiye’nin aşil topuğu lirayı nasıl onarır” başlıklı bir yazı kaleme alan, John Hopkins Üniversitesi ekonomi profesörü Steve Hanke ile altın lira kavramını konuştuk. İstifadenize sunuyoruz.
Tcmb, Milli Para Kurulu'na dönüştürmeli
Forbes için kaleme aldığınız 3 Aralık 2017 tarihli yazınızda, Türkiye’nin altın liraya geçmesi gerektiğini söylediniz. Hâlâ aynı fikirde misiniz?
Evet, Türkiye’nin kendi para birimi lirayı altın gibi sağlam hâle getirmesi gerektiğini düşünüyorum. Bu, liranın sabit bir döviz kuru üzerinden altına dönüştürülebilir olmasıyla gerçekleşebilir.
Bunu yapabilmek için Türkiye Merkez Bankasının para kuruluna dönüştürülmesi gerekiyor. Para kurulu, sabit bir döviz kuru üzerinden, tıpkı altın gibi talep üzerine yabancı bir çıpa para birimine dönüştürülebilen banknotlar ve madeni paralar çıkarır. Para ile ilgili yükümlülüklerinin yüzde 100’ü oranında çıpa-döviz rezervi bulundurmak zorundadır ve rezerv varlıklarından elde ettiği faiz ile yükümlülüklerini sürdürme gideri arasındaki farktan kâr elde eder.
Tasarım gereği, bir para kurulunun takdir yetkisi yoktur ve kendi kredisiyle para ihraç edemez. Bir döviz kuru politikası vardır -döviz kuru sabittir- ancak para politikası yoktur. İşlemleri pasif ve otomatiktir. Bir para kurulunun tek işlevi, çıkardığı yerel para birimini sabit bir oranda çıpa para birimiyle değiştirmektir. Sonuç olarak, dolaşımdaki yerli para miktarı tamamen piyasa güçleri tarafından, yani yerli para talebi tarafından belirlenir. Yerli para, çıpasının klonudur.
‘Hiçbir para kurulu başarısız olmadı’
Bir para kurulu ön şart gerektirmez ve hızla kurulabilir. Bir para kurulunun para basabilmesi için devlet maliyesinin, devlete ait işletmelerin ve ticaretin reforme edilmesi gerekmez.
70 civarında ülkede para kurulu tesis edildi. İlk para kurulu tecrübesini, 1849 yılında Hint Okyanusu’ndaki İngiliz kolonisi Mauritius’ta görüyoruz. Bugüne değin hiçbir para kurulu başarısız olmadı. Bu kusursuz sicil, 1918’deki Rus iç savaşı sırasında kuzey Rusya’da kurulan National Emission Caisse / Millî Para Kurulu örneğine de sahip. Bu kurul, sterlinle desteklenen ve sabit bir oranda sterline dönüştürülebilen “İngiliz Rublesi” banknotları çıkarmıştı.
Türkiye’ye yakın bir para kurulunun başarı hikâyesi için tarihin derinliklerine gitmeye de gerek yok. Nitekim Bulgaristan’da nispeten yeni bir para kurulu tesis edildi. 1997 yılında Bulgaristan hiperenflasyona yakalanmıştı. Millî para birimi leva çökmüş, aylık enflasyon oranı yüzde 242’leri görmüştü. Bulgaristan Cumhurbaşkanı’nın danışmanı olarak, 1 Temmuz 1997 itibariyle bir para kurulu tasarladım. Bu para kuruluyla birlikte Bulgar levası, çıpa para birimi olarak Alman markının bir klonu oldu. Enflasyon birkaç gün içinde ezildi. Leva faiz oranları, para kurulunun kurulmasından sadece 18 ay sonra, 1998 yılının sonlarında para piyasası faiz oranlarıyla birlikte yüzde 2.43’e değin inanılmaz bir şekilde geriledi. En önemlisi, Bulgaristan’ın mâlî otoriteleri üzerindeki sıkı bütçe kısıtlamasıyla ekonomi canlandı. Bir para kuruluyla mâlî açıklar sıkı bir şekilde kontrol altında tutulur. Sonuç itibariyle, Bulgaristan’ın mâlî disiplini ve borcunu azaltması, ülkeyi Avrupa Birliği nezdinde yıldız bir oyuncu hâline getirdi.
Türk lirasını kurtarmak için Türkiye bir para kurulu tesis etmelidir. 2019 yılında Ankara’da yayınlanan “Gelişmekte Olan Ülkeler İçin Para Kurulları” kitabımda bunun nasıl yapılacağına dair tüm talimatlar yer alıyor. Altına dayalı bir para kuruluyla Türk lirası altın kadar sağlam olur, enflasyonun beli kırılır, faizler aşağı iner, döviz rezervleri çoğalır ve ekonomik hayat canlanmaya başlar.
Türkiye için altından başka çıkış yolu yok
Zayıf lira “Türkiye’nin aşil topuğudur” dediniz. Liranın zayıflığı ekonomiye paralel bir durum değil mi? Altın liraya geçişle bütün ekonomik göstergelerin düzeleceğini düşünmek fazla iyimserlik olmaz mı?
Türkiye’nin lira sorunu, ihtiyarî para politikasını pervasızca kullanan bir merkez bankasına sahip olmasıyla alâkalı bir durum. Lira niçin zayıf? Faiz oranları yapay bir şekilde düşük tutulduğu için. Hem düşük faiz oranları hem de güçlü bir liraya sahip olmak istiyorsanız tek çare para kuruluna geçiş yapmaktır.
Türkiye, ihtiyarî para yetkileri bulunan bir merkez bankasına sahip olmaya devam ederse, merkez bankasının kredibilitesi kalmayacak, itibarı yok olup gidecek. Netice itibariyle, bu şartlar altında Türkiye’nin istikrarlı, güçlü bir liraya ve düşük enflasyona sahip olmasının tek yolu yüksek faiz oranlarıyla mümkün.
- Steve H. Hanke kimdir?
- Steve H. Hanke, Uygulamalı Ekonomi Profesörü olarak Baltimore’daki Johns Hopkins Üniversitesi Uygulamalı Ekonomi, Küresel Sağlık ve İşletme Çalışmaları Enstitüsü’nün kurucusu ve eş başkanıdır. Aynı zamanda Cato Enstitüsü’ndeki Sorunlu Para Birimleri Projesi’nin kıdemli üyesi ve başkanıdır. National Review dergisinde makaleleri yayınlanır. Bilinen bir para reformcusu, para ve emtia taciridir. ABD Başkanı Reagan’ın Ekonomi Danışmanları Konseyi’nde görev yapmıştır. Bulgaristan Cumhurbaşkanı Petar Stoyanov dâhil beş yabancı devlet başkanı ve kabine bakanlarına danışmanlık yapmış, Litvanya ve Karadağ’da kabine düzeyinde görev almıştır. Biri, İstanbul Kültür Üniversitesi’nden olmak üzere yedi fahri doktora derecesine sahiptir. Ayrıca dört yabancı enstitüde fahri profesördür. Dünyanın en iyi performans gösteren yatırım fonu olan 1995 yılında Buenos Aires’teki Toronto Trust Argentina’nın başkanlığını yürütüyordu. Hâlen Amsterdam’daki Advanced Metallurgical Group N.V.’nin Denetim Kurulu Başkanı olarak görev yapmakta. 1998’de World Trade Magazine tarafından dünyanın en etkili yirmi beş kişisinden biri seçildi. 2020 yılında ise Bayrak Nişanı Şövalyesi unvanını almıştır. Kurt Schuler ile birlikte kaleme aldıkları ‘Gelişmekte Olan Ülkeler İçin Para Kurulları’ adlı eserinin Türkçesi 2019 Liberte Yayınlarınca neşredildi.
Altın herhangi bir egemen gücün kontrolünde değil
Peki, neden sadece Türkiye? Bütün dünya aynı krizin pençesinde değil mi?
Bütün dünya krizde değil, krizde olan Türkiye. Çıpa olarak Türkiye’ye niçin altını önerdim? Çünkü altın, herhangi bir para birimi gibi egemen bir gücün çıkardığı, kontrol ettiği bir değer değil. Para birimlerinin silaha dönüştüğü günümüz dünyasında altının bu özelliği ayrı bir çekiciliğe sahip.
‘Ben para doktoruyum ve Türkiye hasta’
1971 sonrası süreçte dolar altına çevrilebilir para birimi olmaktan çıktı ve dalgalı / spekülatif hâle geldi. Dolar tekrar altına çevrilebilir hâle gelirse dünya ekonomisi rahat bir nefes almaz mı?
Elbette bütün dünya rahat bir nefes alır. O zaman dünyanın en önemli para birimi olan ABD doları artık bir silah olmaktan çıkar.
Küresel sistem doların mevcut durumundan memnunsa, Türkiye’nin altın lirasına nasıl tepki verir? Olumlu bir tepki mi olur, yoksa onu yok etmeye mi çalışır?
Dünyanın ne düşündüğü kimin umurunda? Altın kadar sağlam ve değerli bir liraya sahip olmak Türkiye’ye çok büyük faydalar sağlayacak. Ben bir “para doktoru” olarak hastalar için endişeleniyorum ve Türkiye hasta. Bazılarını rahatsız edebilir ama istikrarlı bir Türkiye’ye genel itibariyle dünyanın olumlu bakacağını düşünüyorum. İstikrar belki her şey olmayabilir. Ancak istikrar olmadan da hiçbir şeyin düzgün yürümediği ortada.
Türkiye diplomatik güce dönüşür
Aynı makalede, “Değişken ve doğası gereği zayıf bir para birimine sahip hiçbir ülke gerçek bir güç olamaz” diyorsunuz. Altın lira, Türkiye’yi ekonomik ve siyasi olarak güçlü bir konuma getirirse, dünyanın mevcut tablosunda sizce neler değişir?
İçinde bulunduğumuz jeopolitik ortam göz önüne alındığında, güçlü bir Türkiye’nin potansiyel olarak oynayacak olumlu bir rolü mevcut. Barış ve istikrarın önünü açmaya yardımcı olacak bir rol bu. Altın değerindeki lira, Türkiye’nin diplomatik elini de güçlendirecek.