Dünyada ve Türkiye’depestisit pazarı

Dünyada yaklaşık 30 milyon kilometrekare (3 milyar hektar/30 milyar dönüm) tarım alanı bulunuyor. Bu alan, ‘ekilebilir’ olanları değil, ‘ekilenleri’ tanımlıyor. BM kayıtlarına göre dünyadaki toplam ziraat alanı 5 milyar hektar kadar. Yani basit bir hesapla, hâlihazırda ekili alanlar kadar da ekilmeyen alan ve eşit şekilde paylaştırılabilse, 7,5 milyar dünyalının her birine yaklaşık 4 dönüm tarım arazisi düşüyor.

Fakat bu basit hesap, endüstriyel tarım nedeniyle ulaşılması imkânsız bir ütopyaya dönüşüyor. Çünkü endüstriyel tarım, dünyadaki her insana kaç dönüm toprak düşeceğiyle değil, insan başına kaç kilo pestisit düşeceğiyle ilgileniyor.

FAO (BM Gıda ve Tarım Örgütü) verilerine göre, geçtiğimiz sene dünya genelinde yaklaşık 4,3 milyon ton pestisit kullanıldı. Yani dünyadaki her bir insan başına yarım kilodan fazla zehirli sözde tarım ilacı. Son yirmi yılda dünya genelinde pestisit kullanımının yüzde 55 büyüdüğü göz önüne alınırsa, önümüzdeki yıllarda zehir ticaretinin daha da artacağını tahmin etmek zor olmaz.

Zehrin yarısını ABD ve Çin kullanıyor

Geçtiğimiz yıl toprağı zehirleyen 4,3 milyon ton pestisitin yarıya yakını, ABD ve Çin tarafından kullanıldı. Çin, hem bu dev sektörün pazar payında hem de kullanım oranında açık ara dünya birincisi. Çin, geçtiğimiz yıl 1,76 milyon ton pestisit kullandı. Yani hektar başına 13 kilodan fazla zehri toprağa kattı. Çin’in hemen ardından gelen ABD ise 400 bin tondan fazla zehir kullandı. ABD’nin hektar başına kullanımı ise 2,5 kilogram. Bu iki ülkeyi Brezilya, Arjantin, Kanada, Ukrayna, Fransa, Malezya, Avustralya ve İspanya takip ediyor. Bu 10 ülke, dünyada kullanılan toplam pestisit miktarının yüzde 75’inin tüketiminden sorumlu. Türkiye ise yıllık yaklaşık 60 bin ton pestisit kullanımıyla dünyada ilk 15 içinde yer alıyor.

Tarım ilacı pazarı 250 milyar dolar

Miktar olarak en fazla pestisiti bu ülkeler kullansa da, bir de ‘acımasızca pestisit kullanan ülkeler’ listesi bulunuyor. Bu ülkelerin ortak özellikleri, tropikal kuşakta yer almaları ve endüstriyel tarımın düşman olarak gördüğü canlıların buralarda bereketli olması. Bu konuda bayrağı Maldivler taşıyor. Hint okyanusunun ortasındaki bu ada ülkesi, hektar başına 53 kilodan fazla zehir kullanıyor. Onu 20 kilodan fazla pestisit kullanımıyla Trinidad, Kosta Rika, Bahama ve Barbados izliyor. İsrail de 12 kilodan fazla zehirle bu listenin üst sıralarında yer alıyor.

Bu zehir ticaretinin maddi hacmi ise, neden bu kadar çok kullanıldığını açıklıyor. Geçtiğimiz yıl, sadece pestisitlerin pazar payı 100 milyar doların üzerindeydi. Bu sayıya, ‘tarım kimyasalları’nın tamamı dâhil değil. Dünyada tarım zehirleri pazarının toplam hacmi 250 milyar doların üzerinde. Bu meblağın içinde pestisitler haricinde ‘bitki besleyiciler’ de denilen hormon ve gübreler de bulunuyor.

Pazarda çeşitlilik sınırsız

100 milyar dolarlık pestisit pazarı, tek bir zehir türüne bağlı değil. Yaygın olarak 12 farklı türde pestisit bulunuyor ve her biri de farklı canlıları hedef alıyor. Yosunları öldüren algisitler, kuşları öldürmek amacıyla üretilen avisitler, ‘yabani bitkileri’ öldüren herbisitler, kemirgenleri öldüren rodentisitler bunlardan sadece bazıları…

Bitkileri hedef alan herbisitler, dünya pestisit kullanımının yüzde 40'ını oluştururken, bunu yüzde 17 ile böcek öldürücüler ve yüzde 10 ile mantar öldürücüler izliyor. Fakat her bir canlı türü için farklı isimlerde zehir üretilmesi, bu zehirlerin sadece o canlı türünü hedef aldığı mânâsına gelmiyor.

Dünyanın en büyük pestisit şirketleri

Pestisit kullanımı konusunda dünya birincisi olan Çin, son 5 yılda yaptığı atılımlar ve satın aldığı şirketlerle bu piyasadaki en büyük oyuncu hâline geldi. Çin devletine ait ve dünyanın 2. büyük şirketi olan ChemChina, dünya pestisit pazarını ele geçirmek için büyümeye devam ediyor. Syngenta ve Adama’yı da bünyesine kattıktan sonra Sinochem ile de birleşen şirket, 100 milyar dolarlık pazarın yarıya yakınını kontrolü altına aldı. Fakat 2019 sonunda başlayan koronavirüs krizi pazarda da dengeleri değiştirdi.

2019 yılında piyasa liderliğini Bayer’den alarak ‘en büyük zehir taciri’ unvanına kavuşan Çin şirketi Syngenta ile Bayer arasında da mücadele devam ediyor. Çin şirketlerinin piyasayı ele geçirme hevesine karşılık Bayer, Roundup gibi en tehlikeli zehri de üreten Amerikalı Monsanto’yu 66 milyar dolara 2018’de bünyesine katarak yarıştan kopmayacağını gösterdi.

1- ChemChina

Syngenta, Novartis Agribusiness ve Zeneca Agrochemicals'ın birleşmesiyle 2000 yılında kuruldu. 2018 yılında şirketin cirosu 13,5 milyar dolar oldu. Bu gelirin 10,4 milyar doları pestisitlerden sağlandı.

Fakat bu yüksek gelirlere rağmen şirket borç içindeydi ve bunu fırsat bilen Çin merkezli ChemChina, 2017’de şirketi 43 milyar dolara satın aldı. Böylece Çin, dünya pestisit pazarında ilk kez zirveye oturdu.

2- Bayer

Aynı zamanda ilaç karteli de olan Bayer, Çin’in atılımları nedeniyle tohum ve gıda pazarındaki liderliğini kaybedince 2018 yılında 66 milyar dolara Monsanto’yu satın aldı.

Böylece 2017’de 11 milyar dolar olan cirosunu, 2018’de 22 milyar dolara çıkardı. Bayer, yıllık 20 milyar dolar ortalama ciro ile hâlen piyasanın en büyük oyuncularından biri.

3- Basf

Merkezi Almanya’da bulunan ve çok uluslu bir şirket olan BASF, 2020 yılında 70,2 milyar dolar ciro elde etti. Dünya genelinde 117.000 çalışanı olan şirketin ana çalışmaları kimyasallar, boya, petrol, gaz ve plastik üzerine... Fakat büyük kimya şirketleri gibi onlar da tarım zehirleri ve gıda sektöründe aktifler.

Şirket cirosunun yüzde 10’u pestisitler ve tarım zehirlerinden geliyor. 2018'de tarım zehir satışlarında yüzde 2,8 artışla 6,6 milyar dolarlık ciro gerçekleştirdi. Kuzey Amerika, BASF'nin en büyük gelir bölgesi olarak kaldı ve toplam gelirin yüzde 35'ine katkıda bulunuyor.

4- Corteva

2015’de Dow ve DuPont, 130 milyar dolarlık bir anlaşma ile Corteva adı altında birleştiklerini duyurmuştu. Amerika merkezli Corteva grubu, tohum ve tarım zehirlerinin yanı sıra kimya amaçlı pek çok şirketi de bünyesinde barındırıyor.

5- diğerleri

FMC, UPL, Adama, Sumitomo Chemical, Nufarm, Jiangsu Yangnong gibi şirketler

Ayrıca Fransız Limagrain'in Vilmorin-Mikado iştiraki, Danimarkalı DLF ve Çinli Longping High-Tech ise hızla büyüyen firmalar olarak gösteriliyor.

Pazar büyüklüğü bir yana yeryüzünü ve insanlığı zehirlemeleri üzerinde durmak elbette meselenin en mühim yönü.

Türkiye’de pestisit ve gübre kullanımı

Ye yazık ki, Türkiye pestisit kullanımı konusunda listenin üst sıralarında yer alıyor. 2002 yılında yıllık 55 bin ton olan kullanım oranı, şimdi 60 bin tonu aşmış durumda.

Türkiye’de en çok mantarlara karşı geliştirilen pestisitler kullanılıyor. Onu bitki öldürücüler ve böcek öldürücüler izliyor.

Ülkemizde 2018 yılında bölgesel olarak tarım ilacı en çok Akdeniz Bölgesinde (%28,7) kullanılmış. Bunu sırası ile Ege, Marmara ve İç Anadolu Bölgeleri takip etmekte. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri Türkiye tüketiminin sadece yüzde 11,1’ni oluşturuyor. Karadeniz Bölgesi ise yüzde 4,1 ile en son sırada yer alıyor. 2018 yılı itibariyle en fazla tarım zehri kullanılan ilk 5 ilimiz şöyle:

• Antalya %8,8
• Manisa %8,1
• Adana %7,4
• Mersin %6,2
• Aydın %5,8

Türkiye’de işlenen yaklaşık 25 milyon hektar tarım arazisinde kullanılan gübre miktarı ise 2,5 milyon ton civarında. Dünya Bankası 2016 yılı verilerine göre, ortalama olarak ekilebilir arazi hektarı başına gübre kullanımı; Avrupa Birliği ülkelerinde 152,6 kg/ha, dünyada 140,6 kg/ha, Türkiye’de ise 137,7 kg/ha olarak gerçekleşmiş.

AB ve dünya ortalamasına göre daha iyi gözüksek de, çoğu toksik olan maddeleri toprağı bağımlı kılıyor. Toprak, su ve insanları da zehirliyor.